Kościół św. Augustyna w Warszawie

---

Historia kościoła

W historii warszawskiego kościoła św. Augustyna, kluczową rolę odegrała postać Józefa Mikulickiego, który był pracownikiem warszawskiej kasy gubernialnej. To on zapisał dom oraz przylegający do niego teren przy ulicy Dzielnej, co stworzyło możliwości dla budowy nowej świątyni. Takie przedsięwzięcie mogło zrealizować dzięki szczodrości hrabiny Aleksandry Potockiej, wdowy po Auguście Potockim, która pragnęła na stałe upamiętnić swojego zmarłego męża, odchodzącą 25 lat wcześniej. Hrabina postanowiła przeznaczyć na ten cel ogromną kwotę 300 tysięcy rubli, a także nabyła dodatkowe dwa tereny, co umożliwiło umiejscowienie budowli frontem do ul. Nowolipki.

Na czoło Komitetu Budowy Kościoła stanął Ludwik Górski, będący wykonawcą testamentu Aleksandry Potockiej. W skład komitetu wszedł także hrabia Franciszek Czacki. Autorem projektu tego wspaniałego obiektu byli architekci Edward Cichocki oraz Józef Huss. Oficjalny start budowy miał miejsce w 1891 roku, a kamień węgielny został poświęcony 20 października 1892 roku przez arcybiskupa Wincentego Teofila Popiela, w asyście biskupa sufragana warszawskiego, Kazimierza Ruszkiewicza.

Dokładnie 10 grudnia 1896 roku pierwszą mszę świętą w nowo powstałym kościele odprawił arcybiskup Popiel, a ks. kanonik Ignacy Durewicz dokonał poświęcenia świątyni. Warto zauważyć, że w tamtym czasie prace wciąż trwały, a interior wymagał jeszcze wykończenia. Konsekracja kościoła przez biskupa Ruszkiewicza miała miejsce w 1905 roku, a nie jak zapisano na tablicy erekcyjnej, w 1896. W 1903 roku erygowano przy kościele parafię.

W 1940 roku, w trudnych czasach, kościół znalazł się na obszarze warszawskiego getta. W okresie od lipca 1941 do lipca 1942 roku, czyli do momentu rozpoczęcia wielkiej akcji deportacyjnej, na terenie kościoła działał „Nowy Teatr Kameralny”, założony przez konwertytę Andrzeja Marka. Mimo że świątynia została zamknięta, do pewnego momentu w budynku parafialnym przebywali proboszcz ks. Franciszek Garncarek oraz wikariusz ks. Leon Więckowicz. Tragiczne losy obu kapłanów ukazują okrucieństwo tamtych czasów. Ks. Garncarek został zamordowany 20 grudnia 1943, natomiast ks. Więckowicz aresztowany 3 grudnia 1942 roku, zmarł 4 sierpnia 1944 roku w obozie koncentracyjnym Gross Rosen.

W chwili likwidacji getta, kościół został przekształcony w magazyn, w którym składowano majątek zrabowany Żydom. Wkrótce potem świątynia uległa profanacji i została przekształcona w stajnię. Podczas powstania warszawskiego, wieża kościelna stała się punktem obserwacyjnym oraz miejscem usytuowania niemieckiej broni maszynowej. 5 sierpnia 1944 roku miała miejsce sytuacja, w której wieża została uszkodzona przez żołnierzy Batalionu „Zośka”. Po zakończeniu powstania, Niemcy podpalili dach świątyni, niszcząc sygnaturkę i wszystkie drzwi zewnętrzne, a także znacząco uszkadzając 30-głosowe organy. Także plebania i dom parafialny nie uszły zniszczeniu. Mimo planów wysadzenia kościoła, Niemcy ostatecznie nie zrealizowali tego zamierzenia.

Po wojnie kościół stał się najwyższym i jednym z nielicznych budynków, które przetrwały na terenie byłego getta. W 1947 roku, dzięki funduszom przyznanym na cele renowacyjne przez Radę Prymasowską Odbudowy Kościołów Warszawy, obiekt został oddany do użytku wiernym, przy jednoczesnym prowadzeniu prac remontowych. W 1953 roku otynkowano sklepienia naw bocznych oraz odnowiono sygnaturkę. Teren dziedzińca przykościelnego został pomniejszony na rzecz nowopowstających osiedli mieszkaniowych.

W 2006 roku kościół, po wielu latach zbiórek, zakupił instrument cyfrowy od firmy Viscount, który miał stanowić substytut organów piszczałkowych. Poza tym wyremontowano dach wieży, uszkodzony w czasie II wojny światowej. Parafia odzyskała również przyległy plac, który straciła na rzecz budowanego osiedla. 22 października tego samego roku miały miejsce uroczyste obchody, na których obecni byli prymas Józef Glemp oraz były premier Kazimierz Marcinkiewicz. W 2009 roku przeprowadzono renowację głównej wieży kościelnej, a w 2013 roku remont elewacji frontowej. Natomiast w 2015 roku zrealizowano prace nad elewacją zachodnią.

11 kwietnia 2019 roku miało miejsce tragiczne wydarzenie na terenie kościoła, kiedy jeden z członków miejscowej parafii zabił 65-letniego mężczyznę, ojca jednego z księży, oraz pobił broniącego go duchownego. Incydent ten wywołał duże zainteresowanie w ogólnopolskich mediach i był szeroko komentowany przez hierarchię kościelną.

