Wacław Franciszek Sierpiński, urodzony 14 marca 1882 roku w Warszawie, to postać o ogromnym znaczeniu w historii polskiej matematyki. Zmarł w tym samym mieście 21 października 1969 roku. Jako jeden z kluczowych przedstawicieli warszawskiej szkoły matematycznej, Sierpiński odegrał istotną rolę w kształtowaniu fundamentów polskiej nauki matematycznej. Był przez wiele lat profesorem Uniwersytetu Warszawskiego oraz przewodniczącym rady naukowej Instytutu Matematycznego Polskiej Akademii Nauk (IM PAN).
Sierpiński był członkiem wielu akademii nauk, między innymi Polskiej Akademii Nauk, gdzie pełnił funkcję wiceprezesa w latach 1952–1957. Nasza wiedza o jego wkładzie w naukę dodatkowo wzbogaca fakt, że był prezesem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego w latach 1931–1952 oraz Polskiego Towarzystwa Matematycznego w latach 1928–1930, a także uzyskał tytuł członka honorowego tego ostatniego.
Matematyk ten został uhonorowany licznymi odznaczeniami zarówno w kraju, jak i za granicą, a jego dokonania uczczono także kilku doktoratami honorowymi. Wyróżnienia te obejmują między innymi Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski oraz odznaczenie Legią Honorową III klasy. Był nie tylko teoretykiem, ale także znakomitym dydaktykiem i popularyzatorem matematyki.
Sierpiński specjalizował się w wielu dziedzinach matematyki, w tym teorii liczb, analizie matematycznej oraz podstawach matematyki, obejmujących teorię mnogości, topologię i teorię kategorii. W ramach teorii liczb szczególnie interesował go temat liczb całkowitych, podczas gdy w analizie matematycznej badał funkcje rzeczywiste oraz teorię miary. Jego prace dotyczące teorii mnogości mają szczególne znaczenie, w czym sam Sierpiński dostrzegał swoje miejsce jako badacz nieskończoności. Przykładał dużą wagę do analizy pewnika wyboru oraz hipotezy continuum, badając ich konsekwencje oraz związane z nimi warunki równoważne.
Jego dorobek naukowy jest imponujący i obejmuje 57 książek, 724 prac i komunikatów, 107 artykułów oraz przemówień i 12 skryptów. Był również promotorem wielu doktorów, współtworzył czasopismo „Fundamenta Mathematicae”, a także redagował „Acta Arithmetica”, które wznowił po II wojnie światowej.
Poza działalnością naukową, Sierpiński angażował się też w życie społeczne i polityczne, uczestnicząc w strajkach z 1905 roku oraz wojnie polsko-bolszewickiej. Krytykował reformy Janusza Jędrzejewicza oraz sytuację w socjalistycznej Polsce, choć później publicznie wycofał się z tej krytyki w czasach PRL.
Jego osiągnięcia zostały uhonorowane poprzez nadanie nazwy kilku terminom naukowym, jak również poprzez medal przyznawany przez Uniwersytet Warszawski oraz Polskie Towarzystwo Matematyczne, a także wykład okolicznościowy związany z tym medalem. Również jego nazwisko znalazło się na kraterze na Księżycu, co jest kolejnym dowodem na jego nieprzemijające dziedzictwo w dziedzinie matematyki.
Życiorys
Młodość
Wacław Sierpiński przyszedł na świat w rodzinie, w której jego ojciec Konstanty był lekarzem, a matka Ludwika z Łapińskich. Po ukończeniu V Gimnazjum Klasycznego w Warszawie w roku 1900, rozpoczął studia na Wydziale Fizyko-Matematycznym Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W 1904 roku uzyskał dyplom kandydata nauk oraz złoty medal za swoja pracę z teorii liczb, którą przygotował pod kierunkiem profesora G. F. Woronoja. Wkrótce po ukończeniu studiów, rozpoczął pracę jako nauczyciel matematyki i fizyki w IV Gimnazjum Żeńskim, jednakże zrezygnował z tej pozycji w 1905 roku podczas strajku szkolnego i wyjechał do Krakowa.
