Ogród Sprawiedliwych w Warszawie

---

Historia

Pomysł na powstanie Ogrodu Sprawiedliwych zrealizowali warszawski Dom Spotkań z Historią oraz włoska fundacja GARIWO. Ogród ten ulokowany jest na skwerze im. „Jura” Gorzechowskiego, w miejscu dawnego więzienia kobiecego „Serbia”. Znajduje się pomiędzy ulicami Dzielną oraz Pawią, nieopodal al. Jana Pawła II oraz kościoła św. Augustyna.

Projekt ogrodu stworzyła pracownia architektury krajobrazu „Abies”, kierowana przez Barbarę Kraus-Galińską. Koncepcja warszawskiego Ogrodu jest inspirowana istniejącym w Mediolanie Światowym Ogrodem Sprawiedliwych, który również oddaje hołd polskim Sprawiedliwym.

W roku 2021 dokonano uhonorowania siedmiu osób, nawiązując do faktu, iż ceremonia w 2020 roku nie miała miejsca.

Otwarcie

Uroczyste otwarcie Ogrodu Sprawiedliwych miało miejsce 5 czerwca 2014 roku o godzinie 12:00, w ramach obchodów Święta Wolności, które przypadało na 25. rocznicę wyborów z 4 czerwca 1989 roku. Ceremonia przyciągnęła wielu znakomitych gości oraz bliskich uhonorowanych osób. Wśród uczestników znalazł się Aleksander Edelman, syn Marka Edelmana, a także rodzina premiera Tadeusza Mazowieckiego.

Nie mogło zabraknąć również burmistrz Woli, Urszuli Kierzkowskiej, która wzięła czynny udział w tym wyjątkowym wydarzeniu. Swoją obecnością zaszczycił także przedstawiciel Ambasady Republiki Włoskiej, Andrea Luca Lepore. W inauguracji brała udział również minister nauki i szkolnictwa wyższego, prof. Lena Kolarska-Bobińska, oraz znana aktorka, Maja Komorowska.

Warto podkreślić, że w organizację ceremonii zaangażowało się również Muzeum Historii Żydów Polskich, które miało istotny wpływ na przebieg tego znaczącego wydarzenia.

Komitet Ogrodu Sprawiedliwych

W skład komitetu działającego w imieniu sprawiedliwych w Warszawie weszli Władysław Bartoszewski, Bogdan Białek, który pełnił funkcję Prezesa Stowarzyszenia im. Jana Karskiego, Alicja Bartuś należąca do Międzynarodowego Domu Spotkań w Oświęcimiu, Konstanty Gebert, znany publicysta i dziennikarz, Zbigniew Gluza, aktualny Prezes Fundacji Ośrodka KARTA oraz Redaktor Naczelny kwartalnika „Karta”. W gronie członków komitetu znalazła się także Annalia Guglielmi, reprezentująca GARIWO w Polsce, Tomasz Thun-Janowski, pełniący rolę Dyrektora Biura Kultury Urzędu m.st. Warszawy, a także Piotr Jakubowski, Dyrektor Domu Spotkań z Historią.

Wśród osób, które dołączyły do działania komitetu, znajduje się Urszula Kierzkowska, Burmistrz Dzielnicy Wola w Warszawie. Warto wspomnieć również o Maji Komorowskiej, utalentowanej aktorce, prof. Lenie Kolarskiej-Bobińskiej, która była Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, oraz Jolancie Kurskiej, będącej Prezeską Fundacji Centrum im. Prof. Bronisława Geremka. Do składu komitetu należy też Zbigniew Nosowski, Redaktor Naczelny miesięcznika „Więź”, a także Wacław Oszajca, jezuita i publicysta.

Kolejnymi członkami są prof. Adam Daniel Rotfeld, współprzewodniczący Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych, Andrzej Rottermund, Dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie oraz Paula Sawicka, reprezentująca Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita. W komitecie zasiada także Michael Joseph Schudrich, Naczelny Rabin Polski, Joanna Sobolewska-Pyz, członkini Stowarzyszenia Dzieci Holocaustu, Anna Stupnicka-Bando, reprezentująca Polskie Towarzystwo Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, oraz Róża Thun, deputowana do Parlamentu Europejskiego. W pracach komitetu uczestniczy również Józef Wancer z Fundacji Auschwitz-Birkenau, Ewa Wierzyńska z Fundacji Edukacyjnej Jana Karskiego, Muzeum Historii Polski oraz Małgorzata Zakrzewska, Przewodnicząca Komisji Kultury i Promocji Rady m.st. Warszawy.

W latach 2013–2022 kierowanie pracami Komitetu powierzono Zbigniewowi Gluzie, Prezesowi Ośrodka Karta. Od 2022 roku w roli przewodniczącej występuje Agnieszka Bieńczyk-Missala.

