Maciej Masłowski (historyk)

Nauka i edukacja

Maciej Masłowski, polski historyk sztuki, urodził się 24 stycznia 1901 roku w Warszawie, a zmarł 17 sierpnia 1976 roku w Wysokiem Mazowieckiem.

Jego praca miała istotny wpływ na badania w dziedzinie sztuki, a jego osiągnięcia pozostają ważnym punktem odniesienia dla współczesnych historyków sztuki.

Życiorys

Maciej Masłowski był synem uznanego artysty malarza Stanisława Masłowskiego (1853–1926) oraz nauczycielki muzyki Anieli z Ponikowskich (1864–1940). W swoim młodzieńczym okresie po ukończeniu gimnazjum im. Mickiewicza (Konopczyńskiego) w Warszawie, rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie najpierw zajmował się historią, aby później przejść do historii sztuki pod kierunkiem profesora Zygmunta Batowskiego.

W latach 1931–1939 pracował w Wydziale Sztuki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (WRiOP), równocześnie pełniąc funkcję dyrektora Ruchomej Wystawy Sztuki oraz organizatora Wakacyjnych Instytutów Sztuki, które miały miejsce w Żabiem na Huculszczyźnie (1938) i Zakopanem (1939). Dodatkowo, od 1937 roku zajmował stanowisko delegata Ministra WRiOP w Międzyministerialnej Komisji ds. Przemysłu Ludowego i Sztuki Ludowej.

W czasie II wojny światowej, od 1939 do 1945 roku, Masłowski był doradcą artystyczno-naukowym w Towarzystwie Ochrony Sztuki Ludowej, które miało siedzibę w Warszawie, przy ulicy Tamka 1. Do 1941roku mieszkał na ul. Chmielnej 60 w Warszawie, gdzie znajdujący się tam dom został zniszczony podczas zburzenia Warszawy po zakończeniu powstania warszawskiego. Następnie, wraz z rodziną, osiedlił się w okolicy Warszawy, w osadzie „Wierzbówek” w Otrębusach, korzystając z kolejki EKD, by dojeżdżać do pracy w stolicy.

Po wojnie, od sierpnia 1945 roku aż do swojej śmierci w 1976 roku, Masłowski mieszkał z rodziną w Podkowie Leśnej, początkowo przy ulicy Jeleniej. W latach 1945-1946 współpracował z Państwowym Instytutem Historii Sztuki w Warszawie. W następnych latach pełnił rolę profesora w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych oraz dyrektora Instytutu Upowszechniania Sztuk Plastycznych, który później przekształcono w Galerię Zachęta.

W roku 1948, Masłowski był komisarzem działu polskiego na Biennale w Wenecji oraz dyrektorem Muzeum Polskiego w Rapperswilu w Szwajcarii. Jego działalność obejmowała również komisarzowanie Retrospektywnej Wystawy Malarstwa Polskiego w Pradze w Czechosłowacji. W latach 1950-1951 pracował jako samodzielny pracownik naukowy w Państwowym Instytucie Sztuki w Warszawie.

W okresie stalinowskim, od 1951 roku, Masłowski zrezygnował z pracy etatowej, jednak ciągle podejmował różnorodne zajęcia zarobkowe, takie jak rękodzieło, tkactwo, czy dzierżawa gospodarstwa rolnego. Równocześnie prowadził badania naukowe i literackie w Domu w Podkowie Leśnej. Mimo trudnej sytuacji, uniknął represji, które dotknęły wielu jego kolegów z branży, jak prof. Jerzy Sienkiewicz czy Michał Walicki.

Po 1956 roku, opublikował znaczące prace dotyczące takich artystów jak Józef Chełmoński, Maksymilian Gierymski, Juliusz Kossak czy Piotr Michałowski. Jego publikacje cieszyły się dużym uznaniem, w szczególności dwie książki poświęcone Józefowi Chełmońskiemu, które były efektem wielu lat zbierania materiałów w polskim środowisku artystycznym.

W młodości Masłowski rozwijał także swoje zainteresowania muzyczne, kolekcjonując folklor i będąc melomanem, często uczestnicząc w koncertach ze swoim bratem ciotecznym Wacławem Ponikowskim. W późniejszych latach, poświęcał czas amatorskim próbom malarstwa oraz pisaniu poezji.

Życie prywatne

Maciej Masłowski był osobą, która prowadziła życie pełne wartości i zaangażowania w rodzinę. Od 1933 roku był w związku małżeńskim z Haliną z Klisińskich. Para doczekała się dwojga dzieci, co świadczy o silnych więzach rodzinnych, które Masłowski pielęgnował przez całe życie.

