Potok Służewiecki

Rzeki i kanały wodne

Potok Służewiecki, znany również jako Potok Służewski, ma swoje źródła w rejonie Szczęśliwic. Stąd wody tego potoku płyną przez różnorodne tereny, w tym przez obszar Służewca, oraz malowniczą Dolinkę Służewską, kontynuując swoją drogę aż do dzielnicy Wilanów.

W Wilanowie potok wpływa do Jeziora Wilanowskiego, a następnie przepływa przez Kanał Sobieskiego, by ostatecznie uchodzić do rzeki Wilanówki. Ciekawostką jest, że cała zlewnia Potoku Służewieckiego leży w granicach miasta stołecznego Warszawy.

Znacząca część dolnego odcinka potoku znajduje się na terenie pałacu wilanowskiego, co czyni go nie tylko istotnym elementem przyrody, ale również atrakcją turystyczną. Nad zarządzaniem potokiem sprawuje pieczę Marszałek Województwa Mazowieckiego, reprezentujący Skarb Państwa, a operacyjne zarządzanie należy do Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych.

Historia

Potok Służewiecki ma swoją historię sięgającą głębokich wieków. Jego bieg można powiązać z dawną rzeką Sadurką, która rozpoczynała swoją drogę między obecnym dworcem Warszawa Zachodnia a Włochami. Od XIII do XVI wieku, w okolicach tej rzeki, miało miejsce intensywne osadnictwo, które rozwijało się wzdłuż rzeki od wsi Służewo (Służew) w kierunku Włoch.

Wody Sadurki nie odpływały do Wisły przez Jeziorko Wilanowskie, ale w kierunku północno-wschodnim, docierając do Łazienek, a później do Jeziorka Czerniakowskiego. Można przypuszczać, że to właśnie w 1681 roku włoski inżynier Locci, wprowadził zmiany w kierunku tego potoku, prowadząc go do Wilanowa.

W XVIII wieku, potok funkcjonował w dawnym korycie, aby zasilać stawy w Łazienkach. W okresie międzywojennym, po regulacjach koryta, wyższy odcinek potoku zyskał miano kanału Wola-Okęcie, a po zmianach, całość zaczęto nazywać kanałem Wola-Okęcie-Wilanów (WOW). Przez kolejne etapy regulacji, około lat 70. XX wieku, potok przyjął obecną nazwę Służewiecki.

Warto również dodać, że od 1995 roku, funkcjonuje alternatywna nazwa tego cieku – potok Służewski. Dodatkowo, w 1998 roku, potok został uznany przez Państwowego Inspektora Ochrony Środowiska za ważny ciek powierzchniowy, co potwierdza jego wartość i znaczenie w kontekście ochrony środowiska.

Przebieg

Potok Służewiecki, zgodnie z danymi zawartymi w Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych (PRNG), zaczyna swój bieg niedaleko lotniska. Jego źródło znajduje się kilka dziesiątek metrów po wypłynięciu z okolic Lotniska Chopina, przechodząc pod ulicą Wirażową oraz torami kolejowymi. Warto zauważyć, że niektóre źródła wskazują na wcześniejsze miejsce początkowe potoku, umiejscawiając je na wschód od Grójeckiej, w pobliżu Szczęśliwic. Większość tego odcinka, w tym obszar lotniska, posiada formę kanału krytego.

OdcinekKomentarzDługość
[km]
tuż na wschód od Grójeckiejkanał krytyokoło 0,25
ogródki działkowe
w pobliżu ul. Drygały		rów0,3
ulica Radarowarurociąg (kanał zamknięty)1,1
ogródki działkowe
wchodzące przy ul. Hynka		rów (kanał otwarty)0,4
lotnisko Okęcieprzewód kryty (kanał kryty, kolektor)około 2,5
(około 4)

Po minięciu lotniska potok kontynuuje swój bieg na powierzchni, znikając jedynie w okolicach dawnej fabryki domów, poniżej Stawów Berensewicza. Następnie płynie przez tereny Służewca, a także wzdłuż Doliny Służewieckiej, mijając park Dolinka Służewska, po czym przemieszcza się w kierunku alei Wilanowskiej, aż do docelowego punktu, jakim jest Wilanów.

