Pomnik Syreny w Warszawie (Powiśle)

---

Opis

Pomnik Syreny, stworzony przez Ludwikę Nitschową, został zrealizowany z inicjatywy prezydenta Stefana Starzyńskiego.

W początkowych zamierzeniach miała to być imponująca figura z zielonego szkła o wysokości około 20 metrów, przedstawiająca Syrenę umieszczoną na filarze w samym sercu Wisły. Ostatecznie, z powodu zarówno kosztów, jak i skomplikowanej technicznie realizacji, postanowiono postawić bardziej tradycyjny monument wzdłuż brzegu rzeki.

W czasie pracy nad rzeźbą, Starzyński udostępnił Nitschowej halę nieczynnej kotłowni, która wchodzi w skład Zespołu Stacji Filtrów znajdującego się na ul. Koszykowej 81. Otrzymała również pomoc dwóch pracowników fizycznych przydzielonych przez Dyrekcję Stacji. Wydaje się, że prace nad tym monumentalnym dziełem trwały przez kilka miesięcy, przypuszczalnie od jesieni 1936 lub z początku 1937 roku.

Do stworzenia głowy i korpusu Syreny Nitschowa miała modelkę – Krystynę Krahelską, studentkę etnografii Uniwersytetu Warszawskiego. Była kuzynką Wandy Krahelskiej-Filipowicz, która blisko współpracowała z rzeźbiarką. Nitschowa określiła Krahelską jako „wysoką, doskonale zbudowaną, mocną dziewczynę o słowiańskim, a raczej polskim typie urody”. Chociaż zgodziła się na pozowanie, starała się nie publikować tej informacji wśród swoich znajomych, a praca odbywała się w pozycji klęczącej z mieczem w prawej ręce. Jednak rzeźba, choć związana z krahelską, nie przedstawia jej twarzy, a identyfikacja modelki zaczęła się dopiero po wojnie, gdy Nitschowa ujawniła jej nazwisko w wywiadzie.

Model rzeźby po raz pierwszy zaprezentowano podczas I Ogólnopolskiego Salonu Rzeźby, który odbył się w stołecznym Instytucie Propagandy Sztuki w maju 1937 roku. Była to największa z 155 prac, które zostały przyjęte do tego prestiżowego wydarzenia.

Rzeźba, która osiąga wysokość 2,75 metra, odlana została z brązu w 1938 roku w warszawskim zakładzie Braci Łopieńskich przy ul. Hożej 55. W związku z dużymi rozmiarami rzeźby, proces odlewania przebiegał w częściach, które po obróbce i wygładzeniu montowano przy użyciu śrub. Zwieńczeniem prac było patynowanie, które nadało ostateczny wygląd monumentu.

Ostatecznie pomnik Syreny postanowiono umieścić przy ul. Wybrzeże Kościuszkowskie, u wylotu ul. Tamka, w kierunku nurtu Wisły. Miejsce to wybrano wspólnie z Starzyńskim oraz Nitschową, aby uwydatnić związek rzeźby z rzeką, znany z legendy o symbolu Warszawy. W zgodzie z ideą Starzyńskiego, który głosił, że wszystko powinno być „frontem do Wisły”, miasto pokryło także koszty budowy pomnika.

Monument został postawiony nad Wisłą na początku kwietnia 1939 roku, jednak nie odbyła się oficjalna ceremonia odsłonięcia. Warszawska prasa ograniczyła się wyłącznie do krótkich wzmianków oraz zdjęć nowego dzieła. Do wybuchu II wojny światowej nie udało się także zrealizować wszystkich planów związanych z jego otoczeniem, takich jak rzeźby mew odlatujących, które miały się znaleźć przy brzegu wody. Modele i odlewy tych śmiałych ptaków uległy zniszczeniu w okresie wojny. Istniały także plany budowy tarasu widokowego na dolnym bulwarze, aby umożliwić widok na Syrenę z poziomu rzeki.

Rzeźba symbolizuje postać Syreny trzymającej uniesiony miecz i tarczę. Jej włosy zebrane są w kok, a wzrok zwrócony jest na północ. Silny kobiecy korpus kryje okrągła, lekko wypukła tarcza, na której umieszczono wizerunek orła w koronie, otoczonego napisem „Warszawa”. W tle widoczne są wody rzeki oraz drzewa po praskiej stronie. Autorem cokołu, składającego się z trzech bloków piaskowca umieszczonych w basenie, był Stanisław Pomian-Połujan.

Monument miał na celu upamiętnienie herbu Warszawy oraz podniesienie estetyki bulwarów wiślanych. W czasach okupacji niemieckiej ani jeden z warszawskich pomników Syreny nie był wymieniony na liście do rozbiórki. Obydwie rzeźby przetrwały również po upadku powstania warszawskiego. Prawdopodobnie dzięki swojemu położeniu nad Wisłą, stanowiły one część linii frontu od września 1944 roku. Pomnik, choć uszkodzony, był naprawiany w 1949 roku przez pracownię Braci Łopieńskich, która załatała 35 niewielkich uszkodzeń Syreny bez jej demontażu.

W 1966 roku przeprowadzono remont monumentu, a dodatkowo uruchomiono fontannę z basenem, co przyczyniło się do dalszego upiększenia tego wyjątkowego miejsca.

Inne informacje

W 1985 roku, w bezpośrednim sąsiedztwie pomnika, który znajduje się u wylotu ul. Tamka, zbudowano zastępczy most saperski na Wiśle, który zyskał nazwę mostu Syreny. Ten tymczasowy most został w 2000 roku zastąpiony stałą konstrukcją, znaną jako most Świętokrzyski.

W 2006 roku, w okolicy pomnika, odsłonięto tablicę pamiątkową, która miała na celu upamiętnienie nadania Warszawie Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari w 1939 roku. Jest to ważny element związany z historią miasta i jego bohaterami.

Co więcej, w Muzeum Powstania Warszawskiego znajduje się pomniejszona kopia monumentu, która na stałe prezentowana jest na wystawie na antresoli, podążającej za historią walk w sierpniu 1944 roku. Wyróżnia się w niej część, która honoruje Krystynę Krahelską. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w Muzeum Powstania Warszawskiego.

Warto również zaznaczyć, że dnia 8 marca 2024 roku, pomnik stał się obiektem zamachu, gdyż został zwandalizowany farbą w ramach działań podejmowanych przez aktywistów klimatycznych, co wywołało wiele kontrowersji wśród mieszkańców oraz mediów.

---

Oceń: Pomnik Syreny w Warszawie (Powiśle)

---