Antoni Bogusławski

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Antoni Bogusławski był potomkiem rodziny o tradycjach szlacheckich, synem Jana Andrzeja Bogusławskiego oraz Marii Józefy z Brzezińskich. Wyrastał w atmosferze rodzinnej, w której historie żołnierskie odgrywały szczególną rolę. Jego pradziadek, Ludwik Bogusławski (1773–1840), był osobą odznaczoną przez Napoleona, a również generałem w czasie powstania listopadowego. Po porażkach tego zrywu, trafił w głąb Rosji na skutek decyzji cara Mikołaja I.

Antoni uczęszczał do rosyjskiego gimnazjum w Warszawie, gdzie w 1905 roku aktywnie uczestniczył w strajku szkolnym, w rezultacie czego został aresztowany za swoją działalność w komitecie strajkowym. Następnie kontynuował naukę w jednej z pierwszych polskich szkół w Królestwie Polskim – Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego, które ukończył w 1909 roku. W tym czasie przystąpił do organizacji Związek Młodzieży Polskiej „Przyszłość” (Pet) oraz Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. Już w 1908 roku opublikował swój debiutancki wiersz Mój kraj w wileńskiej „Pobudce” (Nr 1).

Rok później, z powodu zaostrzenia sytuacji politycznej, został zmuszony do opuszczenia kraju. Przeniósł się do Francji, gdzie w 1913 roku uzyskał dyplom z zakresu prawa na Uniwersytecie Montpellier, a następnie przez kilka miesięcy wykładał w tamtejszych kursach dla cudzoziemców. Krótko po tym opuścił Francję, podejmując pracę jako kierownik biura Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny w Kijowie.

Kariera wojskowa

W 1915 roku Bogusławski rozpoczął naukę w szkole junkrów kawalerii w Jelizawietgradzie. W latach 1917–1918 służył jako oficer w I Korpusie Polskim w Rosji, a po jego rozformowaniu dołączył do Wojska Polskiego. Od połowy 1919 roku, przez kilkanaście miesięcy, był słuchaczem I Kursu Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie. Jego zasługi na polu bitwy podczas wojny polsko-bolszewickiej zostały uhonorowane odznaczeniem orderem Virtuti Militari. 3 maja 1922 roku jego stopień wojskowy został zweryfikowany na majora, z datą starszeństwa na 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów jazdy.

W kolejnych latach Bogusławski pracował w Gabinecie Ministra Spraw Wojskowych. W 1923 roku był odpowiedzialny za referat w Wojskowym Biurze Historycznym Sztabu Generalnego WP. Z dniem 1 listopada 1924 roku przydzielono go do 1 pułku Ułanów Krechowieckich w Augustowie, a także równocześnie odkomenderowano na dalsze kształcenie w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. W 1928 roku pełnił funkcję dowódcy szwadronu w 24 pułku ułanów w Kraśniku.

Praca twórcza

Równolegle z obowiązkami wojskowymi, Antoni rozwijał swoją karierę literacką i dziennikarską. Współpracował z wieloma czasopismami, takimi jak „Żołnierz Polski” (1921–1927), „Polska Zbrojna” (1922–1927), „Kurier Warszawski” (1923–1939) oraz „Dziennik Polski” (1924–1929). Jego prace kierowane były także do dzieci; współpracował od 1925 roku z „Płomyczkiem” oraz „Płomykiem”. W 1924 roku opublikował Kolendy żołnierskie, natomiast w kolejnych latach ukazały się takie pozycje jak: Czytanki żołnierskie (1925), zbiory poezji: Honor i Ojczyzna (1927), Dwór (1929), a dla dzieci: Dobosz Grześ, O rycerzu Okruszynce (1925) i wiele innych tytułów.

Oprócz tego, Bogusławski podjął się tłumaczenia i opracowania ważnych dzieł, takich jak Wojnę francusko-pruską 1870–71 (1925) oraz przetłumaczenie Pochodu za Wisłę Michaiła Tuchaczewskiego (1926). Jego pomysły obejmowały także twórczość muzyczną; był autorem tekstów do piosenek jak Bałtyk (1933), skomponowanej przez Piotra Maszyńskiego oraz Jak szumi Bałtyk (1935).

W roku 1929, opuszczając wojsko, Bogusławski skoncentrował się na gospodarowaniu na roli oraz pracy dziennikarskiej. W 1930 roku dołączył do zespołu redakcyjnego miesięcznika „Wieści z Polski”, który był poświęcony Polakom na emigracji. W zakresie literatury był również blisko związany z poezją Artura Oppmana, którego pamięć oddał w jednym z swoich utworów, poecie, który zmarł w 1931 roku.