Architektura kościoła

Kościół, zbudowany z czerwonej klinkierowej cegły, dekorowany jest kamiennymi detalami architektonicznymi w odcieniach brunatnawo-czerwonym oraz beżowym. Jego trójnawowy korpus, zaprojektowany w układzie bazylikowym, zwieńczony jest wysoką sygnaturką usytuowaną w północno-wschodnim narożniku. Wydłużone prezbiterium, zakończone pięciobocznie, skierowane jest w stronę północno-zachodnią. Po obu stronach prezbiterium znajdują się aneksy flankujące: północny jest zakrystią, a południowy kaplicą.

Od południa przylega do korpusu przęsło chórowe, w dolnej kondygnacji którego usytuowano portyk wgłębny oraz kruchtę. Fasada flankowa, dwukondygnacyjna, z lewej strony ozdobiona jest wieżą, zaś z prawej aneksem mieszczącym kaplicę. Nad portykiem, który wsparty jest na trzech arkadach, znajduje się pas sześciu półkoliście zamkniętych nisz.

W górnej części elewacji piękną kompozycję wypełnia duża rozeta, a całość wieńczy trójkątny naczółek. Wysoka wieża rozdzielona jest na sześć kondygnacji, których okna mają różne kształty. Nawy boczne opięte są prostymi skarpami, które zwieńczone są kubikami o płaskich daszkach namiotowych. Nawa główna oraz prezbiterium przykryte są wspólnym dachem dwuspadowym, podczas gdy nawy boczne mają dachy pulpitowe, a wieża wieńczona jest wysokim, wielobocznym hełmem.

Wnętrze kościoła zamyka sklepienie krzyżowe na gurtach w systemie wiązanym. Nawy boczne wzbogacone są wnękami, które mieszczą kaplice, powstałe na skutek wpuszczenia skarp do wnętrza. Nawa główna charakteryzuje się dwoma rozetami w każdym przęśle, pod którymi znajdują się grupy trzech ślepych okienek, umożliwiających dostęp światła do przestrzeni pod dachami pulpitowymi.

Wysokie prostokątne okna naw bocznych zamknięte są łukiem i podzielone są pionowym laskowaniem na trzy części. We wnętrzu kościoła zastosowano zmienny system podpór; przęsła nawy głównej wydzielają filary, które wzbogacone są zdwojonymi pilastrami. Ich trzony, przedłużone na ściany nawy, zwieńczone są kapiteli korynckimi z główkami putt. Pomiędzy filarami umieszczono pary arkad, wspartych na romańskich kolumnach, przyozdobionych kostkowymi kapitelami z roślinną kompozycją.

Powyżej kruchty, w przęśle fasadowym, znajduje się chór muzyczny, który wspierany jest przez trzy arkady oddzielone parą romańskich półkolumn. Prezbiterium, składające się z trzech przęseł, przykryte jest sklepieniem kolebkowym na gurtach, a północną stronę zamyka apsyda. Artikulacja tej części budowli jest gęstsza w porównaniu z korpusem kościoła. Pod całością mieści się przestrzeń podziemna, również sklepiona.

Wyróżniającą cechą kościoła jest neoromańska wieża, która była niegdyś najwyższą budowlą w Warszawie, osiągającą wysokość 70 m. Wieżę zwieńcza krzyż, który ma wysokość 5,1 m i znajduje się na kuli o średnicy 1,35 m. Kula ta, pierwotnie pokryta złotem, została w 1959 roku z polecenia ówczesnych władz przemalowana na czarno, aby powstrzymać pogłoski o cudownym ukazaniu się Matki Boskiej na tle kuli.

W 1995 roku farba została usunięta, przywracając jej dawny wygląd. Na północnej ścianie kościoła znajduje się krzyż, który powstał z okazji wkroczenia w trzecie tysiąclecie i został poświęcony ofiarom Pawiaka przez ks. prałata Wiesława Kądzielę w dniu 28 sierpnia 2002 roku. W ołtarzu głównym umieszczono rzeźbę przedstawiającą Świętą Rodzinę.

Parafia

Kościół św. Augustyna w Warszawie pełni rolę świątyni parafialnej dlaparafii św. Augustyna. Należy do ważnych miejsc w stolicy, przyciągając zarówno mieszkańców, jak i turystów.

Proboszczowie parafii (administratorzy kościoła)

• Ks. Karol Czajkowski (1896–1910),
• Ks. Michał Siewruk (1911–1917),
• Ks. Władysław Załuskowski (1917–1919),
• Ks. Julian Roczkowski (1919–1929),
• Ks. Karol Niemira (1929–1933),
• Ks. Franciszek Garncarek (1934–1942),
• Ks. Marian Wasilewski (1942–1949),
• Ks. Józef Netczuk (1949–1952),
• Ks. Stefan Kuć (1952–1966),
• Ks. Mieczysław Jabłonka (1966–1986),
• Ks. Stefan Księżopolski (1986–1992),
• Ks. Walenty Królak (1992–2024),
• Ks. Dominik Koperski (od 2024).

---

Oceń: Kościół św. Augustyna w Warszawie

---