Jan Obalski

---

Życiorys

Jan Obalski był synem znanego lekarza kardiologa Leona Oberfelda i Anny Winer. Po zakończeniu nauki w handlowej szkole średniej Artura Jeżewskiego w Warszawie, którą ukończył z wyróżnieniem w 1914 roku, rozpoczął dalsze kształcenie na Wydziale Budowy Maszyn i Elektrotechnicznym Politechniki Warszawskiej. Już wkrótce, w latach 1918-1920, pełnił obowiązki wojskowe, będąc jednocześnie studentem na uczelni.

Dwudziestolecie międzywojenne

Od 1919 roku, jeszcze podczas studiów, Obalski sprawował funkcję asystenta na Politechnice Warszawskiej, a z czasem awansował na starszego asystenta. W 1921 roku obronił dyplom inżyniera mechanika. W 1923 roku nawiązał współpracę z Głównym Urzędem Miar (GUM), w którym piastował różnorodne stanowiska, takie jak asystent czy naczelnik Wydziału Naukowo-Metrologicznego. Jego oddanie pracy w GUM zaowocowało szeregiem znaczących osiągnięć, szczególnie związanych z krajową produkcją gazomierzy, wodomierzy i innych urządzeń pomiarowych, w których Obalski był kluczowym uczestnikiem razem z Henrykiem Szymańskim i Dominikiem Janem Łęczyckim.

Okres II wojny światowej

W szczytowym momencie II wojny światowej, latem 1939 roku, został powołany do wojska, a niedługo później trafił do niewoli niemieckiej. Po pewnym czasie spędzonym w obozie jenieckim Stalag IB Hohenstein, zdołał się uwolnić i wrócił do Warszawy. W trakcie okupacji poszukiwał schronienia, a jednocześnie opracowywał zagadnienia dotyczące metrologii teoretycznej, zbierając materiały do przyszłego podręcznika.

Okres powojenny

Począwszy od marca 1945 roku, Obalski przystąpił do odbudowy siedziby Urzędu przy ul. Elektoralnej w Warszawie. Jako kierownik odbudowy, zmagał się z wieloma wyzwaniami, jakie niosły negocjacje z Biurem Odbudowy Stolicy (BOS). Wczesna działalność laboratoriów miała miejsce już na początku 1946 roku, a wiele pracowni zostało efektywnie urządzonych, co miało kluczowe znaczenie dla nowoczesnej metrologii. Obalski, jako twórca nowatorskich przyrządów wzorcowych, dążył do ogólnego rozwoju GUM, a jego cenny artykuł z 1950 roku dotyczył odbudowy tej instytucji. Szczególną uwagę przykładał do rekonstrukcji biblioteki GUM, która przed wojną liczyła około 20 000 książek, i która została zniszczona w czasie działań wojennych. Dokumenty gromadzono w Bytomiu, a później, po przeniesieniu Urzędu w 1949 roku do Warszawy, przekształcił bibliotekę w Ośrodek Dokumentacji Metrologicznej.

Był nie tylko redaktorem prac GUM, ale także współpracował z Instytutem Wydawniczym SIMP, gdzie pracował nad publikacją „Mechanik”, oraz redagował ważne czasopisma branżowe. W 1951 roku, na podstawie rozprawy O dokładności planimetru Prytza uzyskał tytuł doktora nauk technicznych na Politechnice Wrocławskiej. Połączenie pracy w GUM z działalnością wykładowczą na Politechnice Warszawskiej otworzyło nowe możliwości w zakresie metrologii. W 1955 roku obdarzono go tytułem profesora nadzwyczajnego, a w 1961 roku utworzył Zakład Metrologii Przemysłowej.

Działalność na arenie międzynarodowej

Obalski był nie tylko lokalnym, ale także międzynarodowym autorytetem w dziedzinie metrologii. Aktywnie uczestniczył w kongresach oraz konferencjach naukowych na całym świecie, będąc jednym z inicjatorów wielu istotnych wydarzeń. Zorganizował Krajowe Konferencje Metrologii i Mechaniki Precyzyjnej, do których zapraszał zagranicznych gości. Jako współtwórca Międzynarodowej Konfederacji Pomiarów IMEKO, wziął udział w pierwszej Międzynarodowej Konferencji Mechaniki Precyzyjnej w 1958 roku, a także przewodniczył Sekcji Statystycznej Kontroli Jakości oraz Podkomitetowi Pomiarów IMEKO. W 1961 roku był odpowiedzialny za prowadzenie Sekretariatu Słownika Metrologicznego, gdzie wraz z zespołem opracował terminologię metrologiczną w języku francuskim, dokumentując 305 pojęć.

Dzieło to docenił E. M. Allwright, zastępca dyrektora Międzynarodowego Biura Metrologii Prawnej. W 1956 roku na Politechnice Warszawskiej powstanie normy metrologicznych było kierowane przez Obalskiego. Niestety, nie mógł on dokończyć swojej pracy z powodu nagłej śmierci.

Obalski zmarł tragicznie w Warszawie 13 września 1968 roku, a jego pamięć zachowana jest na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A27-1-16).

Działalność społeczna

Obalski angażował się aktywnie w prace organizacji zawodowych i technicznych od lat 20. XX wieku. Był członkiem „Ligi Pracy”, której celem było podnoszenie efektywności w pracy i jej organizacji. W okresie przedwojennym współdziałał także z Muzeum Techniki i Przemysłu, zajmując się metrologią. Po wojnie, na płaszczyźnie zawodowej, założył Sekcję Metrologii i Mechaniki Precyzyjnej w SIMP, a także doprowadził do integracji trzech stowarzyszeń technicznych, co miało duże znaczenie dla współpracy w zakresie metrologii. Jego działalność na rzecz społeczności technicznych i inżynierskich pozostaje ważnym elementem jego spuścizny.