Bogusławski współpracował także z różnymi innymi pismami, pełniąc kluczową rolę jako redaktor naczelny „Przewodnika Gimnastycznego „Sokół”” i działacz w Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, a także w Towarzystwie Literatów i Dziennikarzy Polskich.

Sprawozdawca radiowy i twórca komiksu

Jednym z pierwszych sprawozdawców sportowych w Polskim Radiu, Bogusławski rozpoczął swoją karierę radiową w 1927 roku, zajmując się nie tylko relacjami sportowymi, ale również przekazując na żywo relacje z ważnych wydarzeń, takich jak uroczystości pogrzebowe Juliusza Słowackiego, które miały miejsce 28 czerwca 1927 roku. Prócz tego, prowadził audycje dla żołnierzy z ramienia Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego.

Dodatkowo, Bogusławski zaznaczył swoją obecność jako prekursor polskiego komiksu, publikując na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” serię Pan Hilary i jego przygody, bazującą na jego własnym scenariuszu z ilustracjami Kamila Mackiewicza. Pierwszy odcinek tej serii ukazał się w połowie lipca 1926 roku.

II wojna światowa

W obliczu II wojny światowej, Bogusławski początkowo został przydzielony do Wojskowego Instytutu Naukowo-Oświatowego, a następnie do dyspozycji gen. Władysława Sikorskiego. 17 września 1939 roku przekroczył z nim granicę kraju, kierując się do Rumunii, później przez Jugosławię oraz Włochy dotarł do Francji, gdzie zatrudnił się w Ministerstwie Spraw Wojskowych w Paryżu. W 1940 roku, po przeniesieniu rządu do Anglii, objął stanowisko szefa Kwatery Prasowej w Gabinecie Naczelnego Wodza, nadzorując działalność cenzury wojskowej oraz będąc szefem Polskich Korespondentów Wojennych.

W czasie wojny, jego prace literackie, w tym wiersze oraz artykuły dla dzieci, były publikowane w licznych polskich pismach na Zachodzie, m.in. w „Wiarusie Polskim” oraz „Polsce Walczącej”. W 1943 roku napisał słowa Kolędy żołnierskiej, która była śpiewana wśród żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych w Szkocji i ogłoszona w „Głosie szkolnym” w 1946 roku.

Na emigracji

Po zakończeniu II wojny światowej, Bogusławski pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. W 1945 roku był jednym z założycieli Fundacji Dziennika Polskiego, gdzie publikował swoje artykuły, eseje oraz wiersze w prasie emigracyjnej takiej jak „Polska Walcząca” czy „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza”. Szczególne uznanie zyskała jego powieść I znowu styczeń, która dotykała tematów związanych z jego doświadczeniami ze strajku szkolnego.

Na obczyźnie, Bogusławski opublikował cztery zbiory poezji, w których poruszał zagadnienia wojskowe, jego wiersze, zanim trafiły do druku, krążyły wśród Polaków w Londynie w formie maszynopisów. Pewne grono ludzi postrzegało go jako poety-żołnierza, jednak sam Bogusławski stanowczo sprzeciwiał się takim etykietom, podkreślając swoje poetyckie powołanie. Tymon Terlecki komentował, iż Bogusławski kontynuował „długotrwałą tradycję polskiej poezji rycerskiej”.

W 1945 roku stał się członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (SPP) i brał udział w jego działalności, a w 1947 roku pełnił funkcję prezydenta Związku Dziennikarzy RP oraz w 1949 roku przewodniczącego Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (ZPPnO).

W Londynie, Ognisko Polskie stało się kulturalnym centrum, gdzie organizowano wydarzenia literackie, koncerty, a także zbiórki dla potrzebujących. Bogusławski brał udział w licznych spotkaniach, gdzie prezentował swoje wiersze, a jego działalność na rzecz dzieci i młodzieży ukierunkowana była na propagowanie patriotyzmu i języka polskiego. Jego starania owocowały dodatkiem do „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza”, który z regularnością ukazywał się co trzy tygodnie, na którym Bogusławski miał znaczący wpływ.

W 1951 roku, Prezydent RP na uchodźstwie August Zaleski powołał Bogusławskiego na sędziego Sądu Obywatelskiego w Londynie. W 1954 roku otrzymał nagrodę literacką za całokształt twórczości, przyznaną przez Komitet Obywatelski Pomocy Uchodźcom Polskim w Wielkiej Brytanii. Bogusławski zmarł 31 sierpnia 1956 roku w Londynie, a jego odejście uczczono pośmiertnie, znaczącym wydarzeniem, które zgromadziło wielu Polaków. Zygmunt Nowakowski, żegnając Bogusławskiego w imieniu społeczności, uznał go za wielkiego strażnika polskiej mowy. W imieniu Wojska Polskiego pożegnał go generał Marian Kukiel. W październiku 1956 roku, w Instytucie Historycznym im. gen. Sikorskiego odbył się wieczór poświęcony Bogusławskiemu, na którym jego dzieła były czytane przez Tolę Korian i Wiesława Mireckiego.