Po zakończeniu swojej drogi życiowej, ważnym elementem pozostaje miejsce, gdzie spoczywa. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w grobie rodzinnym, który znajduje się w kwaterze 11-1-7/8. To historyczne miejsce jest jednym z najstarszych i najważniejszych cmentarzy w Polsce.

Więcej informacji na temat tego cmentarza można znaleźć pod tym linkiem: Stare Powązki.

Publikacje zwarte

Maciej Masłowski, jako historyk, zasłynął z wielu publikacji, które mają istotne znaczenie w polskiej literaturze historycznej. Jego prace dotyczące znanych postaci oraz zjawisk artystycznych wpływają na badania naukowe. Oto niektóre z jego kluczowych publikacji:

  • Henryk Grombecki – Studium monograficzne, Warszawa 1936,
  • Piotr Michałowski, Warszawa 1957, wyd. „Sztuka”,
  • Stanisław Masłowski, Warszawa 1957, wyd. „Sztuka”,
  • Stanisław Masłowski – Materiały do życiorysu i twórczości, Wrocław 1958, wyd. „Ossolineum” (w serii Źródła do dziejów sztuki polskiej, t.VII),
  • Wstęp i opracowanie krytyczne „Pamiętnika malarza” Mariana Trzebińskiego, Wrocław 1958, wyd. „Ossolineum”,
  • Zygmunt Waliszewski, Warszawa 1962, wyd. „Arkady”,
  • Dzieje Polski w obrazach (wstęp i wybór ilustracji do albumu), Warszawa 1962, wyd. „Arkady”,
  • Studia malarskie Wojciecha Kornelego Stattlera w Krakowie i Rzymie, Wrocław 1964, wyd. „Ossolineum”,
  • Julian Fałat, Warszawa 1964, wyd. „Arkady”,
  • Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, Warszawa 1965, wyd. PIW (2. wydanie – 1972). 3. wyd. Warszawa 2014, nakł. Wydawnictwa „Bellona”,
  • Cyprian Godebski – Listy o sztuce – opracowanie krytyczne, wstęp i komentarze, Kraków 1970, Wydawnictwo Literackie,
  • Maksymilian Gierymski i jego czasy, Warszawa 1970, wyd. PIW (2. wydanie – 1976),
  • Józef Chełmoński, Warszawa 1973, wyd. „Auriga” – Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe,
  • Piotr Michałowski, Warszawa 1974, wyd. „Arkady” w serii „W kręgu sztuki”,
  • Piotr Michałowski, Berlin 1974, wyd. Henschel Verlag und Gess.,
  • Juliusz Kossak, Warszawa 1984, wyd. „Auriga” – Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe (2. wyd. – 1986, 3. wyd. – 1990).

Warto zaznaczyć, że balans jego pracy odkrywa znaczenie historii sztuki dla polskiego dziedzictwa kulturowego. Dodatkowo, czytelnicy mogą poznać więcej informacji w:

  • Katalog Biblioteki Narodowej w Warszawie – dostęp 2019-09-05,
  • WorldCat dostęp 2018-02-12.

Publikacje w czasopismach

W zakres zainteresowań Macieja Masłowskiego wpisuje się szereg jego kluczowych publikacji, które ukazały się w czasopismach w okresie od 1927 roku aż po 1976 rok, w tym opracowania wydane po jego śmierci w 2018 roku. Poniżej przedstawiamy szczegółową listę jego wybranych artykułów:

  • L’Exposition a l’Ecole des Beaux Arts (Chronique artistique) – „Messager Polonais” 1923, No 148 (443),
  • Kazimierz Dolny, „Ziemia”, Warszawa 1927, nr 19,
  • Architektura świecka Kazimierza Dolnego, „Ziemia”, Warszawa 1927, nr 20,
  • Une exposition des oeuvres de M. Mund (La vie artistique), „Messager Polonais” 1928, No 111 (999),
  • Felix Jabłczyński (La vie artistique), „Messager Polonais” 1928, No 119 (1007),
  • Gineyko, „Wiadomości Literackie”, Warszawa 1929, VI, nr 22,
  • Wacław Husarski – rzeźba polska od 18 wieku – recenzja z publikacji zbiorowej pt. „Sztuka Polska”, Warszawa 1932, „Biuletyn Historii Sztuki”, 1933, r.I, nr 4,
  • W odpowiedzi p. Wacławowi Husarskiemu, „Biuletyn Historii Sztuki”, Warszawa, 1934, nr 4,
  • Plastyka w r. 1934, „Życie Sztuki”, t.II, Warszawa 1935 (wspólnie z H. Garlińską),
  • Wystawa Skoczylasa w IPS, „Pion”, Warszawa 1934, r. III, nr 2,
  • Na marginesie naszych stowarzyszeń artystycznych, „Pion”, Warszawa, 1935, r. III nr 3,
  • Wystawa Witolda Pruszkowskiego w „Zachęcie”, „Pion”, Warszawa, 1935, r. III, nr 6,
  • Wystawa Józefa Mehoffera, „Pion”, Warszawa 1935, r. III, nr 30,
  • Józef Chełmoński, Wyd. „Ruchoma Wystawa Sztuki”, Warszawa 1935,
  • W sprawie sztuki ludowej – część I: „Polska Zbrojna w Kulturę” (dodatek niedzielny „Polski Zbrojnej”), 1937, 11 kwietnia 1937, część II: 25 kwietnia 1937,
  • Więcej wewnętrznej propagandy sztuki, „Polska Zbrojna w Kulturę”, 1937, nr 18,
  • O Zygmuncie Waliszewskim – „Polska Zbrojna w Kulturę”, 6 czerwca 1937,
  • Polski Malarz w Petersburgu (Jan Ciągliński) – „Polska Zbrojna w Kulturę”, 20 czerwca 1937,
  • Nowoczesne malarstwo rumuńskie, „Polska Zbrojna w Kulturę”, 1937, nr 176, 28 czerwca,
  • Malarstwo Wyczółkowskiego – „Polska Zbrojna w Kulturę”, 24 października 1937,
  • Tadeusz Kulisiewicz, artykuł w miesięczniku „Arkady”, Warszawa 1937,
  • Kronika Plastyczna, „Życie Sztuki”, Warszawa 1938, t.III (wspólnie z H. Garlińską),
  • Jesteśmy w Warszawie – artykuł o malarstwie polskim, publ. zbior. wyd. Związku Literatów, Warszawa 1939,
  • Ferdynand Ruszczyc – życie i dzieło, Wilno 1939 – recenzja, „Biuletyn Historii Sztuki”, 1946, nr 3/4,
  • Nieznane rysunki Witolda Wojtkiewicza, „Przegląd Artystyczny”, 1950, nr 10-12, s. 60,
  • Wojciech Piechowski, „Przegląd Artystyczny”, 1951, nr 3,
  • Sylweta artysty – katalog wystawy Zygmunta Waliszewskiego, wyd. Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa 1957,
  • Wojciech Jastrzębowski – studium monograficzne (opr. na zamówienie Związku Polskich Artystów Plastyków), Warszawa 1961,
  • Na marginesie książki Włodzimierza Bartoszewicza: „Buda na Powiślu”, „Rocznik Warszawski”, 1967,
  • Rok pierwszy Związku Plastyków, „Litery – miesięcznik społeczno-kulturalny wybrzeża”, Gdańsk, listopad 1969 nr 11 (95),
  • Stanisław Witkiewicz odczytany na nowo, „Twórczość” 1972, nr 10,
  • O twórczości Chełmońskiego, „Twórczość” 1973, nr 7,
  • Nowoczesna formacja artysty, „Sztuka”, kwiecień 1975,
  • To nie uczeń – to mistrz (esej o P. Michałowskim), miesięcznik „Polska”, 1975,
  • Twórczość Witkiewicza w obiektywie Marii Olszanieckiej – recenzja: „S.Witkiewicz – Pisma zebrane” pod red. J. Z. Jakubowskiego i M. Olszanieckiej, t. II, vol 1-2, „Biuletyn Historii Sztuki”, 1976,
  • Z dziejów polskiej sztuki stosowanej. Wojciech Jastrzębowski (1884-1963) – publikacja z 2018 roku, dostępna na internetowej witrynie „CultureAve.com” – część I i część II,
  • Krystyna i Konrad Sadowscy, publikacja z 2018 roku – również na internetowej witrynie „CultureAve.com”.

