Maurycy Bornsztajn

---

Życiorys

Urodził się jako syn Markusa i Heleny. W młodości uczęszczał do III Gimnazjum w Warszawie, które ukończył w 1893 roku. Wkrótce po tym rozpoczął studia medyczne na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. W trakcie nauki, stał się członkiem żydowskiego kółka narodowców polskich, prowadzonego przez Józefa Kwiatka. Jego zaangażowanie polityczne przyczyniło się do aresztowania podczas manifestacji 17 kwietnia 1894 roku; spędził trzy tygodnie w areszcie na Pawiaku. Po roku rozbratu z nauką, powrócił na studia i w listopadzie 1899 roku uzyskał dyplom doktora medycyny.

Pomimo uzyskania tytułu, dalej angażował się w działalność polityczną; w styczniu 1907 roku media informowały o rewizji w jego domu, kończącej się aresztowaniem lekarza.

W 1899 roku wyjechał do Niemiec, gdzie doskonalił swoją wiedzę w zakresie neurologii i psychiatrii pod okiem Emanuela Mendla oraz Hermanna Oppenheima w Berlinie, a także u Emila Kraepelina w Monachium. Po powrocie do Warszawy w 1901 roku, został współpracownikiem Edwarda Flataua w jego pracowni neurologicznej. Gdy Flatau został ordynatorem oddziału neurologii w Szpitalu na Czystem, Bornsztajn objął stanowisko jego pierwszego asystenta.

W 1908 roku otrzymał etat ordynatora oddziału psychiatrycznego w Szpitalu Starozakonnych w Warszawie, a na tym stanowisku pozostał przez kolejnych 31 lat. Oprócz pracy w szpitalu, prowadził również praktykę prywatną pod adresem Czackiego 8. W marcu 1925 roku wygłosił serię sześciu wykładów poświęconych psychoanalizie, zorganizowanych przez Wolną Wszechnicę Polską; wykłady te ostatecznie zostały wydane drukiem. Uczestniczył również w 8. Międzynarodowym Kongresie Psychoanalitycznym w Salzburgu w 1924 roku.

Po wybuchu II wojny światowej, w grudniu 1939 roku przeszedł formalnie na emeryturę, lecz nadal praktykował prywatnie. W listopadzie 1940 roku został przymusowo przesiedlony do getta warszawskiego; zarekwirowano mu przy tym narzędzia lekarskie. W obliczu zagrożenia, przez pewien czas ukrywał się w mieszkaniu Popowej na ul. Oboźnej, a następnie w Milanówku, gdzie przebywał z bratem Benedyktem oraz rodziną Dryńskich, posługując się przy tym nazwiskiem Podobalski.

W 1946 roku został pierwszym profesorem zwyczajnym katedry psychopatologii na Uniwersytecie Łódzkim. Z okazji pięćdziesięciolecia swojej kariery naukowej, obchodził w 1949 roku jubileusz, jednak jego działalność dydaktyczna była ograniczona z powodu postępującej głuchoty.

Bornsztajn współpracował z czasopismami „Głos” i „Prawda”, będąc również członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej. Działał w zarządzie Towarzystwa Opieki nad Ubogimi, Nerwowo i Umysłowo Chorymi Żydami. Był także aktywnym członkiem Łódzkiego Towarzystwa Naukowego i Société Médico-Psychologique, a także członkiem komitetu redakcyjnego „Rocznika Psychiatrycznego” oraz „Kwartalnika Klinicznego Szpitala Starozakonnych”.

Jego brat Benedykta Bornsteina (1880–1948) również był znaną postacią. W 1900 roku, 1 stycznia, ożenił się w Krakowie z Melanią z Bergsonów (1874–1962). Para doczekała się syna Tadeusza (1900–1967), jednak ich małżeństwo zakończyło się rozwodem. Drugą żoną Maurycego była Felicja Waffel (zm. 1962). W 1921 roku przeszedł na chrześcijaństwo, przyjmując wyznanie rzymskokatolickie. Z drugiego małżeństwa miał syna Stanisława (1920–1944), studenta Uniwersytetu Warszawskiego, który zginął w Powstaniu Warszawskim. Blisko spokrewniony był również ze Stanisławem Posnerem.

Maurycy Bornsztajn zmarł 5 marca 1952 roku w Łodzi w wieku 78 lat. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim, w grobie umiejscowionym w kwaterze 257c, rząd 3, miejsce 26.