Życie prywatne

2 września 1913 roku Antoni Bogusławski ożenił się z Marią Wolszczan (1891–1979), która posiadała tytuł doktora nauk medycznych. W ich rodzinie przyszło na świat dwoje dzieci. W 1919 roku na świat przyszedł ich syn, Andrzej Prus-Bogusławski, który zbudował swoją karierę jako dziennikarz, poeta oraz pisarz. W trakcie II wojny światowej pełnił funkcję oficera, a ponadto był cichociemnym noszącym pseudonim „Pancerz”.

W 1929 roku urodziła się córka Teresa Bogusławska, która była harcerką oraz jedną z najmłodszych poetek uczestniczących w Powstaniu Warszawskim. Podczas okupacji niemieckiej została więziona i poddana brutalnemu torturom. Zmarła w Zakopanem zaledwie kilka miesięcy po zakończeniu Powstania na gruźlicę, którą nabawiła się w więzieniu, mając zaledwie 15 lat. Ta tragiczna wiadomość była dla pisarza ogromnym szokiem, a jego zmartwienie dotyczyło spuścizny twórczej córki. Zadecydował o wyborze najlepszych wierszy i opublikował je w 1946 roku w Londynie, w zbiorze zatytułowanym *Mogiłom i cieniom*.

W czasie powstania warszawskiego żona Bogusławskiego pełniła istotną rolę, pracując jako lekarz w polowym szpitalu Śródmieście Południe. Odeszła z tego świata w Warszawie w 1979 roku.

Ordery i odznaczenia

Antoni Bogusławski został uhonorowany wieloma odznaczeniami, które odzwierciedlają jego zasługi oraz wkład w wolność i niepodległość.

• a także Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 6779,
• Krzyż Niepodległości, który otrzymał 9 listopada 1933 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 2 maja 1923 roku,
• Krzyż Walecznych, otrzymywany aż pięć razy, z czego po raz drugi i trzeci w 1922 roku,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Krzyż Komandorski Orderu św. Sawy, przyznany przez Jugosławię,
• Krzyż Komandorski Orderu św. Aleksandra, który otrzymał w Bułgarii w 1937 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Gwiazdy Rumunii, przyznany w 1923 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Palm Akademickich, udekorowany w 1925 roku we Francji,
• Krzyż Kawalerski Orderu św. Maurycego i Łazarza z Włoch,
• Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej przyznany we Francji w 1921 roku,
• Medal Zwycięstwa (Médaille Interalliée).

Jego imponująca lista odznaczeń jest świadectwem bohaterskiej postawy oraz niezłomnego ducha w walce o ojczyznę.

Nawiązania

W 1975 roku Kolęda żołnierska zdobyła miejsce w antologii zatytułowanej Niech wiatr ją poniesie: antologia pieśni z lat 1939–1945, która została wydana pod redakcją Tadeusza Papiera. Publikacja ta ukazała się dzięki Wydawnictwu Łódzki.

20 czerwca 1978 roku w Polskim Radiu miała miejsce emisja audycji pod nazwą „Gdynia w 60-leciu”, w ramach cyklu „Dialogi i zbliżenia”. W audycji wykorzystano fragment utworu Antoniego Bogusławskiego pt. Baśń o bursztynowym pierścieniu.

W 1990 roku wiersz Ostra Brama został uwzględniony w zbiorze poezji Matka Boska Kozielska, którego wydanie miało miejsce dzięki wydawnictwu Pax. Zbiór ten został starannie opracowany przez Antoniego Podsiada, a rys historyczny do niego dostarczył Wojciech Kozłowski.

W 1992 roku Kolęda żołnierska została zamieszczona w śpiewniku …pieśń ujdzie cało…, który został opracowany przez Leona Łochowskiego i Wiesława Korniewskiego. Publikacja ta została wydana przez Oddział Kultury Departamentu Wychowania Wojska Polskiego oraz Centralny Ośrodek Metodyczny Domu Wojska Polskiego.

W 2013 roku Wydawnictwo Komiksowe zaprezentowało pierwszy tom z serii Dawny komiks polski. Opracowanie Adama Ruska zawierało dwa komiksy: Warszawa w roku 2025 autorstwa Benedykta Hertza oraz Pan Hilary i jego przygody, które są dziełem Antoniego Bogusławskiego.

