Służew

---

Granice i ukształtowanie terenu

Granice Służewa są dokładnie określone przez Miejski System Informacji. W szczególności, wyznaczają je ulice: aleja Wilanowska, ulica Obrzeżna, a także biegnąca południową granicą dzielnicy Mokotów, ul. Dolina Służewiecka, z uwzględnieniem ulic Bokserskiej i Wyścigowej. Treść ta pokazuje, że współczesne granice nie są zbieżne z historycznym podziałem tych terenów.

Dawna wieś Służew znajdowała się na obszarze dwóch dzisiejszych dzielnic – Mokotowania (w obszarze MSI: Służew, Ksawerów oraz Stegny) oraz Ursynowa, w którym mieści się Stary Służew. Obecnie na terenie Służewa można zauważyć dwa kluczowe osiedla, które w rzeczywistości stanowią znaczną większość faktycznego, a nie formalnego Służewca – Służewiec Południowy oraz Służewiec Fort. Dlatego istotne jest, że opis poszczególnych osiedli może rodzić pewne pytania i wątpliwości.

Dwa główne elementy, które w znaczny sposób kształtują krajobraz Służewa, to Potok Służewiecki oraz Skarpa warszawska.

Zabudowa

W Służewie można dostrzec różnorodność zabudowy, która ukazuje się poprzez obiekty architektoniczne z różnych epok. Oprócz zachowanych reliktów historycznych, współczesne inwestycje i tradycyjne budynki tworzą unikalny krajobraz tej części Warszawy.

Na właściwych terenach Służewa, czyli w jego wschodniej części, mieszczą się Służew nad Dolinką. Znajdują się tam budynki wybudowane w latach 1973–1978, w technologii „rama H”, które wyróżniają się 4-, 11- oraz 13-kondygnacyjnymi strukturami. Od południa ten obszar zabudowy graniczy z parkiem Dolinka Służewska, zapewniając mieszkańcom dostęp do terenów zielonych. W północno-zachodniej części zlokalizowane jest osiedle domków jednorodzinnych, które wznoszono głównie w okresie międzywojennym. Całkowita powierzchnia tej zabudowy zajmuje ponad 40 ha.

Kolejnym interesującym terenem jest osiedle Służewiec Fort, gdzie znajdują się budynki 11- i 16-kondygnacyjne. W jego wschodnim obszarze również można znaleźć domy jednorodzinne, które przyciągają uwagę swoją architekturą.

W ramach Służewca Południowego znajdują się eksperymentalne budynki wielorodzinne, które stanowią przykład nowoczesnej architektury. Obok nich można też zauważyć pozostałości po dawnej zabudowie przemysłowej, rekomendowane w opisie Służewca, oraz różnorodne budynki mieszkalne i biurowe, które powstawały na przełomie XX i XXI wieku.

Transport i komunikacja miejska

Osiedle jest obecnie dobrze skomunikowane, dzięki licznym liniomtramwajowym oraz autobusowym, które są zarządzane przez Zarząd Transportu Miejskiego.

Na terenie osiedla można również skorzystać z metra, a stacja Służew zapewnia szybki dostęp do dalszych części miasta.

Warto również zaznaczyć, że drogami tego osiedla biegła niegdyś trasa Grójeckiej Kolei Dojazdowej, a także istniała linia trolejbusowa, co świadczy o bogatej historii lokalnego transportu.

Ważniejsze obiekty

W obrębie osiedla Służewiec Fort można znaleźć szereg znaczących obiektów. Do tego grona należy między innymi Instytut Fizyki Polskiej Akademii Nauk oraz Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego.

Na obszarze Służewca Południowego znajdują się również:

• Fort VIIA Twierdzy Warszawa,
• wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego – fragment,
• wydział Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego – fragment,
• Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego,
• kościół parafialny pw. Świętego Maksymiliana Kolbego,
• zabytkowy dom przy ulicy Wyścigowej 10/12,
• Dom Kultury Kadr.

W sercu Służewa można również znaleźć:

• kościół parafialny św. Dominika oraz klasztor Dominikanów usytuowany przy ul. Dominikańskiej,
• Nowy cmentarz na Służewie przy ul. Wałbrzyskiej,
• Służewski Dom Kultury,
• Sala Królestwa zboru Świadków Jehowy.

Dodatkowo poza granicami Służewa, ale związane z jego historią, można zobaczyć:

• Parafię św. Katarzyny w Warszawie – zlokalizowaną na Ursynowie,
• Stary cmentarz na Służewie w Warszawie – również na Ursynowie,
• Żółtą Karczmę – związaną z Ksawerowem,
• Fort VIII Twierdzy Warszawa – zlokalizowany na Ursynowie,
• Tor wyścigów konnych Służewiec – także na Ursynowie.

Kalendarium historyczne

Historia Służewa to fascynująca opowieść sięgająca przeszłości. Pierwsze wzmianki o osadnictwie w tej okolicy datują się na rok 1065, kiedy to zakonnicy Benedyktyni zasiedlili tereny Służewca, zakładając także ośrodek misyjny. Potwierdzają to również odkrycia archeologiczne prowadzone na zboczach Potoku Służewieckiego, które ukazują rozwój osadnictwa w tym regionie w średniowieczu.

W 1234 roku książe Konrad Mazowiecki, w obawie przed najazdami ze strony Jaćwingów, Litwinów oraz Prusów, przekazał ziemie Służewa swojemu rycerzowi Komesowi Gotardowi. Jego zadaniem była obrona tych terenów, co podkreśla znaczenie Służewa jako strategicznego punktu na mapie Mazowsza.

