Aleksander Pruszczyński

---

Życiorys

Okres II RP

Aleksander Pruszczyński urodził się i dorastał w Warszawie. W 1920 roku, mając zaledwie osiemnaście lat, ochotniczo wstąpił do 5 pułku piechoty Legionów. W 1923 roku ukończył naukę w Gimnazjum im. Lelewela, co otworzyło mu drzwi do dalszej edukacji na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Równocześnie rozpoczął współpracę z prof. Ludwikiem Paszkiewiczem, znanym patomorfologiem, w Zakładzie Anatomii Patologicznej. Już w 1928 roku, jako młody naukowiec, zadebiutował swoimi pracami w czasopismach takich jak „Nowotwory” i „Biuletyn”, zajmując się problematyką raka jądra oraz nowotworów złośliwych.

Jego ścieżka kariery akademickiej wyglądała następująco:

• 1929–1933 – starszy asystent w Zakładzie Anatomii Patologicznej i jednocześnie wolontariusz w II Klinice Chorób Wewnętrznych Witolda Orłowskiego (1931–1932),
• 1933–1936 – asystent w Szpitalu Wolskim, na oddziale chorób wewnętrznych oraz gruźliczych pod przewodnictwem Anastazego Landaua,
• 1935–1938 – prowadzenie badań nad nowotworami w Zakładzie Biologii Instytutu Radowego im. M. Curie-Skłodowskiej oraz w Zakładzie Anatomii Patologicznej, gdzie rozwijał hodowle tkanek dla celów badawczych.
• 1938–1939 – prowadził badania w Klinice W. Orłowskiego, a w międzyczasie angażował się jako rzeczoznawca medyczny ZUS oraz w działalność Zrzeszenia Asystentów UW i Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego.

Lata II wojny światowej

W 1939 roku, w kontekście obrony Warszawy, Pruszczyński pełnił funkcję komendanta filii Szpitala Ujazdowskiego przy ul. Piusa XI 15, dzisiaj znanej jako ul. Piękna. Po kapitulacji miasta zdemobilizowano go, jednakże kontynuował pracę w trudnych realiach wojennych:

• Od końca października 1939 do marca 1942 – pracował w Zakładzie Anatomii Patologicznej UW, gdzie w 1940 roku awansował na adiunkta,
• Od marca 1942 do września 1944 – kierował prosekturą w Szpitalu Zakaźnym św. Stanisława przy ul. Wolskiej.

Równocześnie zaangażował się w tajne nauczanie medycyny na Uniwersytecie Warszawskim oraz Uniwersytecie Ziem Zachodnich, prowadząc zajęcia z anatomii patologicznej i embriologii. W okresie powstania warszawskiego działał w Armii Krajowej, organizując punkt opatrunkowy przy ul. Chmielnej 43. Po wojnie, umiejętnie radząc sobie z trudnościami, przez pół roku był lekarzem rejonowym w Ćmielowie.

Lata powojenne

Początek 1945 roku to powrót Pruszczyńskiego na stanowisko starszego asystenta w Zakładzie Anatomii Patologicznej UW. Już w lipcu tego samego roku obronił habilitację, której temat dotyczył „Wpływu tarczycy na ogólny stan ustroju”. Z początkiem następnego roku awansował na adiunkta, a już w lipcu 1946 roku został profesorem nadzwyczajnym oraz kierownikiem nowo tworzonej Katedry Anatomii Patologicznej na Uniwersytecie Łódzkim.

…garstka szaleńców podejmuje się dzieła, które przerasta ich siły, a mianowicie zaczyna organizować Uniwersytet Łódzki z Wydziałem Lekarskim, Farmaceutycznym i Stomatologicznym. Nie mając do rozporządzenia nic, prócz zrozumienia konieczności dziejowej, zapału własnego i ogromnego zapału młodzieży żądnej wiedzy – rozpoczęli pracę, wymagającą olbrzymich wkładów pieniężnych, odpowiednich gmachów i sił ludzkich.