Początki kariery naukowej
Rok 1906 był przełomowy, ponieważ uzyskał stopień doktora filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim, na podstawie pracy zatytułowanej „O sumowaniu szeregu Σ m2+n2≤x f(m2 +n2)”, której promotorem był słynny botanik Edward Janczewski-Glinka. Po powrocie do Warszawy, Sierpiński nauczał w polskich szkołach średnich oraz wykładał matematykę na Wydziale Przyrodniczym Towarzystwa Kursów Naukowych w latach 1906-1908. Dodatkowo, w latach 1907-1908 pełnił funkcję sekretarza Wydziału. W 1907 roku udał się na studia do Getyngi, gdzie miał okazję spotkać Constantina Carathéodory’ego. W styczniu 1908 roku został członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a latem habilitował się na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie rozpoczął wykłady z teorii mnogości jako odrębnego przedmiotu w roku 1909.
W 1910 roku Sierpiński zyskał tytuł profesora nadzwyczajnego oraz objął kierownictwo II Katedry Matematyki. W latach 1910-1914 opublikował swoje pierwsze prace, takie jak „Teoria liczb niewymiernych”, „Zarys teorii mnogości”, oraz „Teoria liczb”, które zdobyły uznanie w Akademii Umiejętności w Krakowie, stając się członkiem korespondentem w 1917 roku.
I wojna światowa
Z powodu wybuchu I wojny światowej, Sierpiński przebywał z rodziną w majątku teściów na Białorusi. Jako poddany austriacki został internowany, jednak dzięki wysiłkom matematyków z Moskwy udało mu się w 1915 roku przyjechać do Moskwy. W stolicy nawiązał bliską współpracę z Mikołajem Łuzinem, z którym wspólnie opublikował osiem prac naukowych. Selectively, w Wiatce i Moskwie napisał pierwszy tom „Analizy matematycznej”, dedykowany reaktywowanemu Uniwersytetowi Warszawskiemu. W 1918 roku wrócił do Polski przez Finlandię i Szwecję, a następnie wykładał na Uniwersytecie Lwowskim i od jesieni tego samego roku na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w 1919 roku otrzymał nominację na profesora zwyczajnego.
Wojna polsko-bolszewicka
W trakcie wojny polsko-bolszewickiej, Sierpiński pracował w Wydziale II Radiowywiadu Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa, pod przewodnictwem Jana Kowalewskiego. Współdziałał z renomowanymi matematykami, takimi jak Stefan Mazurkiewicz oraz Stanisław Leśniewski, w łamaniu szyfrów sowieckich.
Okres międzywojenny
W 1920 roku stworzył „Fundamenta Mathematicae” – pierwsze na świecie czasopismo specjalistyczne poświęcone teorii mnogości oraz logice matematycznej, wspólnie z Zygmuntem Janiszewskim i Stefanem Mazurkiewiczem. W 1921 roku Polska Akademia Umiejętności przyznała mu członkostwo czynne oraz nagrodę za „Fundamenta Mathematicae”. W ciągu lat międzywojennych publikował intensywnie, wydając w sumie osiem książek, dwie broszury oraz siedem podręczników, w współpracy z Stefanem Banachem oraz Włodzimierzem Stożkiem. W 1931 roku objął funkcję prezesa Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, którą pełnił aż do jego połączenia z Polską Akademią Nauk w 1952 roku. Organizował również I Kongres Matematyków Słowiańskich w 1929 roku w Warszawie, a także aktywnie brał udział w międzynarodowych kongresach matematycznych, m.in. w Toronto, Bolonii, Zurychu oraz Oslo.
II wojna światowa
Na skutek wybuchu II wojny światowej, Sierpiński przebywał w Warszawie. Podczas okupacji prowadził formalnie pracę urzędniczą, ale również uczył w podziemnym uniwersytecie. Kontynuował swoją działalność naukową, publikując niektóre swoje prace w „Sprawozdaniach Akademii Papieskiej” w Rzymie oraz stworzył „Zasady algebry wyższej” w 1946 roku. Niestety, w październiku 1944 roku jego mieszkanie spłonęło, a cenną bibliotekę zniszczono. Po obozie w Pruszkowie udało mu się w lutym 1945 roku dotrzeć do Krakowa.