Dwa lata później, w 1238, z inicjatywy biskupa Pawła z Bnina została erygowana parafia pod wezwaniem św. Katarzyny, będąca pierwszą parafią na Mazowszu. W tym okresie powstał również kościół, który pomimo późniejszych przebudów, wciąż znajduje się na tym samym wzgórzu w Dolinie Służewieckiej, będąc pod opieką zakonników z Czerwińska.

W roku 1240 nastąpiła zmiana nazwy wsi Służew na Borzęcin, jednak z biegiem lat pierwotna nazwa powróciła. Z kolei w 1245 roku prof. Aleksander Gieysztor wskazuje, że Gotard miał założyć w tej okolicy strażnice, które mogły pełnić funkcję ochrony grodziska książęcego w Jazdowie. Niezależnie od wyników prac archeologicznych w latach 70. XX wieku, potwierdzenie tezy o strategicznym położeniu strażnicy znajduje odniesienie w istnieniu głównego szlaku handlowego biegnącego wówczas z Francji do Kijowa. Wtedy okolica skarpy miała kluczowe znaczenie jako punkt transportowy przejścia przez Wisłę.

Dzięki zachowanym dokumentom z 1528 roku, dowiadujemy się, że Służew dysponował już 7 łanami ziemi, co odpowiadało ok. 118 ha. Natomiast w 1565 roku kroniki parafialne wspominają o ślubie, który niektórzy interpretowali jako uroczystość Gotarda. Zaskakujące jednak jest, że jego szczątki odnaleziono z mieczem, co prowadzi do spekulacji na temat powodu jego pochówku w kościelnej krypcie, zważywszy na związek kata z religijnymi obrzędami.

W 1631 roku miasto zmaga się z wielkim pożarem, który zniszczył budynek kościoła. Prace renowacyjne przywróciły mu dawną świetność w krótkim czasie. Dalsze dekady były czasem niepokojów i wojen, ponieważ lata 1655–1658 przyniosły stacjonowanie wojsk szwedzkich, które niszczyły okolicę.

W 1664 roku proboszcz Krzysztof Szumowski z pomocą miejscowych właścicieli podjął się odbudowy kościoła. W ciągu 11 lat podjęto działania, które doprowadziły do jego odbudowy. Następnie ziemie te przeszły w ręce Lubomirskich, a później Sobieskich. W 1724 roku Służew zakupiła hetmanowa E. Sieniawska.

W latach 1742–1745, dzięki wsparciu Augusta Czartoryskiego, kościół pod wezwaniem św. Katarzyny przeszedł istotną przebudowę w stylu barokowym. Na początku XIX wieku Czartoryscy i Potoccy utworzyli letnią rezydencję „Gucin” w Służewie. Stworzono także cmentarz przy kościele św. Katarzyny w 1839 roku.

Po wielu modyfikacjach, w tym do neoromańskiej formy Fundowanej przez Augusta Potockiego w 1846 roku, kościół zachował swoją funkcję do dziś. Dodatkowo w drugiej połowie XIX wieku w okolicy powstała Żółta Karczma, co podkreśla rozwój regionu.

W latach 1846–1864, wieś Służew ruszyła z procesem o zniesienie poddaństwa, symbolizującym dążenie mieszkańców do większej niezależności. Ważny moment miał miejsce w 1864 roku, kiedy to przeprowadzono uwłaszczenie 44 gospodarstw, co przyczyniło się do przyłączenia wsi do gminy Wilanów.

Dalsze zmiany nastały w 1881 roku, kiedy na terenie świątyni powstała wolno stojąca dzwonnica w stylu pseudogotyckim. Mieściła ona dzwon „Ave Maria”, który wcześniej znajdował się w gotyckim kościele św. Jerzego w Nowym Mieście w Warszawie. W nowym stuleciu, w 1905 roku Służew liczył 917 mieszkańców, w tym 63 domy, szkołę oraz 3 sklepy.

Z kolei w 1921 roku, folwark służewski liczył 11 domów i 150 mieszkańców, a wieś miała 66 gospodarstw, 520 mieszkańców, a w Służewie Poduchownym odnotowano 4 domy i 44 mieszkańców. Cmentarz parafialny również został utworzony w początkach XX wieku, usytuowany pomiędzy ulicami Wałbrzyską, J.S. Bacha oraz Noskowskiego.

W latach 1932–1935 Służew został podzielony na dwa obszary, gdzie proboszcz Adam Wyrębowski nabył 250 ha terenu, a Dominikanie planowali utworzenie klasztoru. W dalszym etapie, w 1935 roku stworzono zespół klasztorny oo. Dominikanów jako ośrodek studyjny, otoczony wysokim murem, który przetrwał do dziś.

W 1938 roku przeprowadzono gruntowny remont kościoła św. Katarzyny, a Służew został włączony do administracyjnych granic Warszawy. Po II wojnie światowej, w 1951 roku przy ul. Wałbrzyskiej powstała szkoła podstawowa (obecnie znana jako Szkoła Podstawowa nr 46 im. Stefana Starzyńskiego).

Do lat 70-tych XX wieku, na terenie Służewa trwała budowa osiedla Służew nad Dolinką, a w 1994 roku wybudowano kościół św. Dominika. Ostatnim ważnym wydarzeniem w historii Służewa było otwarcie pierwszej linii metra warszawskiego w dniu 7 kwietnia 1995 roku, z przystankiem A6 Służew. W 1999 roku natomiast otwarto Centrum Handlowe Land.

---

Oceń: Służew

---