Pierwszą siedzibą katedry, którą prowadził, był budynek prosektorium Szpitala im. Norberta Barlickiego. W zespole pracowników znaleźli się Witold Niepołomski oraz lekarze Józef Szamborski i Andrzej Piotrowski. Niezaprzeczalną wartością była współpraca ze studentami, wśród których wielu z nich stało się później profesorami. Ze względu na problemy z własnymi salami, zajęcia z histopatologii odbywały się w Katedrze i Zakładzie Histologii i Embriologii przy ul. Narutowicza 60.

Po przeprowadzce profesora Józefa Laskowskiego do Warszawy w 1947 roku, prof. Pruszczyński objął także kierownictwo Miejskiego Instytutu Patologicznego, który później stał się filią Katedry Anatomii Patologicznej. Przemiany ustrojowe, które miały miejsce w latach 1949–1950, również przyczyniły się do poprawy sytuacji lokalowej Zakładu, pozwalając na modernizację pomieszczeń i stworzenie odpowiednich warunków do pracy dydaktycznej. W miarę rozwoju Zakładu, powstały liczne pracownie, w tym onkologii doświadczalnej i hodowli tkanek.

Aleksander Pruszczyński złożył ogromny wkład w kształcenie młodych specjalistów; w swoim okresie pracy wykształcił około 400 lekarzy, w tym 11 profesorów i 4 docentów. Równocześnie szeroko angażował się w organizację i rozwój Wydziału Stomatologicznego, był prodziekanem oraz dziekanem tego wydziału, a także pełnił funkcję prorektora do spraw nauki. Współtworzył Wojskową Akademię Medyczną oraz kierował Katedrą Anatomii Patologicznej w latach 1958-1963. Po przejściu na emeryturę pracował jako kierownik Studium Doktoranckiego oraz jako konsultant-histopatolog w Zakładzie Anatomii Patologicznej AMŁ, jednocześnie współpracując z różnymi instytucjami naukowymi i medycznymi, takimi jak Łódzkie Towarzystwo Naukowe oraz Instytut Medycyny Pracy.

Tematyka badań naukowych i publikacje

Aleksander Pruszczyński jest uznawany za wybitnego specjalistę w dziedzinie patologii, będąc autorem lub współautorem ponad 40 prac naukowych. W swoich badaniach poruszał bardzo różnorodne tematy, w tym:

• nowotwory, które obejmowały raki jądra, piersi, jajnika i płuc, a swoje wnioski publikował w takich czasopismach jak „Nowotwory” w 1930 roku oraz w „Medycynie” w latach 1931 i 1932 oraz w „Polskim Przeglądzie Radiologicznym” w 1932,
• zmiany hormonalne w jajnikach, o których pisał w „Warszawskim Czasie Lekarskim” w 1932 i w „Monatsschrift für Geburtshilfe” w 1932,
• marskości wątroby, będącej tematyką jego publikacji zarówno w „Polskim Archiwum Medycyny Wewnętrznej” z lat 1935 i 1962,
• pojemność życiową płuc oraz zaburzenia wymiany gazowej w gruźlicy, co opisał w „Polskim Gazecie Lekarskiej” w latach 1935 i 1936 oraz w „Revue de la Tuberculose” w 1935,
• serologię gruźlicy oraz nowotworów, o której pisał w „Bull. International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres” w 1936 oraz w „Warszawskim Czasie Lekarskim” w 1938,
• rozbieżności pomiędzy diagnozami klinicznymi i patomorfologicznymi, ze szczególnym uwzględnieniem badań opublikowanych w 1949 roku w „Polskim Tygodniku Lekarskim”,
• patomorfologię gruźlicy, która znalazła swoje odbicie w monografiach takich jak „Gruźlica. Rozpoznawanie, leczenie i zapobieganie” oraz „Nietypowa gruźlica skóry”, obie z 1950 roku,
• patomorfologię nadciśnienia tętniczego, o której informował w „Klinice Ocznej” oraz „Polskim Tygodniku Lekarskim” w 1950,
• zagadnienia dotyczące wola tarczycy, które opisał w „Polskim Archiwum Medycyny Wewnętrznej” w 1952,
• ostre siatkowice, publikując wyniki swoich badań w „Polskim Tygodniku Lekarskim” w 1953,
• miażdżycę oraz zawały serca w monografii „Miażdżyca” z 1956 roku oraz w innych pracach, takich jak „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” w 1961 oraz „Annales Academiae Lodzensis” w 1971,
• szerzenie się zakażeń w organizmie, przedstawionym w „Ostrych chorobach zakaźnych” w 1956 roku.