Okres powojenny
W 1945 roku Sierpiński zaczął wykładać na Uniwersytecie Jagiellońskim, aby wkrótce powrócić do Warszawy, wznawiając publikację „Fundamenta Mathematicae”. W 1948 roku rozpoczął pracę w Państwowym Instytucie Matematycznym, a po przekształceniu tej instytucji w Instytut Matematyczny PAN, przewodniczył Radzie Naukowej Instytutu do 1967 roku. W latach 1956-1969 był redaktorem naczelnym czasopisma „Acta Arithmetica”, które wznowiono po wojnie. Po podpisaniu Listu 34, protestującego przeciw cenzurze, został jednym z sygnatariuszy kolejnego listu do „The Times”, który zaprzeczał represjom w Polsce. W roku 1960 przeszedł na emeryturę z instytutu oraz uniwersytetu, a w 1961 roku otrzymał Nagrodę „Problemów” za wkład w popularyzację nauki.
Miejsce spoczynku
Wacław Sierpiński spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w Alei Zasłużonych.
Uczniowie
Wśród licznych uczniów Wacława Sierpińskiego można wymienić:
- Stefan Mazurkiewicz,
- Stanisław Ruziewicz,
- Kazimierz Kuratowski,
- Kazimierz Zarankiewicz,
- Otto Nikodym,
- Adolf Lindenbaum,
- Jerzy Spława-Neyman,
- Władysław Ślebodziński,
- Bronisław Knaster,
- Stanisław Saks,
- Antoni Zygmund,
- Karol Borsuk,
- Stefania Braunówna,
- Edward Szpilrajn-Marczewski,
- Antoni Wakulicz,
- Jerzy Browkin,
- Andrzej Rotkiewicz,
- Andrzej Schinzel.
Książki
Sierpiński jest autorem wielu istotnych publikacji naukowych, które znacząco wpłynęły na rozwój matematyki. W jego dorobku literackim można znaleźć następujące tytuły:
- 1923: Zarys teorji mnogości. Cz. 1, Liczby pozaskończone, Wydawnictwo Kasy Pomocy dla Osób Pracujących na Polu Naukowem im. J. Mianowskiego,
- 1925: Funkcje przedstawialne analityczne, Ossolineum,
- 1928: Zarys teorji mnogości. Cz. 2, Topologja ogólna, Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego,
- 1932: Wstęp do teorji funkcji zmiennej rzeczywistej, Książnica Atlas,
- 1933: Wstęp do teorji liczb, Książnica-Atlas,
- 1956: O rozwiązywaniu równań w liczbach całkowitych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
- 1957: O rozkładach liczb wymiernych na ułamki proste, PWN,
- 1959: Teoria liczb. Cz. 2, PWN,
- 1964: O teorii mnogości: wybrane zagadnienia dla szkół średnich, PZWS.
Członkostwo w akademiach i towarzystwach naukowych
Polskie
Wacław Sierpiński, znany polski matematyk, był aktywnym członkiem różnych towarzystw naukowych. Już od 1908 roku był częścią Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, gdzie pełnił różne kluczowe funkcje, w tym wiceprezesa w latach 1925–1931 oraz prezesa od 1931 do 1952 roku. Kolejną instytucją, do której dołączył, była Akademia Umiejętności, gdzie uzyskał status członka korespondenta w 1917 roku.
Sierpiński był także członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, od momentu przystąpienia w 1921 roku jako członek czynny. W 1926 roku stał się członkiem czynnym Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Zyskał również prestiż jako prezes Polskiego Towarzystwa Matematycznego w latach 1928–1930, a od 1964 roku został jego członkiem honorowym.
Ważnym momentem w jego karierze było również wstąpienie do Polskiej Akademii Nauk w 1952 roku, gdzie pełnił funkcje wiceprezesa w latach 1952–1957 oraz członka prezydium do roku 1968. Poza tym, do grona jego działalności należało także Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, gdzie był członkiem od 1949 roku, oraz Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, gdzie uzyskał tytuł członka honorowego w 1964 roku. Działał również w Towarzystwie Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych, pełniąc rolę prezesa w latach 1927–1933, oraz w Towarzystwie Popierania Współpracy Naukowej z Francją, gdzie był prezesem od 1959 do 1963 roku. Ponadto, przewodził Towarzystwu Przyjaźni Polsko-Rumuńskiej w okresie międzywojennym.
