Kościół św. Jacka w Warszawie

---

Historia

Kościół, znany ze swojego barokowego stylu z dodatkami postgotyckimi, powstał dzięki staraniom warszawskich mieszczan w latach 1603–1639. Prawdopodobnie jego projektantem był Giovanni Battista Trevano, a budowę prowadził murator Jan Włoch. W dniu 1603 roku na kapitulę prowincjalną dominikanów w Poznaniu podjęto decyzję o wzniesieniu kościoła oraz klasztoru w Warszawie.

Zlecenie wykonania tego zadania otrzymał ojciec Abraham Bzowski, który w drodze do stolicy zakupił od księdza Wincentego Oczki i jego brata Szymona zabudowania położone w Nowem-Mieście, zapewniając tym samym potrzebne miejsce na nową inwestycję.

Zakupiony teren powiększono przez dodatkowy zakup od Szymona Wituńskiego, co umożliwiło dalszy rozwój projektu. Dnia 4 sierpnia 1603 roku biskup poznański Wawrzyniec Goślicki wydał zgodę na budowę świątyni, z kolei król Zygmunt III Waza zwolnił zakonników od obowiązków publicznych.

Na początku działalności społeczności zakonnej powstały drewniane konstrukcje, takie jak kaplica, dom oraz dzwonnica. Od 8 listopada 1603 r. nabożeństwa miały miejsce w przenośnym ołtarzu, co stanowiło początek religijnego życia w nowym miejscu. Jak opisuje J. Bartoszewicz:

Nazajutrz ksiądz Fryderyk Danigieł officyjał warszawski śpiewał tutaj pierwszą mszę o Duchu świętym, a kazanie miał ksiądz Maryjan Postękalski ex-prowincyjał bernardyński z tematu: „wprowadzisz ich i umieścisz na górze dziedzictwa” (exod. 15); na nieszporach sam Bzowski mówił na temat: „jedenasty fundament, Jacek” (Apokal. 21), z zastosowaniem do życia ś-go patryjarchy, którego przed dziewięcią dopiero laty kanonizowano w Rzymie. Nabożeństwo trwało ośm dni w nowym kościółku, a lud pobożny gromadził się i radował, potrzeby zakonników hojnie opatrując.

Wkrótce po rozpoczęciu działalności, dominikanie zorganizowali cegielnię na ziemiach podarowanych przez Macieja Prackiego, z której materiały służyły do budowy i przynosiły dochody. Zarządzał nią Jan Włoch, który przyczynił się do szybkiego postępu prac budowlanych. Już 22 września 1605 r. odbyła się ceremonia położenia kamienia węgielnego, a pierwsza msza w nowym kościele miała miejsce 22 października 1606 roku. Prace budowlane były tak zaawansowane, że relikwie św. Jacka przywieziono do Warszawy w tym okresie.

Ojciec Bzowski, który dwukrotnie pełnił rolę przeora (1606–1607 i 1609–1610), uznawany jest za założyciela kościoła. Wojciech Baryczka, kuchmistrz królewski, był fundatorem ołtarza św. Jacka. Budowa kościoła zakończyła się w 1638 roku, natomiast w tym czasie klasztor potrzebował jeszcze licznych wykończeń.

Klasztor w formie litery „Z” zaczął budować przeor Jacek Baryczka, wspierany przez rodzinę Baryczków. Jego zasługi obejmowały także założenie studium formale, które zyskało na znaczeniu, stając się w 1700 r. studium generale na równi z uniwersytetem krakowskim. Był to pionierski krok w organizacji wykształcenia teologicznego na tym terenie.

Biskup poznański Wojciech Tolibowski poświęcił kościół 26 czerwca 1661 roku. To właśnie ta świątynia była pierwszą w historii świata, która nadano wezwanie świętego Jacka Odrowąża.

W kolejnych latach kościół i klasztor doświadczyły trwających epidemii cholery, co prowadziło do ich opustoszenia w latach 1662 i 1677. Również znaczne wydarzenia miały miejsce podczas potopu szwedzkiego. 8 września 1655 r. w refektarzu klasztoru odbywały się rokowania peace, a Szwedzi okupowali obiekt do 1 lipca 1656 roku, pozostawiając po sobie jedynie spustoszenie.

Po II wojnie światowej, w 1944 roku, kościół został zniszczony przez Niemców, jednak jego odbudowa miała miejsce w latach 1947–1959 pod kierownictwem Haliny Kosmólskiej. Do nowo zrekonstruowanej świątyni nadano wczesnobarokowy styl, a zachowana w czasie wojny neogotycka fasada uległa zniszczeniu.

W 1965 roku kościół, wraz z zespołem klasztornym dominikanów, został wpisany do rejestru zabytków, świadcząc o jego historycznym i kulturowym znaczeniu dla Warszawy oraz Polski.

Wyposażenie

Kościół św. Jacka w Warszawie może poszczycić się unikalnym i bogatym wyposażeniem, które zachowało się do dziś, stanowiąc ważny element jego historycznej wartość. Oto niektóre z cennych elementów, które przetrwały próbę czasu:

• Kaplica Kotowskich, powstała w latach 1691–1694, stworzona według wizji Tylmana van Gameren. Jej realizacją zajął się Józef Szymon Bellotti. Kaplica została starannie odrestaurowana w czasie odbudowy kościoła, a po zakończeniu prac umieszczono w niej łaskami słynący obraz Matki Bożej Różańcowej, który przybył z Czortkowa, leżącego na Kresach Wschodnich,
• Rzeźba Ecce Homo, pochodząca z kościoła Dominikanów we Lwowie, stworzona przez Antoniego Osińskiego, również znajduje się w kaplicy Kotowskich,
• Nagrobek Katarzyny z Kosińskich Ossolińskiej z 1607 roku,
• Nagrobek Anny z Dobrzykowskich Tarnowskiej z 1616 roku,
• Epitafium Reginy Sroczyńskiej, które datowane jest na 1689 rok,
• Epitafium w języku staroormiańskim, upamiętniające małżonków Jakuba (zm. 1683) oraz Mariannę (zm. 1671) Minasowiczów, wykonane z brązu pod koniec XVII wieku.