Wybrane dzieła

Poezja

Antoni Bogusławski w swojej twórczości poetyckiej stworzył wiele znaczących dzieł, które ukazują jego głęboką miłość do ojczyzny oraz refleksje nad życiem. Takie utwory jak:

• Honor i ojczyzna, 1927,
• Dwór, 1928,
• Zwierciadełko, 1929,
• Na strażnicy, 1932,
• Kwiat wiśniowy, 1939,
• Polna kochanka, 1940,
• W angielskim parku, 1943,
• Kurant, 1945,
• Struny na drzewach, 1948.

Wszystkie te dzieła odzwierciedlają nie tylko jego awangardowe podejście do poezji, ale także głęboki związek z polskim krajobrazem i kulturą.

Proza

W dziedzinie prozy Bogusławski także zyskał uznanie dzięki różnorodności swoich dzieł. Wśród nich można wyróżnić:

• Czytanki żołnierskie prozą i wierszem, 1925,
• Różne powiastki, 1928,
• Ze Lwowa do Francji, Wspomnienia z IX i X 1939, 1943,
• Fiodor, wyd. w „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” nr 49–71, 1951; wyd. osob. 1956,
• Tu i tam, wyd. w „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” nr 226–298, 1951; wyd. osob. 1963,
• I znowu styczeń, wyd. w „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza”; wyd. osob. 1961.

Każda z tych książek przyczynia się do zrozumienia nie tylko epoki, w której żył autor, ale również kontekstów jego twórczości.

Inne

Jego dorobek obejmuje również różnorodne formy, które są świadectwem wszechstronności artysty. W tej kategorii można wskazać na:

• Kolenda żołnierska. Utwór sceniczny, 1924,
• Na biwaku Wiersze i piosenki żołnierskie z nutami, 1929,
• Zaczęło się pod Solferino. Rzecz o Czerwonym Krzyżu, Szkice i wiersze, 1937,
• Dobosz Grześ Piosenki żołnierskie. Oprac. muz. A. Kowalskiego na podstawie melodii ludowych. Z przedm. K. Krzewskiego, 1939,
• Szopka żołnierska, Nuty, 1940.

Utwory te, łącząc różne gatunki literackie, ukazują bogactwo wyrazów i tematów, które były bliskie autorowi.

Dla dzieci

Bogusławski nie zapominał również o najmłodszych czytelnikach. Jego literatura dla dzieci przyciąga uwagę i ma ogromny walor edukacyjny. Warto zwrócić uwagę na:

• O rycerzu Okruszynce, 1925,
• Zajączki, 1928,
• Żywe literki, 1928,
• Jak kaczorek Kwaczorek przez Gdańsk do Gdyni płynął, 1928,
• Kazia Leniuszek: obrazek sceniczny w jednej odsłonie, 1928 (wraz z Marią Juszkiewiczową),
• Mała Tereska, 1933,
• O wiewiórce złotoskórce i szaraku nieboraku, 1936.

Te barwne opowieści nie tylko bawią, ale i uczą młodych czytelników ważnych wartości.

Tłumaczenia

Jako znakomity tłumacz, Bogusławski przetłumaczył wiele istotnych dzieł literackich, które przyczyniły się do rozpowszechnienia obcej literatury w Polsce. Oto niektóre z nich:

• Michaił Tuchaczewski, Wojna francusko-pruska. 1870–1871, 1925,
• Ivan Mažuranić, Śmierć Smail-agi Czengicia, 1931,
• Jugosłowiańska poezja ludowa, 1937,
• Cud nad Wisłą. Polemika Józefa Piłsudskiego z Michałem Tuchaczewskim (fragmenty). Przekład tekstu M. Tuchaczewskiego: Antoni Bogusławski, 1982.

Te przekłady ukazują jego umiejętność adaptacji różnych stylów oraz kontekstów kulturowych.

Prace redakcyjne

W obszarze redakcyjnym Bogusławski był odpowiedzialny za wiele publikacji, które przyczyniły się do rozwoju literatury polskiej. Wśród nich znajdują się:

• Co ułan krechowiecki o swoim pułku wiedzieć powinien. W dziesiątą rocznicę powstania pułku. 1915–1925, 1925,
• A. Oppman OR-OT: Służba poety, 1936,
• A. Oppman OR-OT: Nowe oczy, 1937,
• Z. Polkowska-Szkaradzińska: Gałąź w kwiecie. Poezje, 1949,
• Stanisław Stroński w 50-lecie pracy pisarskiej, 1954.

Te prace redakcyjne doskonale ukazują jego wpływ na polski świat literacki i kulturowy. Był nie tylko pisarzem, ale także twórcą, który potrafił spojrzeć na sztukę z wielu różnych perspektyw.

---

Oceń: Antoni Bogusławski

---