Kazimierz Kuratowski

---

Życiorys

Kazimierz Kuratowski przyszedł na świat 2 lutego 1896 roku w Warszawie. Jego rodzicami byli adwokat Marek Kuratow oraz Róża Karżewska (Kaiserstein), która była córką bankiera Maurycego Karżewskiego. W 1913 roku zakończył edukację w humanistycznym Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego w stolicy.

Po ukończeniu szkoły średniej, podjął studia matematyczne w Glasgow, które trwały od 1913 do 1914 roku. Z powrotem do Warszawy powrócił w 1915 roku, kiedy to otwarto polski uniwersytet. Ukończył studia w 1918 roku na Uniwersytecie Warszawskim i w 1921 roku obronił doktorat filozofii. Tematem jego pracy była aksjomatyzacja topologii oraz definitywne rozwiązanie zagadnienia dotyczącego continuów nieprzywiedlnych, które były również przedmiotem XVII sesji swojej pracy doktorskiej.

W jego dorobku naukowym znaczącą rolę odegrały prace promowane przez Wacława Sierpińskiego, który stał się kluczową postacią w rozwoju jego kariery, oraz Zygmunta Janiszewskiego, który był opiekunem jego pracy. Jesienią tego samego roku habilitował się, przedstawiając pracę na Uniwersytecie Warszawskim, co otworzyło mu drogę do dalszej kariery akademickiej.

W 1923 roku został zatrudniony na Uniwersytecie Warszawskim jako zastępca profesora w II Katedrze Matematyki. W 1927 roku objął III Katedrę Matematyki na Wydziale Ogólnym Politechniki Lwowskiej, gdzie był profesorem nadzwyczajnym do roku 1933. Po likwidacji tego wydziału przeniósł się ponownie do Warszawy, gdzie od 1934 roku pełnił funkcję profesora zwyczajnego w IV Katedrze Matematyki.

Kuratowski był aktywny nie tylko jako wykładowca, ale także jako organizator życia naukowego. Pełnił wiele funkcji w towarzystwach naukowych, w tym był sekretarzem Komitetu Matematycznego Rady Nauk Ścisłych i Stosowanych w latach 1936–1939. Po wybuchu II wojny światowej prowadził wykłady na tajnym uniwersytecie w Warszawie, kontynuując swoją pracę naukową w trudnych warunkach okupacyjnych.

Po wojnie powrócił na Uniwersytet Warszawski i w 1945 roku znów rozpoczął wykłady. W tym samym roku został powołany na członka zwyczajnego Polskiej Akademii Umiejętności, a w 1952 roku przyjęto go do Polskiej Akademii Nauk, gdzie zajmował szereg wysokich stanowisk kierowniczych do 1968 roku. Dużą rolę odegrał w odbudowie rzeczywistości naukowej w Polsce po wojnie, w tym w powołaniu Państwowego Instytutu Matematycznego, zwanego później Instytutem Matematycznym PAN, gdzie był dyrektorem przez dwie dekady.

Kuratowski był również redaktorem naczelnym „Fundamenta Mathematicae”, a także „Biuletynu PAN” oraz współtwórcą i redaktorem serii „Monografie Matematyczne”, w ramach której opublikowano wiele istotnych opracowań polskich matematyków. Jego wkład w międzynarodowe życie naukowe będącym wiceprezesem Międzynarodowej Unii Matematyki w latach 1963–1966 oraz uczestnictwo w licznych kongresach międzynarodowych przyczyniły się do umocnienia pozycji polskiej matematyki na arenie światowej.

Ostatnie lata życia spędził w Warszawie, gdzie zmarł 18 czerwca 1980 roku. Został pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera B32-tuje-1). Był ojcem Zofii Kuratowskiej, która również odniosła się do kariery politycznej oraz medycznej.

Tematyka badań

Badania Kazimierza Kuratowskiego koncentrowały się w przeważającej mierze na dziedzinie topologii. Wprowadził on aksjomatykę domknięć, znaną powszechnie jako aksjomatyka Kuratowskiego, która okazała się kluczowa dla dalszego rozwoju teorii przestrzeni topologicznych. Prace Kuratowskiego przyczyniły się również do postępu w teorii continuów nieprzywiedlnych, rozpatrywanych między dwoma punktami.

Do najważniejszych osiągnięć Kuratowskiego, zdobytych po II wojnie światowej, zalicza się badanie związków między topologią a teorią funkcji analitycznych, jak również istotne twierdzenia dotyczące teorii rozcinania przestrzeni euklidesowych. Kluczowym dla jego badań był wkład jego najzdolniejszego ucznia, Ulam, z którym wprowadził pojęcie quasihomeomorfizmu, otwierając nowy rozdział w badaniach topologicznych.