Każdy z wymienionych obiektów wnosi swoją niepowtarzalną historię do bogatego dziedzictwa artystycznego i kulturalnego tego miejsca.

Horribile dictu (strach powiedzieć)

Kroniki historyczne dostarczają wielu fascynujących informacji dotyczących życia społecznego i politycznego w minionych wiekach. W tym przypadku opisywany incydent ukazuje napięcia, jakie miały miejsce w Warszawie oraz konflikty pomiędzy władzami a dominikanami.

Aleksander Czamer vice-prezydent Starego-Miasta, przez jakąś niechęć do zgromadzenia, stawał mu ciągle na drodze, nabawiając klasztor niepokojów; raz oskarżył dominikanów przed starostą warszawskim, że psują dobry porządek w mieście przez utrzymywanie budek przekupiarskich wystawionych bez żadnego na to upoważnienia przy murze cmentarnym od ulicy, niby na gruncie miejskim. Czamer tak dobrze wystawił prawdę swoją, że Krasiński wojewoda płocki, który był podówczas starostą, natychmiast budy te kazał rozwalać. Napróżno przeor dowodził, że grunt należy do klasztoru i że jedenaście budek znakomity stanowią dochód, napróżno przekonywał, że budki nie były tak bardzo nikczemne i że porządku miasta nie psuły; starosta rozgniewał się jeszcze bardziej i nazajutrz chłopstwo spędził dla rozwalenia budek przemocą (10 listopada). Ale i przeor Kandyd Zagórowski pamiętał o sobie, zebrał co tylko mógł ludzi w klasztorze i stawił zbrojny opór. Wtedy Michał Orłowski kapitan z poddmuchu samego starosty, używszy sto koni rajtarów i tyleż piechoty, podciągnął pod klasztor i ludzi zaczął rozpędzać. W kościele uderzono na gwałt, tłumy ludzi się zbiegły. Na odgłos dzwonu księża porwali się od stołu… i wmieszawszy się pomiędzy lud, dowództwo nad nim przyjęli. Walka zaczęła się od rzucania najprzód kamieniami, które zewsząd ciskano i z wieży i z dołu. W tem brat Adam Gębalski więcej gorący, strzelił z pistoletu. Orłowski rozgniewany wśród trąb i kotłów zakomenderował ognia. Poległ student i ekonom klasztorny Kazimierz Przewodyszewski a ośmiu zakonników było rannych… Wytoczyła się sprawa najprzód do kapturów, a później do trybunału…

Starosta widział z żalem, że sprawa wcale nieprzyjemny dla niego bierze obrót, i dlatego po dwóch latach sporów zabiegał o układy… Ojcowie nie byli od tego… zezwolili więc na sąd polubowny, na którym z ich strony zasiadali: kardynał Radziejowski, nuncyjusz Davia, biskup kijowski Święcicki i kanclerz książę Radziwiłł, ze strony zaś starosty biskup płocki Załuski oraz kasztelanowie: inowrocławski Grzybowski, łęczycki Towiański i Aloizy Łoski podstoli wyszogrodzki. Sąd zgromadził się w pałacu prymasa (4 lutego 1699 r.) i postanowił, żeby starosta zapłacił klasztorowi 2000 talar, bitych, połowę jako wieczny fundusz na lampy, ciągle palące się przed Najświętszym Sakramentem, a połowę jako wynagrodzenie za koszty prawne, za kurację pokaleczonych, za naprawę drzwi kościelnych, nadpsutych przez bombardowanie it.d, Czamer na trzy lata w urzędowaniu zawieszony. Po wypłacie, nuncjusz zdjął klątwę ze starosty, vice-prezydenta i wspólników ich…

Współczesna działalność

W otoczeniu klasztoru św. Jacka w Warszawie rozwija się wiele form duszpasterstwa i działalności społecznej, które stają się integralną częścią życia wspólnoty. Wśród nich można wymienić różnorodne grupy i ośrodki, które wzbogacają duchowe i społeczne aspekty parafii.

• Duszpasterstwo Akademickie,
• Duszpasterstwo PostAkademickie,
• Duszpasterstwo Rodzin,
• Duszpasterstwo Małżeństw,
• Duszpasterstwo Związków Niesakramentalnych,
• Bractwo Różańcowe,
• Wspólnota Adonai (Odnowa w Duchu Świętym),
• Trzeci Zakon Świętego Dominika,
• Dominikańska Szkoła Wiary,
• Fundacja „Sto pociech”,
• Dominikański Ośrodek Rodziny,
• Poradnia Rodzinna,
• Kurs przedmałżeński,
• Refleksje na Biblią,
• „Pracownia Dialogu” Specjalistyczna Poradnia Psychologiczna,
• Areopag,
• Zespół wokalny Mirabilia Musica.

Te różnorodne inicjatywy przyczyniają się do wzmacniania więzi w społeczności oraz wsparcia osób w różnych sytuacjach życiowych. Celem tych grup jest nie tylko rozwój duchowy, ale także pomoc w codziennych wyzwaniach, które stają przed członkami wspólnoty.

---

Oceń: Kościół św. Jacka w Warszawie

---