Jan Reychman

---

Życiorys

Jan Reychman przyszedł na świat w rodzinie żydowskiej, która jednak została ochrzczona w tradycji kalwińskiej. Był synem Kazimierza i Wandy Olszewicz. Od 1923 roku kształcił się w gimnazjum zlokalizowanym w Zakopanem. Następnie ukończył Uniwersytet Warszawski, gdzie od 1955 roku pełnił rolę profesora, kierując katedrą turkologii oraz hungarologii. Dodatkowo był odpowiedzialny za dział dokumentacji w Zakładzie Orientalistyki Polskiej Akademii Nauk.

W latach 1939-1940 pracował w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem. W 1940 roku udał się na Węgry, gdzie zaczął współpracować z Zdzisławem Antoniewiczem. Jako stały gość polskiego gimnazjum w Balatonboglár, które było jedynym tego typu miejscem w Europie, zyskał wgląd w historię i język węgierski. W wyniku ofensywy sowieckiej na Węgrzech, wiosną 1944 roku, wrócił do Polski przez Debreczyn i Rumunię, dotarł do Warszawy w 1945 roku.

Już jako młody uczeń zaczął systematyczne odkrywanie Tatr oraz Podtatrza, często w towarzystwie swojego wuja Wacława Olszewicza, kuzyna Witolda Mileskiego oraz Witolda H. Paryskiego. Wkrótce zyskał miano jednego z wybitnych znawców historii tego regionu. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej opublikował „Przewodnik po Podhalu, Spiszu, Orawie i Północnej Słowacji” (Warszawa 1937).

Od 1951 roku Reychman był aktywnym członkiem redakcji Wierchów, gdzie publikował liczne artykuły dotyczące Tatr oraz Podtatrza, poruszając kwestie związane między innymi ze zbójnictwem oraz historią literatury tatrzańskiej. Jego prace, które opowiadały o „dziwnych czasach i niezwykłych postaciach fascynujących się Wschodem i magicznymi Tatrami”, obejmowały także obszerne przedmowy i komentarze, jak te zamieszczone w polskim wydaniu książki „Węgierski bądź Dacki Simplicissimus” (Kraków 1967).

Był redaktorem naczelnym słowników polsko-węgierskich oraz węgiersko-polskich, a jego dorobek obejmował ponad 300 artykułów oraz poważniejszych publikacji z dziedziny orientalistyki (spisanych w książce „Księga dla uczczenia pamięci Jana Reychmana”, Warszawa 1976) oraz wielu prac z zakresu hungarystyki. Osiedlił się na cmentarzu ewangelickim-reformowanym w Warszawie, w kwaterze T-1-1.

Wybrane publikacje

Jan Reychman był wybitnym polskim badaczem i autorem, który pozostawił po sobie wiele znaczących publikacji, które wniosły istotny wkład w różnorodne dziedziny nauki. Jego prace koncentrowały się nie tylko na historii i kulturze, ale również na orientalistycznych zagadnieniach związanych z Polską i krajami Wschodu.

• Przemysł wiejski na Podhalu (razem z bratem Stefanem), Zakopane 1937 (drugie wydanie w 1965, wydanie angielskie pt. Rural Industry in the Polish Tatra Highlands 1972),
• Przewodnik po Podhalu, Spiszu, Orawie i Północnej Słowacji, Warszawa 1937,
• O polsko-słowackiej współpracy na Podhalu, Warszawa: Tow. Przyjaciół Słowaków im. Ludowita Sztura 1938,
• Zagadnienie osadnictwa wołoskiego w Karpatach w rumuńskiej literaturze naukowej lat ostatnich, Poznań 1946,
• Tłumacze języków wschodnich w Polsce XVIII wieku, Warszawa: z zasiłku Wydziału Nauki Ministerstwa Oświaty i Departamentu Wyznań Min. Adm. Publ. 1947,
• Zbójnictwo karpackie w nowym oświetleniu, w: „Kuźnica” nr 47, 1948,
• Udział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w badaniach naukowych Tatr, Podhala i Karpat (1873–1948), w: „Wierchy” R. 18, 1948,
• Tradycje śląskiej orientalistyki, Kraków: Polskie Towarzystwo Orientalistyczne 1950,
• Literatura polska w krajach Bliskiego Wschodu, Kraków: Polskie Towarzystwo Orientalistyczne 1951,
• Znajomość i nauczanie języków orientalnych w Polsce XVIII w., Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe 1951,
• Bohater Siedmiogrodu, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952,
• Józef Sułkowski: 1770–1798, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952,
• Rzekoma siedziba ambasady dawnej Rzeczypospolitej w Stambule, Kraków: Polskie Towarzystwo Orientalistyczne 1953,
• Dzieje Węgier, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1954 (kolejne edycje – 1963, 1967),
• Próby organizacji orientalistyki polskiej w dobie mickiewiczowskiej, Warszawa 1954,
• Działalność Mickiewicza w czasie Wojny Krymskiej: [1853–1855], Warszawa: Polska Akademia Nauk. Sekcja Historii i Historii Filozofii 1955,
• Zainteresowania orientalistyczne w środowisku mickiewiczowskim w Wilnie i Petersburgu, Warszawa 1955,
• (współautor: Ananiasz Zajączkowski), Zarys dyplomatyki osmańsko-tureckiej, Warszawa: PWN 1955,
• Mahomet i świat muzułmański, Warszawa: „Książka i Wiedza” 1958 (kolejne edycje – 1960, 1966),
• Podróż Słowackiego na Wschód na tle orientalizmu romantycznego, Warszawa 1959,
• Życie polskie w Stambule w XVIII wieku, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959,
• Dni świetności i klęski Turcji, Warszawa: Książka i Wiedza 1962,
• Klasztor w Lendaku i jego dawna przynależność do opactwa miechowskiego, w: „nasza Przeszłość” nr 19, 1964,
• Orient w kulturze polskiego oświecenia, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1964,
• Czarna peleryna, ciupaga i indyjski znak tajemny, w: „Twórczość” nr 5, 1966,
• Szkice z dziejów polskiej orientalistyki, t. 2, praca zbiorowa pod red. Jana Reychmana, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1966,
• Węgierski bądź Dacki Simplicissimus (przedmowa i przypisy), Wydawnictwo Literackie, Kraków 1967,
• Szkice z dziejów polskiej orientalistyki, t. 3, praca zbiorowa pod red. Jana Reychmana, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1969,
• Księga podróży Ewliji Czelebiego: wybór, tłum. z tur. Zygmnt Abrahamowicz, Aleksander Dubiński, Stanisława Płaskowicka-Rymkiewicz, red. nauk., wybór, słowo wstępne i koment. Z. Abrahamowicz; szkic o Ewliji Czelebim i jego dziele: Jan Reychman, Warszawa: „Książka i Wiedza” 1969,
• Dzieje Turcji. Od końca XVIII wieku, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1970,
• Wschód w literaturze polskiej: zbiór rozpraw, pod red. Jana Reychmana, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN 1970,
• Ciupaga, peleryna i znak tajemny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1971 (wyd. II Kraków 1976),
• Podróżnicy polscy na Bliskim Wschodzie w XIX w., Warszawa: „Wiedza Powszechna” 1972,
• Historia Turcji, Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich 1973.

Reychman w swoich pracach często podejmował temat współczesnych mu realiów oraz zjawisk kulturowych, mentalności i historii, przez co jego badania i publikacje zyskały dużą wartość w polskiej nauce.

---

Oceń: Jan Reychman

---