Upamiętnienia

W Ogródku Sprawiedliwych mieszczą się szczególne wydarzenia, które mają na celu upamiętnienie osób zasługujących na wyjątkowe uznanie. Co roku honorowane będą trzy osoby, które w historii zademonstrowały odwagę i altruizm w obliczu niesprawiedliwości oraz zła.

Pojęcie Sprawiedliwego zyskało nowe znaczenie od momentu, gdy po raz pierwszy zostało użyte w Memoriale Jad Waszem. Z biegiem lat, jego wymiar stał się bardziej uniwersalny. Tytuł, święto oraz ogrody poświęcone tym osobom nie tylko uznają Sprawiedliwych, takich jak ci, którzy z narażeniem życia pomagali Żydom w czasie II wojny światowej, ale również wszystkich, którzy przeciwstawiali się totalitaryzmowi i brutalności, broniąc godności i praw człowieka. Dlatego definicja ta jest szersza i obejmuje czyny dokonane przez Sprawiedliwych z różnych zakątków świata w XX i XXI wieku.

Kandydatury do odznaczenia można zgłaszać do 30 listopada przez każdego chętnego, jednak to Komitet Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie zatwierdza wybór poprzez głosowanie. Warto zaznaczyć, że przyjmowane są jedynie nominacje osób, które już zmarły. W ramach dotychczasowych edycji, odpowiednio w 2015 roku zgłoszono 17 kandydatów, natomiast w 2017 roku liczba ta wzrosła do 19.

Kandydaci

Rok	Osoba	Obywatelstwo	Napis	Osoba odsłaniająca
5 czerwca 2014	Jan Karski	_	emisariusz Polski Podziemnej, nawołujący do przerwania zagłady Żydów, a bierność aliantów określił jako drugi grzech pierworodny ludzkości	Ewa Wierzyńska
	Marek Edelman	_	członek dowództwa warszawskiego powstania w getcie, lekarz i społecznik, który służył skrzywdzonym i odbudowywał moralny porządek świata	syn Marka Edelmana – Aleksander oraz Paula Sawicka
	Tadeusz Mazowiecki	_	polityk, który dążył do wspólnego dobra, składając mandat wysłannika ONZ w Bośni i Hercegowinie w proteście przeciwko bezczynności świata	synowie Tadeusza Mazowieckiego – Wojciech, Adam i Michał
	Anna Politkowska	_	rosyjska dziennikarka, zamordowana za ujawnienie korupcji oraz zbrodni wojennych swojego kraju w Czeczenii	aktorka Maja Komorowska
	Magdalena Grodzka-Gużkowska	_	żołnierz podziemia, ratująca Żydów z warszawskiego getta, pionierka terapii dzieci autystycznych	Artur Matys
	Antonia Locatelli	_	włoska misjonarka, która w Ruandzie zginęła męczeńską śmiercią, alarmując świat o ludobójstwie Tutsich	siostra Antonii Locatelli – Andreina
27 kwietnia 2015	Petro Hryhorenko	_	generał sowieckiej armii, który w szczycie kariery odrzucił system, stając po stronie prześladowanych, w tym wydziedziczonych Tatarów	Masza Makarowa
	Nelson Mandela	_	przeciwnik apartheidu, wolny od nienawiści i zemsty, który przeprowadził RPA z wojny domowej do obywatelskiej wolności	Mamadou Diouf
	Hasan Mazhar	_	gubernator Ankary, który odmówił udziału w ludobójstwie tureckich Ormian (1915-1917) wbrew zbrodniom władz i społecznemu przyzwoleniu	Edward Mier-Jędrzejowicz
21 czerwca 2016	Witold Pilecki	_	kawaler, przewodnik po piekle nazizmu, dobrowolny więzień Auschwitz, którego raporty miały alarmować świat i ocalać ofiary	wnuczka Witolda Pileckiego, Beata Pilecka-Różycka
	Władysław Bartoszewski	_	świadek okrucieństw dwóch totalitaryzmów, który stawiając opór kłamstwu i przemocy, był symbolem przyzwoitości	syn Władysława Bartoszewskiego – Teofil oraz Adam Rotfeld
	Jan Zieja	_	ksiądz, który zawsze, nawet w wojnach, trzymał się przykazania „nie zabijaj – nigdy nikogo”, uznany za „żywy dowód na istnienie Boga”	Zbigniew Gluza
5 czerwca 2017	Natalja Gorbaniewska	/	_	_
	Jan Jelinek	/	_	_
	Roberto Kozak	_	argentyński dyplomata, który z poświęceniem ratował dziesiątki tysięcy obywateli Chile, prześladowanych przez reżim Pinocheta	_
18 czerwca 2018	Rafał Lemkin	_	polski prawnik, który uniknąwszy Zagłady, zdefiniował ludobójstwo i zmobilizował świat do jego zwalczania, stawiając prawo przeciwko bezprawiu	kierowniczka Oświęcimskiego Instytutu Praw Człowieka i Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży Alicja Bartuś
	Adalbert Wojciech Zink	/	warmiński ksiądz, obywatel niemiecki, później polski, człowiek niezłomny, więzień PRL, który łączył ludzi i narody	wójt gminy Gietrzwałd Jan Kasprowicz
	Armin Wegner	_	niemiecki wojskowy, który jako świadek ludobójstwa Ormian odrzucił milczenie wobec zbrodni Turcji oraz hitlerowskich Niemiec	syn Misza Wegner
27 czerwca 2019	Ewelina Lipko-Lipczyńska	_	nauczycielka języka polskiego, która w trakcie II wojny światowej ratowała Żydów, a w 1968 roku otwarcie sprzeciwiała się antysemickiej nagonce władz PRL	siostrzenica uhonorowanej Anna Rycombel
	Arsienij Borisowicz Roginski	_	rosyjski historyk i działacz polityczny, badający zbrodnie stalinowskie, przewodniczący Stowarzyszenia „Memoriał”	współzałożycielka Stowarzyszenia Memoriał Jelena Zemkova
	Raul Wallenberg	_	szwedzki dyplomata, który podczas wojny uratował od eksterminacji kilkadziesiąt tysięcy węgierskich Żydów	ambasador Królestwa Szwecji Stefan Gullgren
2020 (odsłonięcie 23 września 2021)	Karol Modzelewski	_	intelektualista, który po zrozumieniu istoty systemu komunistycznego, stał się opozycjonistą i więźniem sumienia, broniąc wolności społeczeństwa	_
	Stanisław Pietrow	_	sowiecki oficer, którego odwaga w 1983 roku uratowała świat przed katastrofą wojny nuklearnej – poświęcił się dla dobra ludzkości	_
	Antonina Wyrzykowska	_	mieszkance wsi pod Jedwabnem, ratującej Żydów podczas niemieckiej okupacji, która została ukarana nienawiścią swoich rodaków w czasie wojny i po niej	_
2021 (odsłonięcie 23 września 2021)	Hrant Dink	_	_	_
	Julia Ilisińska	_	współorganizatorce pomocy więźniom Auschwitz, która mimo aresztowania, brutalnego śledztwa i zagrożenia życia, nikogo nie zdradziła	_
	Emanuel Ringelblum	_	twórcy grupy „Oneg Szabat” oraz Konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawy, które chroniło świadectwa Zagłady dla przyszłych pokoleń	_
	Liu Xiaobo	_	_	_
2022 (odsłonięcie 26 września 2022)	Mosze Bejski	_	_	_
	Bronisław Geremek	_	_	_
	Wilhelm Hosenfeld	_	_	_
	Antonina i Jan Żabińscy	_	_	_
2023	Siergiej Kowalow	/	_	_
	Gareth Jones	_	_	_
	Alfreda Markowska	_	_	_
2024	Jacek Kuroń	_	_	_
	Vivian Silver	_	_	_
	Amer Abu Sabila	_	_	_
	Andrzej Szeptycki i Klemens Szeptycki	_	_	_