Ordery i odznaczenia i wyróżnienia

Jan Obalski został uhonorowany licznymi odznaczeniami, które świadczą o jego zasługach i wkładzie w rozwój Polski. Oto niektóre z nich:

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1959 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, otrzymany 9 listopada 1932 roku,
• Srebrna Odznaka Honorowa NOT, nadana w 1955 roku.

Wyróżnienia

Jan Obalski, uznany w środowisku metrologicznym, otrzymał Dyplom Uznania SIMP za swoje znaczące osiągnięcia w dziedzinie rozwoju systemu metrologicznego. W latach pięćdziesiątych na forum międzynarodowym prowadzone były burzliwe rozmowy na temat terminologii metrologii prawnej oraz jej jednorodności pomiędzy różnymi krajami.

Oficjalne prace nad tym zagadnieniem rozpoczęła Międzynarodowa Organizacja Metrologii Prawnej (OIML) w 1961 roku, dzięki inicjatywie Obalskiego, który miał kluczową rolę w tworzeniu pierwszego wydania słownika terminologicznego pt. Vocabulary of Legal Metrology (VML).

Na przestrzeni lat jego wkład w rozwój metrologii prawnej został wysoce oceniony przez społeczność międzynarodową metrologów. Françis Viaud, dyrektor francuskiego urzędu miar oraz przewodniczący III Międzynarodowej Konferencji Metrologii Prawnej, która miała miejsce w 1968 roku, złożył hołd zmarłemu przed rozpoczęciem obrad. W swoim krótkim przemówieniu podkreślił znaczenie i osiągnięcia Obalskiego dla organizacji OIML, szczególnie w kontekście prac nad słownictwem metrologicznym.

Podczas dyskusji na konferencji zapadła decyzja o przyjęciu Słownika metrologii prawnej jako zalecenia OIML oraz o nadaniu Janowi Obalskiemu tytułu Honorowego Członka Międzynarodowego Komitetu Metrologii Prawnej pośmiertnie, co jest świadectwem jego nieocenionego wkładu w tę dziedzinę.

Publikacje

Autor tego tekstu przyczynił się do powstania około stu dwudziestu publikacji, w skład których wchodzi dwadzieścia oryginalnych prac naukowych, trzy książki i jeden skrypt. Niektóre z jego prac znalazły miejsce w zagranicznych czasopismach naukowych.

W latach trzydziestych XX wieku zrealizował swoje pierwsze badania obejmujące przyrządy pomiarowe oraz ich legalizację. Wśród tych prac znajduje się:

• Przyrząd do mierzenia objętości pojemników, [Warszawa] 1931,
• Mierniki do ropy naftowej i ich legalizacja (wspólnie z Władysławem Szaynokiem), Warszawa 1934,
• Doświadczenia nad metodami sprawdzania pojemności zbiorników mierniczych, [Lwów 1936],
• Maszyny do mierzenia powierzchni skór, Warszawa 1937,
• Dział metrologii w Muzeum Techniki i Przemysłu, Warszawa 1938,
• Gospodarka wodomierzowa miasta Paryża (z Henrykiem Szymańskim), [Kraków] 1938,
• Laboratorium wodomierzowe Głównego Urzędu Miar, [w:] „Gaz, Woda i Technika Sanitarna”, t. 17, 1938, s. 43–47.

W trudnych latach wojny oraz okupacji skupił się na teoretycznych podstawach dotyczących metrologii. Jego pierwszą publikacją po wojnie były Podstawowe pojęcia metrologii (Warszawa 1946). Dwadzieścia lat później opublikował Podstawy metrologii (Warszawa 1966), obszerny skrypt, który był wynikiem długoletnich prac i uważany jest za modelowe opracowanie zarówno w aspektach naukowych, jak i dydaktycznych. Drugie wydanie tomu ukazało się po jego śmierci w 1970 roku.

W 1950 roku zaprezentował rozprawę O dokładności planimetru Prytza, która była niezbędna do uzyskania stopnia doktora nauk technicznych. Pięć lat później, w 1955 roku, został opublikowany jego artykuł Statystyczna kontrola jakości podczas produkcji. Miał również znaczący wpływ na wdrażanie Międzynarodowego układu jednostek miar, który zaczął obowiązywać w Polsce od 1966 roku – jego praca Zasady Międzynarodowego układu jednostek miar doczekała się wielu wydań (Warszawa 1969, 1970, 1971, 1981).

W 1955 roku został inicjatorem oraz głównym organizatorem nowego czasopisma Pomiary, Automatyka, Kontrola, w którym pełnił funkcję redaktora naczelnego aż do końca swego życia. W ramach tego czasopisma opublikował wiele artykułów w prasie naukowej oraz branżowej, takich jak:

• Cuda pomiarów, [w:] „Problemy” Nr 4, 1948,
• O pewności wyników sprawdzania narzędzi mierniczych, [w:] „Zastosowania Matematyki”, T.1 Warszawa, Wrocław 1954, s. 105–124,
• Projekt Polskiej Normy o podstawowych definicjach metrologii, [w:] „Pomiary Automatyka Kontrola”, z. 5 (1960), 165–169,
• Czy potrzebny jest „uchyb”?, [w:] „Pomiary Automatyka Kontrola”, z. 8 (1960), 324,
• 150 annés de système métrique en Pologne, [w:] „Bulletin de L’Organisation Internationale de Métrologie Légale” nr 29, Paryż 1967, s. 7–14.

---

Oceń: Jan Obalski

---