Dorobek naukowy

Maurycy Bornsztajn jest autorem ponad 60 znaczących prac naukowych. W swoich badaniach opisał zaburzenie psychiczne, które nazwał schizotymią reaktywną (schizothymia reactiva). Dodatkowo, wyodrębnił on schizofrenię somatopsychiczną, która cechuje się podobieństwami do schizofrenii cenestopatycznej (cenestetycznej) opisywanej przez innych badaczy.

W drugim wydaniu swojego podręcznika psychiatrii, Bornsztajn sformułował dwa prawa, które określił mianem psychiatrozoficznych:

• I prawo: „obrazy kliniczne w psychiatrii, z wyłączeniem psychoz par excellence organicznych, wbrew temu, co się dzieje w klinice somatycznej, podlegają ciągłym zmianom: znikają jedne, powstają inne lub dawne przekształcają się przez wchłanianie pierwiastków obcych, własnej istocie przeciwnych”
• II prawo: „zmiany te zależne są od zmian psychicznych, zachodzących w intelektualnej i emocjonalnej sferze psychiki ludzkiej w ogóle, od ducha danej epoki”.

Lista prac

Lista publikacji Maurycego Bornsztajna obejmuje wiele istotnych prac, które miały znaczący wpływ na rozwój neurologii i psychiatrii na przestrzeni lat. Poniżej przedstawiamy zaktualizowany wykaz jego najważniejszych tekstów:

• O wpływie układu nerwowego na ostre procesy zapalne, 1898 (w języku rosyjskim),
• O porażeniach i zanikach mięśniowych przy wiądzie rdzenia. „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” 97 (2), s. 349–350, 1901,
• O porażeniach i zanikach mięśniowych przy wiądzie rdzenia. „Kronika Lekarska” 22 (10, 11, 12), s. 415–420, 562–567, 614–624, 1901,
• Bezdomni. „Głos” nr 40 s. 622, 1901,
• Rudolf Virchow. „Głos” nr 43 s. 672, 1901,
• W obronie etyki lekarskiej. „Głos” nr 28 s. 422, 1901,
• Prace sekcji gruźliczej IX-go Zjazdu Przyrodników i Lekarzy Polskich w Krakowie w roku 1900. „Głos” nr 43, s. 673, 1901,
• Rozpoznanie różniczkowe neurastenii i pierwszych okresów bezwładu postępującego. „Kronika Lekarska”, 1902,
• Samobójstwa nieletnich. „Głos” nr 43, ss. 44–45, 1902,
• Rudolf Virchow (Wspomnienie). „Głos” nr 37 s. 575, 1902,
• Anatomia patologiczna stwardnienia wieloogniskowego (sclerose en plaques). „Gazeta Lekarska” 39 (13, 14), s. 291–294, 328–330, 1904,
• W sprawie organizacji prasy lekarskiej polskiej. Krytyka Lekarska 8 (10), ss. 256–257, 1904,
• Asthenia paroxysmalis. „Medycyna” 32 (31, 32, 33, 34), s. 646–649, 667–673, 692–698, 716–720, 1904,
• Zwyrodnienie w świetle nauki współczesnej. Warszawa: M. Arct, 1904,
• Istota gienjuszu. „Ogniwo” 2 (19) s. 435-437, 1904,
• Medycyna i społeczeństwo. „Krytyka Lekarska” 9 (2), s. 29–30, 1905,
• (tłum.) Wilhelm Bölsche: Miłość w przyrodzie. Warszawa: G. Centnerszwer, 1906,
• O tak zwanej psychozie Korsakowa. „Gazeta Lekarska” 42 (33, 34), s. 781–794, 818–821, 1907,
• Jeszcze przyczynek do migraine ophthalmoplégique. „Gazeta Lekarska” 43 (39), s. 871–874, 1908,
• Monachijska klinika psychiatryczna. „Medycyna i Kronika Lekarska” 43 (1, 2, 4), s. 19-22, 42-46, 98–100, 1908,
• „Über die periodische Lähmung” W: Gerard Anton Marie van Wayenburg (ed.): Compte rendu des travaux du 1er Congrès International de Psychiatrie, de Neurologie, de Psychologie et de l’Assistance des aliénés tenu à Amsterdam du 2 à 7 septembre 1907. Amsterdam: J. H. De Bussy, 1908 s. 485–489,
• O t. zw.porażeniu okresowem (próba teoryi). „Gazeta Lekarska” 29 (4, 5, 6), s. 73–85, 109–113, 130–135, 1909,
• „O apraksyi”. W: Prace I-go Zjazdu neurologów, psychiatrów i psychologów polskich. Warszawa, 1910 ss. 468-489,
• „O rozpoznaniu różnicowem pomiędzy otępieniem wczesnem a psychozą maniakalno-depresyjną”. W: Prace I-go Zjazdu neurologów, psychiatrów i psychologów polskich. Warszawa, 1910 ss. 577-604,
• Bornstein M, Sterling W. O kostniakach kręgosłupa, powodujących ucisk rdzenia. „Neurologja Polska” 1 (1), 29–47, 1910,
• O zaburzeniach psychicznych u zwyrodniałych. „Neurologja Polska” 2 (1), s. 28–48, 168–185, 1911,
• Über die Differentialdiagnose zwischen manisch-depressivem Irresein und Dementia Praecox, „Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie”, 5 (1), 1911, s. 145–177, DOI: 10.1007/BF02867058 ,
• Über psychotische Zustände bei Degenerativen. „Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie”. 7 (1), s. 127–162, 1911. DOI: 10.1007/BF02865136 ,
• Przyczynek do kwestji psychoz skombinowanych i anatomji patologicznej porażenia Landry′ego. „Neurologja Polska” 2 (9), s. 995–1010, 1912,
• Zur Frage der kombinierten Psychosen und der pathologischen Anatomie der Landryschen Paralyse. „Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie”. 13 (1), s. 1–16, 1912. DOI: 10.1007/BF02865602 ,
• Badania doświadczalne i anatomopatologiczne nad uciskiem rdzenia. „Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wydział Nauk Matematycznych i Przyrodniczych” 5 (9), 678–697, 1912,
• W sprawie Asthenia paroxysmalis. „Neurologja Polska” 3 (2), s. 131–144, 1913,
• Alojzy Alzheimer (Wspomnienie pośmiertne). „Gazeta Lekarska” 50 (5), s. 76, 1916,
• O odrębnym typie rozszczepienia psychicznego (Schizothymia reactiva circumscripta). Warszawa: Wyd. Kasy Mianowskiego, 1916,
• Stefan Rosental (Wspomnienie pozgonne). „Gazeta Lekarska” 52 (2), s. 15-16, 1918,
• O psychologicznej podstawie klasyfikacji psychjatrycznej. „Kwartalnik Kliniczny Szpitala Starozakonnych” 1 (1), s. 40–46, 1922,
• Nerwica natręctwa a schizofrenia. „Neurologja Polska” 6, s. 115-121, 1922,
• Zarys psychjatrji klinicznej. Dla lekarzy i uczących się. Kraków, Lwów, Warszawa: Spółka Wydawnicza Lekarska 1922,
• Zur Frage: „Die Spinne als Traumsymbol”. „Internationale Zeitschrift für Psychoanalyse” 9 (2), s. 215–216, 1923,
• VIII Międzynarodowy Zjazd Psychoanalityczny. „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 1 (7), s. 294, 1924,
• Bornsztajn M., Zandowa N. Przypadek hiperkinezy po zapaleniu nagminnem mózgu. „Neurologja Polska” s. 220, 1924,
• Schizophrene Symptome im Lichte der Psychoanalyse. „Internationale Zeitschrift für Psychoanalyse” 12 (1), s. 95–100, 1926,
• Przemówienie z powodu jubileuszu Zygmunta Freuda. „Rocznik Psychjatryczny” 4, s. 119–121, 1926,