Przypisy

  1. Rodzinę Masłowskich łączyła dawna, zażyła znajomość z rodziną Girdwoyniów, ponieważ żoną Kazimierza Girdwoynia była Bronisława (urodz. Lobzin – 1853) – przybrana siostra Anieli z Ponikowskich Masłowskiej, matki Macieja.
  2. Jak wynika z zachowanej korespondencji, przebywał tam w lipcu i sierpniu 1948, by już we wrześniu powrócić do kraju. Funkcje kierownicze sprawował – w okresie obowiązywania, od 1 stycznia 1949 do 31 lipca 1949, formalnej umowy „stosunku służbowego” – drogą korespondencyjną przez swego zastępcę.
  3. We wspomnieniu pośmiertnym Jerzego Sienkiewicza o Macieju Masłowskim czytamy: „Dziś trudno nam na twórczość Chełmońskiego, Maksa Gierymskiego, Ruszczyca i wielu zapomnianych czy niedostrzeżonych uprzednio artystów spojrzeć bez odkrywczego ich widzenia oczyma Macieja Masłowskiego…” (Jerzy Sienkiewicz: Maciej Masłowski (1901–1976) – wspomnienie pośmiertne, „Tygodnik Powszechny”, 1976, nr 38).
  4. Maria Olszaniecka: Wspomnienie o Macieju Masłowskim – Tej książki nie będziemy już czytać, „Kultura” 1976, nr 37.
  5. Omawiając pracę Masłowskiego o Maksymilianie Gierymskim Jarosław Iwaszkiewicz pisał: „Jeżeli Masłowski uważa, że stosunek [...] historii do zjawiska imieniem Maks Gierymski jest letni – to my musimy skonstatować, że stosunek monografisty do bohatera książki jest gorący…” (Jarosław Iwaszkiewicz, Maks, w serii „Rozmowy o książkach”, „Życie Warszawy”, 1971, nr 8).
  6. Dla przykładu warto przytoczyć oceny prac Masłowskiego przez Jarosława Iwaszkiewicza. „Mieszkaliśmy w tej samej miejscowości, być może przy okazji jakiego prowincjonalnego święta uścisnęliśmy sobie dłonie dwa czy trzy razy…” (Jarosław Iwaszkiewicz, Maciej Masłowski (1901–1976), "Twórczość", 1976, numer z 30 września).
  7. Maciej Masłowski opowiada o środowisku artystycznym Polski pierwszej ćwierci XX wieku (nagranie z roku ca 1975).
  8. Posłuchajmy: Maciej Masłowski recytuje jeden ze swych wierszy: "Pierwsze tango" (nagranie z roku ca 1975).
  9. Cmentarz Stare Powązki: MARYA DANILEWICZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-18].
  10. Recenzując tę publikację Ignacy Witz pisał: „Na zakończenie wypada wspomnieć o udanej tece reprodukcji akwarel Stanisława Masłowskiego…” – „Życie Warszawy” 1957, nr 71, z dnia 24–25 marca.
  11. W recenzji wymienionej publikacji napisanej w 1958 przez Ignacego Witza czytamy: „Jako VII tom Źródeł do dziejów sztuki polskiej – ukazała się książka wymykająca się w dużej mierze wszystkim nieomal kryteriom…” – Ignacy Witz: Stanisław Masłowski, „Nowe Książki, Przegląd Literacki i Naukowy”, 1958, nr 4.
  12. We wspomnieniach o Macieju Masłowskim opublikowanych w tygodniku "Kultura" Maria Olszaniecka pisała: "Jego znajomość arkanów sztuki malarskiej, znakomite wyczucie walorów malarskości…” (Maria Olszaniecka: Wspomnienie o Macieju Masłowskim – Tej książki nie będziemy już czytać, "Kultura" 1976, nr 37).
  13. Pod zdjęciem odręczne objaśnienie ojca Macieja.
  14. O skutkach działalności Masłowskiego pisał także Jerzy Sienkiewicz, odnosząc się do znaczenia jego twórczości dla poznania polskiej sztuki.
  15. Posłuchajmy – Maciej Masłowski recytuje swój wiersz: „W stronę Chagalla” (nagranie z roku ca 1970).
  16. Zob. kopię biletu miesięcznego EKD z 1943 roku: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Maciej_Maslowski,_Permanent_railway_ticket,_Warsaw,1943.jpg.
  17. Zob świadectwo zatrudnienia wystawione w 1941 roku – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Maciej_Maslowski,_Permanent_occupation_certificate,_Warsaw,1941-1944.jpg.
  18. Zob. świadectwo zameldowania z ok. 1943 roku: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Maciej_Maslowski,_Permanent_residence_certificate,_Otrebusy_by_Warsaw,_ca_1943.jpg.
  19. Maciej Masłowski opowiada o kolekcji Stefana Laurysiewicza obrazów Józefa Pankiewicza – fragment, nagranie z roku ca 1975.
  20. Posłuchajmy: Maciej Masłowski recytuje swój wiersz: „Myśli twarde – myśli miękkie – Kto jestem?” (nagranie z roku ca 1970).
  21. Maciej Masłowski opowiada o Placu Trzech Krzyży w Warszawie sprzed I Wojny Światowej (ok. 1910) – fragment nagrania z roku ca 1975.
  22. Zob. legitymacja wystawiona w 1935: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Maciej_Maslowski_Identity_Card_of_Ministry_of_Religious_Affairs_and_Public_Education,_1935-1939.jpg.
  23. Zob. świadectwo urodzenia – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Maciej_Maslowski,_Birth_certificate,_24_January_1901_arranged_in_Warsaw_12_September_1942.jpg.

Oceń: Maciej Masłowski (historyk)

★★★★★
Średnia ocena:4.66 Liczba ocen:14