W 1957 roku sporządził zeszyt z serii „Prace Wydziału IV Nauk Lekarskich” ŁTN, który został poświęcony biegunkom.

Łącząc teoretyczne badania ze swoim doświadczeniem klinicznym, Aleksander Pruszczyński odegrał kluczową rolę w rozwoju anatomii patologicznej, zdobywając uznanie jako twórca szkoły patomorfologicznej, którą doceniają również zagraniczni eksperci.

Nie ograniczał się jedynie do publikacji naukowych. Opracowywał również materiały dydaktyczne, między innymi napisał skrypt pt. „Nowotwory”, wydawany w 1947 oraz w 1949 roku, a także redagował kolejne edycje podręcznika Ludwika Paszkiewicza, zatytułowanego „Anatomia patologiczna”. Ponadto publikował wspomnienia z lat tajnego nauczania medycyny, które miało miejsce podczas okupacji, w takich instytucjach jak Uniwersytet Warszawski oraz Uniwersytet Ziem Zachodnich, co dokumentował w „Polskim Tygodniku Lekarskim” w 1947 roku, a także w książkach „Uniwersytet Ziem Zachodnich i tajne kursy uniwersyteckie 1939–1945” wydanej w Poznaniu w 1972 roku oraz „Tajne nauczanie medycyny i farmacji w latach 1939–1945” z 1977 roku.

Warto również dodać, że Aleksander Pruszczyński był Członkiem Honorowym Polskiego Towarzystwa Patologów od 1973 roku oraz aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Lekarskiego i Stowarzyszeń Studenckich Kół Naukowych oraz Związku Studentów Polskich.

Odznaczenia i wyróżnienia

W trakcie swojej kariery Aleksander Pruszczyński zdobył liczne odznaczenia oraz wyróżnienia, które potwierdzają jego znaczący wkład w rozwój nauki i oświaty w Polsce. Oto niektóre z nich:

• Order Sztandaru Pracy I klasy,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1954),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Złoty Krzyż Zasługi (1952).

W 1968 roku Pruszczyński został uhonorowany Nagrodą Miasta Łodzi, co dodatkowo podkreśla jego rolę w społeczności lokalnej. W maju 1975 roku otrzymał również doktorat honoris causa Akademii Medycznej w Łodzi, a promotorem tej pracy był jeden z jego wybitnych naukowych podopiecznych, prof. dr hab. Andrzej Kurnatowski.

Dodatkowo, otrzymał tytuł „Zasłużonego Nauczyciela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”, a także Nagrodę I stopnia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, co świadczy o jego wieloletnim zaangażowaniu w rozwój medycyny i edukacji w Polsce.

Życie rodzinne

Aleksander Pruszczyński był osobą o bogatym życiu rodzinnym. Dwukrotnie żonaty, w pierwszym małżeństwie połączył się z Heleną z Walczewskich, która zmarła w 1935 roku. Helena była absolwentką Wyższej Szkoły Handlowej i pracownicą Ministerstwa Skarbu. Para doczekała się córki, Barbary Teresy (ur. 1933), która później wyszła za mąż za Janowskiego, a także została polonistką oraz nauczycielką, ucząc dzieci słabowidzące.

Po rozstaniu z pierwszą żoną, Pruszczyński w 1936 roku zawarł drugi związek małżeński z Anną Aliną z Wysmolińskich, która pracowała jako technik rentgenowski. Z tego małżeństwa urodzili się dwaj synowie: Maciej Stanisław (ur. 1937), który stał się lekarzem i profesorem anatomii patologicznej na Akademii Medycznej w Łodzi, oraz Wojciech (ur. 1951), również lekarz internista.

W swoim życiu Pruszczyński zmagał się z przewlekłą białaczką szpikową, co w końcu doprowadziło do jego śmierci na początku 1980 roku. Po zgonie został pochowany na Starym Cmentarzu Katolickim w Łodzi.

---

Oceń: Aleksander Pruszczyński

---