Karol Borsuk

---

Życiorys

Karol Borsuk przyszedł na świat w rodzinie Mariana, znanego chirurga, oraz Zofii z Maciejewskich. Jego edukacja rozpoczęła się w 1923 roku, kiedy to ukończył Państwowe Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Warszawie. Po tych doznaniach kontynuował naukę, studiując matematykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego w okresie 1923–1927. W 1930 roku uzyskał stopień doktora filozofii na UW, a jego rozprawa naukowa nosiła tytuł „O retraktach i zbiorach związanych”, w której zaproponował nowe pojęcie retraktów. Dodatkowo, wprowadził pojęcie sympleksu, które miało istotne znaczenie w matematyce.

Po ukończeniu studiów Borsuk przez kolejne trzy lata uczył matematyki w Gimnazjum Malczewskiego w Warszawie. Lata 1929-1934 spędził w I Katedrze Matematyki UW, a w 1934 roku habilił się na podstawie pracy pt. „O zagadnieniu topologicznego scharakteryzowania sfer euklidesowych”. W 1938 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Warszawskim.

W okresie II wojny światowej Borsuk zmuszony był do prowadzenia życia w warunkach okupacji niemieckiej. Uruchomił sklep papierniczy, który stał się punktem kontaktowym Armii Krajowej. Jego zmysł twórczy przejawiał się również w projektowaniu gier planszowych. Jednym z jego najpopularniejszych dzieł była gra „Hodowla zwierzątek”, która powróciła na rynek w 1997 roku jako „Superfarmer”. W latach 1939-1944 prowadził wykłady w tajnym Uniwersytecie Warszawskim oraz w Szkołach Budowy Maszyn im. Wawelberga i Rotwanda.

W lecie 1943 roku został aresztowany i trafił na Pawiak, gdzie spędził kilka miesięcy z powodu działalności w ruchu oporu. Po powstaniu warszawskim Borsuk wraz z rodziną został deportowany do obozu w Pruszkowie, jednak udało mu się uciec i ukrywać aż do zakończenia wojny.

Po wojnie powrócił do służby na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w 1946 roku przyznano mu tytuł profesora zwyczajnego i powierzono kierownictwo Katedry Geometrii. W latach 1952-1964 był liderem Katedry Matematyki, która później przekształciła się w Instytut Matematyki UW. Od momentu powstania Państwowego Instytutu Matematycznego był wiceprezesem, a w latach 1948-1975 kierował Zakładem Topologii w tym instytucie (później Instytut Matematyczny PAN).

Borsuk był pionierem w opracowywaniu topologicznych teorii kształtu oraz przestrzeni topologicznych, które znane są jako okrąg warszawski. Od 1952 roku należał do Polskiej Akademii Nauk jako członek korespondent, a w 1956 roku uzyskał status członka rzeczywistego. Oprócz tego, był członkiem korespondentem Bułgarskiej Akademii Nauk, a także członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz Akademii Umiejętności do momentu ich wchłonięcia przez PAN.

W Polskim Towarzystwie Matematycznym pełnił funkcje skarbnika w latach 1939-1953 oraz prezesa oddziału warszawskiego w latach 1946-1948. Jako redaktor pracował nad czasopismami takimi jak Dissertationes Mathematicae, czy Fundamenta Mathematicae. Był również członkiem komitetu redakcyjnego Biuletynu PAN, gdzie poświęcał się pracy nad naukami matematycznymi, astronomicznymi i fizycznymi.

Jednym z jego najwybitniejszych studentów był Samuel Eilenberg. W 1976 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Zagrzebiu. Jego wykłady odbywały się na sześćdziesięciu uczelniach na całym świecie, gdzie prowadził zajęcia oraz wygłaszał referaty w licznych konferencjach.

Borsuk był mężem Zofii (1907–2008). Córka Borsuka, profesor Magdalena Białynicka-Birula, wyszła za mąż za profesora Andrzeja Białynickiego-Birulę. Karol Borsuk zmarł w Warszawie, a jego dusza spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 35-2-1).

Dorobek naukowy

Profesor Borsuk był uznawanym ekspertem w obszarze topologii, którego prace miały znaczący wpływ na rozwój tej dziedziny. Jego dorobek liczy ponad 170 publikacji naukowych, wśród których wiele miało ogromne znaczenie dla postępu topologii. Na przykład, w 1936 roku, Borsuk opublikował pracę pod tytułem Sur les groupes des classes de transformations continues, która ukazała się w „C. R. Acad. Sci.” w Paryżu (tom 202, strony 1400–1403), gdzie po raz pierwszy zdefiniował grupy kohomotopii. Teoria ta została później rozwinięta w 1949 roku przez Edwin H. Spaniera, a od tego momentu grupy te znane są jako grupy kohomotopii Borsuka-Spaniera.

W 1983 roku zebrano 133 wybrane publikacje Borsuka, które zostały opublikowane w formie Dzieł zebranych:
– Borsuk, Karol: Collected papers. Part I, II. With introductory material by Karol Sieklucki and Sławomir Nowak. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1983. xxiv+1357 stron. ISBN 83-01-03749-0.

Borsuk był również autorem licznych monografii oraz podręczników akademickich, wśród których znajdują się:

• – Borsuk, Karol; Szmielew, Wanda: Foundations of geometry: Euclidean and Bolyai-Lobachevskian geometry; projective geometry. North-Holland Publishing Co., Amsterdam; Interscience Publishers, Inc. Nowy Jork 1960, xiv+444 strony.
• – Borsuk, Karol: Geometria analityczna wielowymiarowa. „Biblioteka Matematyczna”, Tom 23. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1964. Wydanie II poprawione, 463 strony.
• – Borsuk, Karol: Theory of retracts. „Monografie Matematyczne”, Tom 44. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1967. 251 stron.
• – Borsuk, Karol: Theory of shape. „Monografie Matematyczne”, Tom 59. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1975. 379 stron.

Inne informacje

Karol Borsuk jest znanym polskim twórcą gier planszowych, który zdobył uznanie dzięki swojej rodzinnej grze pod tytułem Superfarmer, pierwotnie znanej jako Hodowla zwierzątek. Ta innowacyjna gra została opracowana w 1943 roku z myślą o pozyskaniu dochodów w trudnych czasach, kiedy to Uniwersytet Warszawski został zamknięty z powodu niemieckiej okupacji.

Ordery i odznaczenia

Karol Borsuk, wybitny przedstawiciel polskiej matematyki, został odznaczony za swoje osiągnięcia i wkład w rozwój nauki. Jego dorobek został doceniony nie tylko w środowisku akademickim, ale również na poziomie państwowym.

• krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 16 lipca 1954,
• medal 10-lecia Polski Ludowej, otrzymany 14 stycznia 1955.

Nagrody

Karol Borsuk, wybitny polski matematyk, otrzymał szereg prestiżowych wyróżnień w trakcie swojej kariery. W szczególności, w 1955 roku uhonorowano go Nagrodą Państwową I stopnia za jego fundamentalne osiągnięcia w dziedzinie topologii.

Upamiętnienie

Warto pamiętać o wkładzie Karola Borsuka w historię, dlatego też powstały dwa znaczące miejsca związane z jego osobą.

• Na budynku przy ul. Filtrowej 63, gdzie mieszkał, znajduje się tablica pamiątkowa, która została odsłonięta w 2008 roku,
• W Warszawie, w dzielnicy Kabaty, można znaleźć ulicę, która została nazwana jego nazwiskiem.

---

Oceń: Karol Borsuk

---