• Zygmunt Freud (z powodu 70-letniej rocznicy urodzin). „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 3 (6), s. 288–291, 1926,
• La valeur clinique de la notion de schizophrénie et une nouvelle théorie de cette affection. XII. Congrès des médecins et naturalistes polonais. „Annales Médico-psychologiques” 84, 173, 1926,
• „Stanowisko kliniczne schizofrenji.” W: Księga pamiątkowa XII Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w roku 1925. T. 2. Warszawa: Kom. Red. XII Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich, 1926. s. 149,
• Stanowisko kliniczne schizofrenji i nowa teorja jej patogenezy. „Rocznik Psychjatryczny” 5, s. 79–92, 1927,
• Hipochondryczna (somatopsychiczna) postać schizofrenji. „Rocznik Psychjatryczny” 5, s. 93–94, 1927,
• Nowy przyczynek do t. zw. schizothymia reactiva. „Rocznik Psychjatryczny” 6, s. 191–196, 1927,
• Emil Kraepelin. „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 4 (1), s. 43–44, 1927,
• Adam Wizel (życiorys). „Kwartalnik Kliniczny Szpitala Starozakonnych” 7 (4), s. 313–317, 1928,
• Znaczenie teorji psychoanalitycznej dla psychjatrji. „Kwartalnik Kliniczny Szpitala Starozakonnych” 7 (4), s. 321–332, 1928,
• Życie płciowe kobiety w świetle psychoanalizy. „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 6 (17, 18), s. 391–394, 417–421, 1929,
• Pierwsza pracownia neurobiologiczna w Warszawie (Wspomnienie). „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 6 (12), s. 270–271, 1929,
• O stanach lękowych w świetle psychoanalizy. „Lekarz Wojskowy” 14 (1-4), s. 50–67, 1929,
• „Przełom w psychoanalizie” (Uwagi z powodu artykułu kol. H. Higiera w Nr. 42 „Czasopisma”). „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 6 (44), s. 1043, 1929,
• „Edward Flatau. Człowiek i dzieło”. W: Księga jubileuszowa Edwarda Flataua. Warszawa, 1929,
• Hipochondryczna (somatopsychiczna) postać schizofrenji. W: Księga jubileuszowa Edwarda Flataua. Warszawa, 1929 s. 612-619,
• O psychozach wieku dziecięcego. „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 7 (46, 47), s. 1069–1072, 1093–1095, 1930,
• Psychoanaliza: 6 wykładów, wygłoszonych na Wolnej Wszechnicy w Warszawie. Kraków: Okręgowy Związek Kas Chorych w Krakowie, 1930,
• O przewlekłych stanach manjakalnych wieku podeszłego. „Rocznik Psychjatryczny” 18/19, s. 115–134, 1932,
• Edward Flatau jako człowiek, lekarz i twórca polskiej szkoły neurologicznej. „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 9 (47), s. 1100–1101, 1932,
• Charakter w świetle teorji psychoanalitycznej. „Rocznik Psychjatryczny” 20, s. 120–139, 1933,
• Nowy przyczynek do t. zw. schizofrenji somatopsychicznej i kilka słów o istocie schizofrenji. „Rocznik Psychjatryczny” 21 (2), s. 1–10, 1933,
• Mechanizm powstawania zaburzeń psychicznych reaktywnych. „Rocznik Psychjatryczny” 23, s. 28-43, 1934,
• Historia rozwoju psychoanalizy i jej stan współczesny. „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 13 (17, 18), s. 293–296, 313–317, 1936,
• Zasady psychoanalizy. „Wiadomości Literackie” 20 (652), s. 4, 10.4.1936,
• O schizofrenii somatopsychicznej (Studjum kliniczno-psychologiczne). „Rocznik Psychjatryczny” 26-27, s. 145-166, 1936,
• Leczenie chorób organicznych układu nerwowego. „Lekarz Wojskowy” 29 (9), ss. 543–554, 1937,
• Edward Flatau jako człowiek i lekarz. „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 14 (21/22), s. 403-404, 1937,
• O stanach depresyjnych. „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” 15 (25/26), 1938,
• Uwagi z powodu artykułu Zygmunta Freuda pn. „Psychoanaliza, która się daje zakończyć i taka, która dłuży się bez końca”. „Rocznik Psychjatryczny” 33, s. 33-42, 1938,
• Omamy a osobowość. „Rocznik Psychiatryczny” 34/35, 1938,
• Le processus de schizophrénisation. „L′Évolution Psychiatrique” 2, ss. 5–21, 1947,
• Schizofrenizacja w klinice psychiatrycznej i w psychice ludzi współczesnych. „Zdrowie Psychiczne” 1 (1), s. 74–75, 1947,
• O źródłach twórczości. „Warszawa. Niezależny dwutygodnik literacki” 2 (3), s. 3 (1-15.3.1947),
• [Przemówienie] W: Przemówienia na uroczystej akademii ku czci ś.p. dra Jana Mazurkiewicza w Sali Kolumnowej Uniw. Warsz. dnia 25 kwietnia 1948 r.. Warszawa: Nakładem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, 1948 s. 12–13,
• Wstęp do psychiatrii klinicznej dla lekarzy, psychologów i studentów. Wydanie drugie, uzupełnione. Łódź: Księgarnia Ludowa, 1948,
• O przyczynie pomyślnych wyników leczenia schizofrenii przy pomocy insuliny, kardiazolu i prądów elektrycznych o wysokim napięciu. „Rocznik Psychiatryczny” 37 (1), ss. 51–54, 1949,
• Psychochirurgia, jej wartość lecznicza i teoretyczna dla psychiatrii. „Neurologia, Neurochirurgia i Psychiatria Polska”. 1 (1), s. 3–15, 1951. PMID: 14899577.

---

Oceń: Maurycy Bornsztajn

---