Zygmunt Janiszewski

---

Życiorys

W rodzinie prawnika i dyrektora Towarzystwa Kredytowego Miejskiego w Warszawie, Czesława Daniela Janiszewskiego oraz Julii Józefy z domu Szulc-Cholnickiej, przyszedł na świat Zygmunt Jan Janiszewski. Naukę rozpoczął w warszawskiej szkole realnej, lecz z powodu udziału w szkolnym strajku musiał przenieść się do Lwowa, gdzie w 1907 roku zdał maturę.

Początkowo studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu w Zurychu, ale po pierwszym semestrze zdecydował się na przenosiny na Uniwersytet w Getyndze. To w tym miejscu zaangażował się w działalność naukową pod kierunkiem znanego profesora matematyki, Davida Hilberta. Zainspirowany dyskusjami oraz twórczością tamtejszej grupy akademickiej, Janiszewski stworzył swoją pierwszą pracę poświęconą teorii obszarów wypukłych oraz ich klasyfikacji. Następnie rok studiów spędził na Sorbonie w Paryżu, gdzie zdobył stopień licencjata.

Pod wpływem paryskiej szkoły matematycznej, zainicjowanej przez znakomitych matematyków – Henriego Poincaré i Henriego Lebesgue’a, w 1910 roku rozpoczął publikację swoich artykułów w czasopiśmie wydawanym przez Francuską Akademię Nauk. 19 czerwca 1911 roku uzyskał stopień doktora dzięki nowatorskiej pracy „Sur les continus irreductibles entre deux points” („O kontinuach nieprzywiedlnych między dwoma punktami”), napisanej pod opieką Henriego Lebesgue’a. Ta przełomowa praca miała ogromne znaczenie, ponieważ Janiszewski zastosował algebrę logiczną w matematyce po raz pierwszy, a w skład komisji egzaminacyjnej weszli tacy znamienici matematycy jak Henri Poincaré i Maurice Fréchet.

W latach 1911–1912 Zygmunt Janiszewski pełnił funkcję wykładowcy matematyki na Wydziale Przyrodniczym oraz Wydziale Humanistycznym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie. W 1912 roku wygłosił wykład sekcyjny na Międzynarodowym Kongresie Matematyków, który odbył się w Cambridge. Rok później opublikował kluczową pracę zatytułowaną On cutting the plane by continua (O rozcinaniu płaszczyzny przez kontinua), odnoszącą się do topologii płaszczyzny.

Podczas pierwszej wojny światowej, w latach 1914–1915, Z. Janiszewski służył jako zwykły żołnierz w Legionach Polskich. Po kryzysie przysięgowym w 1916 roku znalazł schronienie w województwie radomskim, gdzie rozpoczął działalność oświatową wśród dzieci, które straciły dach nad głową. W 1918 roku w polskim czasopiśmie naukowym „Nauka Polska” opublikował swój znaczący artykuł O potrzebach matematyki w Polsce, który zapoczątkował rozwój polskiej szkoły matematycznej.

W tym samym roku Zygmunt Janiszewski został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Był jednym z dwóch promotorów doktoratu Kazimierza Kuratowskiego. Narzeczoną Janiszewskiego była Janina Kelles-Krauz, córka Kazimierza Kelles-Krauza. Mimo że termin ich ślubu był ustalony, Zygmunt Janiszewski zmarł nagle w 1920 roku w wieku zaledwie 31 lat na grypę, znaną wtedy jako hiszpanka, która dotknęła wiele osób na świecie.

Jego miejsce spoczynku znajduje się na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Pozostawił po sobie nie tylko dorobek naukowy, ale również przekazywał odziedziczony majątek oraz część swoich dochodów na cele oświatowe i społeczne. Zgodnie z twierdzeniem H. Steinhausa, Zygmunt Janiszewski miał także poglądy komunistyczne.

Dzieła

Badania Zygmunta Janiszewskiego skupiły się głównie na topologii, co przyniosło mu tytuł jednego z pionierów warszawskiej szkoły topologii. Jako twórca programu mającego na celu rozwój polskiej matematyki, który stał się fundamentem dla tworzenia krajowej szkoły matematycznej, Janiszewski podkreślał znaczenie teorii mnogości, topologii oraz logiki matematycznej.

Janiszewski był również współautorem pierwszego na świecie specjalistycznego czasopisma matematycznego, które nosiło nazwę „Fundamenta Mathematicae”. W 1915 roku ukazał się jego „Poradnik dla samouków”, w którym znalazły się artykuły różnych polskich naukowców dotyczące zagadnień matematycznych. W tym dziele umieścił również własny cykl rozpraw, mający na celu ułatwienie czytelnikom samodzielnego uczenia się matematyki na poziomie uniwersyteckim.

Upamiętnienie

23 listopada 1982 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek, który przedstawia Zygmunta Janiszewskiego. Znaczek ten, o numerze katalogowym 2690, ma wartość 12 złotych. Jego emisja była częścią serii zatytułowanej „Matematycy polscy”, mającej na celu upamiętnienie wybitnych postaci w dziedzinie matematyki w Polsce.

---

Oceń: Zygmunt Janiszewski

---