Dalsze prace teoretyczne Kuratowskiego w zakresie teorii miary, realizowane m.in. zBanachem oraz Tarskim, miały kontynuacje w pracach licznych jego uczniów. Wspólne badania Knastera i Kuratowskiego w obszarze teorii zbiorów spójnych doprowadziły do istotnego rozwoju ogólnej teorii zbiorów spójnych, a także do rozwiązania nietypowych problemów związanych z rozcinaniem płaszczyzny, ilustrowanych przykładem zbiorów spójnych, znanych jako miotełka Knastera-Kuratowskiego.

Kuratowski jest również autorem Lematu Kuratowskiego-Zorna, który jako pierwszy udowodnił w 1922 roku w „Fundamenta Mathematicae” (tom 3). To twierdzenie ma kluczowe zastosowania w dowodach wielu fundamentalnych stwierdzeń matematycznych, w tym referencje jego zastosowań, przedstawione przez Zorna w 1935 roku w „Bulletin of the American Mathematical Society” (41). Pojęcia wprowadzone przez Kuratowskiego w zakresie teorii mnogości i topologii stały się nieodłącznymi elementami monografii tego tematu, a w wielu przypadkach zdefiniował on terminologię oraz symbolikę tych dziedzin.

W okresie powojennym, jego prace koncentrowały się przede wszystkim na trzech głównych nurtach badawczych:

• rozwoju homotopijnej teorii funkcji ciągłych,
• konstrukcji teorii przestrzeni lokalnie spójnych w wyższych wymiarach,
• jednolitym ujęciu teorii rozcinania przestrzeni euklidesowych, które opierało się na własnościach przekształceń ciągłych ich podzbiorów.

Publikacje

Kazimierz Kuratowski był autorem imponującej liczby ponad 170 prac naukowych, które w znaczący sposób przyczyniły się do rozwoju matematyki, w szczególności w dziedzinach takich jak topologia i teoria mnogości.

Wśród jego cennych publikacji znajdują się zarówno monografie, jak i podręczniki, które miały istotne znaczenie dla środowiska akademickiego. Oto niektóre z nich:

• Topologie, tom I [1933] i tom II [1950] – to fundamentalne dzieło, które zostało opublikowane w języku francuskim, a także w tłumaczeniu na język angielski oraz rosyjski,
• Teoria mnogości (wspólnie z Andrzejem Mostowskim, wyd. I 1952; dzieło to zostało przetłumaczone na języki angielski i rosyjski),
• Wstęp do teorii mnogości i topologii (wyd. I [1952]; tłumaczenie ukazało się w języku angielskim, francuskim, hiszpańskim oraz bułgarskim),
• Pół wieku matematyki polskiej 1920-1970. Wspomnienia i refleksje (tom 247 serii wydawniczej Omega, 1973),
• Notatki do autobiografii (1981; opublikowane po śmierci autora, przygotowane do druku przez jego córkę, Zofię Kuratowską).

Prace Kazimierza Kuratowskiego pozostają nieocenionym wkładem w rozwój matematyki, inspirując kolejne pokolenia naukowców.

Odznaczenia i inne wyróżnienia

W 1951 roku Kazimierz Kuratowski został uhonorowany Orderem Sztandaru Pracy II klasy, co stanowiło ważne wydarzenie w jego życiu zawodowym. Trzy lata później, w 1954, z okazji 10. rocznicy utworzenia Polski Ludowej, otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

W roku 1955 przyznano mu Medal 10-lecia Polski Ludowej, co potwierdzało jego zasługi w obszarze nauki i edukacji. Z kolei w 1964 roku, dzięki swoim nieocenionym osiągnięciom, został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Jeszcze jeden cenny laur zdobył w 1976 roku, kiedy to uhonorowano go Orderem Budowniczych Polski Ludowej.

Dodatkowo, Kuratowski posiadał złoty medal Czechosłowackiej Akademii Nauk im. Bolzana oraz medal im. Kopernika Polskiej Akademii Nauk, co świadczy o jego międzynarodowym uznaniu. Warto również zaznaczyć, że był doktorem honoris causa kilku prestiżowych uczelni, między innymi uniwersytetów w Glasgow, Pradze, Wrocławiu oraz Paryżu, co podkreśla jego znaczącą rolę w światowej nauce.

Upamiętnienie

Od 1981 roku, każdego roku przyznawana jest wyjątkowa nagroda, znana jako Nagroda im. Kazimierza Kuratowskiego. Jest ona przeznaczona dla najwybitniejszych matematyków w wieku do 30. roku życia.

---

Oceń: Kazimierz Kuratowski

---