Galeria

Ideą Ogrodu Sprawiedliwych jest, aby pamięć o tych osobach trwała na zawsze, inspirując kolejne pokolenia do działania w obronie prawdy oraz sprawiedliwości.

Krytyka

Koncept Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie budzi kontrowersje z powodu zarzutów dotyczących jego europocentryzmu. Krytycy wskazują, że koncepcja ta koncentruje się głównie na znanych tragediach, które zyskały szerokie zainteresowanie mediów, ze szczególnym uwzględnieniem Holokaustu – masowego mordu Żydów dokonanym w czasie II wojny światowej.

Do roku 2019 nie podejmowano wystarczająco działań na rzecz upamiętnienia innych tragicznych wydarzeń, takich jak ludobójstwa w takich krajach jak Kambodża, Gwatemala, Burundi, Timor Wschodni, Darfur, czy tragedie Asyryjczyków i Greków Pontyjskich. Nawet zbrodnie, które miały miejsce w kontekście działań ISIS były przemilczane, co wzbudza wątpliwości co do zakresu oraz horyzontu działań Ogrodu.

Dodatkowo, zauważa się, że upamiętnienia w Ogrodzie koncentrują się na osobach związanych z Unią Wolności, przez co pomijana jest rola wielu działaczy, którzy walczyli z komunizmem i byli blisko związani z Prawem i Sprawiedliwością. To prowadzi do wrażenia, że historia, której odzwierciedleniem miał być Ogród, nie jest w pełni ujmująca oraz sprawiedliwa.

---

Oceń: Ogród Sprawiedliwych w Warszawie

---