Zagraniczne
Na arenie międzynarodowej Sierpiński był również cenionym członkiem wielu akademii i towarzystw naukowych. Od 1928 roku był członkiem Towarzystwa Geograficznego w Limie, a w 1932 roku uzyskał tytuł członka honorowego tej instytucji. W tym samym roku nawiązał współpracę z Serbską Akademią Nauk i Sztuk oraz Rumuńską Akademią Nauk, gdzie od 1934 roku również uzyskał status członka honorowego.
W kolejnych latach Sierpiński stał się członkiem Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Liège (1934) oraz Bułgarskiej Akademii Nauk i Jugosłowiańskiej Akademii Nauk (obydwie od 1938 roku). Jego osiągnięcia przyniosły mu tytuł członka korespondenta w włoskiej królewskiej akademii nauk fizycznych i matematycznych w Neapolu od 1939 roku oraz członkostwo w Accademia dei Lincei w Rzymie z 1947 roku. Do jego zagranicznych osiągnięć należy także przynależność do paryskiej Akademii Nauk (1948) oraz Niemieckiej Akademii Nauk w Berlinie (1950).
Oprócz powyższych instytucji, był również członkiem Akademii Nauk w Nowym Jorku od 1959 roku, Czechosłowackiej Akademii Nauk (1960), Holenderskiej Akademii Nauk (1961) oraz Międzynarodowej Akademii Filozofii Nauki, gdzie pełnił rolę wiceprezesa w latach 1962–1965. Jego międzynarodowa kariera zakończyła się członkostwem w Papieskiej Akademii Nauk od 1968 roku.
Ordery i odznaczenia
Wśród licznych odznaczeń, jakie otrzymał Wacław Sierpiński, znajdują się prestiżowe wyróżnienia przyznawane za znaczący wkład w rozwój nauki i kultury. Poniżej przedstawiamy najbardziej znaczące z nich:
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1957),
- Order Sztandaru Pracy I klasy (1951),
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951),
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (7 listopada 1925),
- Wielki Oficer Orderu Korony Rumunii (Rumunia, 1930),
- Wielki Oficer Orderu Zasługi Cywilnej (Bułgaria, 1939),
- Krzyż Zasługi II klasy (Węgry, 1932),
- Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja, 1958),
- Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja, 1933).
Wyróżnienia
Doktoraty honoris causa
Wacław Sierpiński, wybitny matematyk, zdobył co najmniej 10 doktoratów honorowych, co jest świadectwem jego wpływu i uznania w środowisku akademickim.
Wśród tych prestigowych wyróżnień znajdują się tytuły przyznane przez:
- Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie (1929),
- Uniwersytet w Amsterdamie (1932),
- Uniwersytet w Tartu (1932),
- Uniwersytet Sofijski w Sofii (1939),
- Uniwersytet Paryski (1939),
- Uniwersytet w Bordeaux (1947),
- Uniwersytet w Pradze (1948),
- Wrocławiu (1948),
- Uniwersytet w Lucknow (1949),
- Uniwersytet w Moskwie (1967).
Nagrody
Wacław Sierpiński był również laureatem wielu prestiżowych nagród, które potwierdzają jego osiągnięcia i wkład w rozwój matematyki. Otrzymał on:
- Nagrodę Akademii Umiejętności w latach 1911, 1913 i 1917,
- Nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności w 1921 roku,
- Nagrodę miasta stołecznego Warszawy w latach 1929 oraz 1954,
- Nagrodę im. Stanisława Zaremby w 1946,
- Nagrodę Państwową I stopnia w 1951,
- Nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w 1968 roku.
Upamiętnienie
Wacław Sierpiński, znany polski matematyk, jest pamiętany w wielu interesujących kontekstach. W 1976 roku, na mocy decyzji Międzynarodowej Unii Astronomicznej, krater na Księżycu otrzymał jego imię, nazywając go kraterem Sierpiński.
Od 1974 roku Uniwersytet Warszawski oraz Polskie Towarzystwo Matematyczne przyznają Medal im. Wacława Sierpińskiego, który stanowi wyróżnienie dla matematyków związanych z Polską, nagradzając ich za ich wybitne osiągnięcia naukowe.
W dniu 23 listopada 1982 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy z wizerunkiem Wacława Sierpińskiego, o nominale 6 zł (nr kat. 2689), który był częścią serii „Matematycy polscy”.
Warto również zaznaczyć, że istnieją inne formy upamiętnienia związane z jego nazwiskiem. Olimpiada Matematyczna używa trójkąta Sierpińskiego jako swojego logotypu, natomiast Olimpiada Matematyczna Juniorów przyjęła dywan Sierpińskiego jako symbol. Te nawiązania są doskonałym przykładem, jak jego prace nadal wpływają na współczesną naukę i edukację.
Dodatkowo, w grze komputerowej SIGNALIS, produkowanej przez studio rose-engine, część akcji toczy się w placówce edukacyjno-produkcyjno-górniczej oznaczonej jako S-23 Sierpinski. Nazwa ta wydaje się być nawiązaniem zarówno do osoby matematyka, jak i do Trójkąta Sierpińskiego, podkreślając jego trwały wpływ na różnorodne dziedziny kultury i nauki.
Przypisy
- Wacław Sierpiński | Polskie Towarzystwo Matematyczne [online], www.ptm.org.pl [dostęp 26.01.2024 r.]
- MariuszM. Skałba MariuszM., Popularne książki Sierpińskiego, „Delta”, 15.03.2022 r. [dostęp 15.03.2022 r.]
- Wacław Sierpiński. Badacz zagadek nieskończoności, polskieradio.pl, 14.03.2022 r. [dostęp 15.03.2022 r.]
- John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Wacław Sierpiński w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 15.03.2022 r.]
- PiotrP. Zakrzewski PiotrP., Wacław Sierpiński – badacz nieskończoności, „Delta”, 15.03.2022 r. [dostęp 15.03.2022 r.]
- Według katalogu Biblioteki Narodowej, katalogi.bn.org.pl [dostęp 01.11.2021 r.]
- Sierpiński Wacław Franciszek, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 28.07.2021 r.]
- Cmentarz Stare Powązki: WACŁAW SIERPIŃSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 18.12.2019 r.]
- Wojna wywiadów [online], polska-zbrojna.pl, 11.08.2019 r. [dostęp 28.09.2023 r.]
- Medal i Wykład im. Wacława Sierpińskiego. Polskie Towarzystwo Matematyczne. [dostęp 02.06.2019 r.]
- GrzegorzG. Nowik GrzegorzG., Zanim złamano „Enigmę”. Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją 1918–1920, wyd. 1, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004 r.
- GrzegorzG. Nowik GrzegorzG., Zanim złamano „Enigmę” … Rozszyfrowano rewolucję. Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją 1918–1920, wyd. 1, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2010 r.
- JózefJ. Hurwic JózefJ., Czasopismo „Problemy” w polskim życiu intelektualnym po drugiej wojnie światowej, „Analecta”, 8/2 (16), 1999 r.
- Odznaczenie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 25 z 01.02.1939 r.
- Wyróżnienie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 37 z 16.02.1939 r.
- M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1008 „za wybitną działalność naukową”.
- M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1082 „za wybitną twórczość naukową”.
- Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej TKN: sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kursów Naukowych, 1906–1916, opracowali Ryszard Błędowski, Stanisław Orłowski, Henryk Mościcki, Warszawa 1917 r.
- a b c d Sierpiński Wacław, [w:] StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, wyd. II popr, Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938 r.
Pozostali ludzie w kategorii "Nauka i edukacja":
Piotr Zalewski (1935–2020) | Salomon Lubelski | Andrzej Sieroszewski | Józef Magnuszewski | Halina Kralowa | Elżbieta Laskowska | Andrzej Ajnenkiel | Grzegorz Nowik | Stanisław Wrzosek | Teresa Janasz | Adam Koss (chemik) | Stanisław Piątek | Marian Wawrzeniecki | Janusz Bieniak | Teresa Kruszewska | Witold Osiński | Anna Przecławska | Czesław Krassowski | Halina Czarnocka | Bogumił StaniszewskiOceń: Wacław Sierpiński