W Wilanowie potok uchodzi do Jeziorka Wilanowskiego, gdzie stanowi główny dopływ tego zbiornika. Koniec Potoku Służewieckiego wyznacza Kanał Sobieskiego, który łączy Jeziorko Wilanowskie z Wilanówką. Całkowita długość potoku, uwzględniając odcinki kryte, wynosi 15,8 km.

Stawy

Wzdłuż Potoku Służewieckiego można znaleźć wiele małych stawów, które tworzą unikalny ekosystem i pełnią szereg funkcji ekologicznych. Do najważniejszych z nich należą:

  • Stawy Berensewicza (przepływowe),
  • Staw Wyścigi (przepływowy),
  • stawy Doliny Służewskiej,
  • Staw Służewiecki, pierwotnie osuszony, lecz poddany rekultywacji w 2013 roku (przepływowy),
  • 11 stawów, które zostały utworzone w latach osiemdziesiątych XX wieku, w tym Stawy Kaczeńcowy Górny i Kaczeńcowy Dolny, Stawy Nenufarowe, Staw Niezapominajki, Staw Czarcie Oczko (Trzykrotki), Staw Parzydło oraz Stawy Irysowy Górny i Irysowy Dolny. Warto dodać, że jeden z nich został zasypany, a część stawów jest obecnie osuszona,
  • Księży Staw z XVII wieku, zlokalizowany poniżej dolinki, również osuszony,
  • Staw Południowy, który zasilany jest z bocznego ujęcia tuż przed kaskadą przed Jeziorem Wilanowskim.

Warto również zaznaczyć, że w kwietniu 2018 roku przy ujściu potoku ze Stawu Służewieckiego została uruchomiona minielektrownia wodna o mocy około 3 kW, co świadczy o przeprowadzonych modernizacjach i wykorzystaniu naturalnych zasobów wody.

Dopływy

Potok Służewiecki ma kilka interesujących dopływów, które odgrywają istotną rolę w jego ekosystemie. Wśród nich wyróżniają się:

Zrzuty ścieków

W latach 60. i 70. XX wieku, potok Służewiecki był narażony na zanieczyszczenia spowodowane przez paliwo, które wpływało do niego z portu lotniczego Warszawa-Okęcie, co negatywnie wpływało na czystość wód w Wilanowie. Od lat 70. potok przejął funkcję odprowadzania ścieków deszczowych, a aktualnie jego zrzuty można podzielić na dwie kategorie:

  • oczywiste – pochodzące z oczyszczalni ścieków deszczowych (OŚD) zlokalizowanej w pobliżu ul. Wirażowej,
  • nieoczyszczone – pochodzące z różnych punktów zlewni, w tym również z Kanału Wolickiego, który znajduje się przy Arbuzowej.

W wyniku zanieczyszczenia, potok zyskał pejoratywną nazwę „Smródka” z powodu swojego nieprzyjemnego zapachu. Przez długi czas, od połowy lat 70. XX wieku aż do 1999 roku, potok był oficjalnie klasyfikowany jako odkryty kanał ściekowy. Nawet po przywróceniu mu statusu cieku naturalnego, nadal odprowadza on deszczówki z mniej więcej 10% powierzchni Warszawy.

Oprócz wód opadowych, do potoku nielegalnie trafiają również różnorodne substancje ropopochodne oraz barwniki. Na te nieprawidłowości, zarządzający Jeziorem Wilanowskim, które jest ujściem Potoku Służewieckiego, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, złożyło dwa doniesienia do prokuratury – jedno w grudniu 2005 roku, a drugie w marcu 2007 roku. W 2021 roku, podobne zawiadomienie złożyła jedna z organizacji społecznych dotyczące zrzutu substancji ropopochodnych do Stawu Służewieckiego. Prokuratura Rejonowa Warszawa-Mokotów rozpoczęła śledztwo w tej sprawie, jednak ostatecznie je umorzyła.

Wezbrania

Czasy od 1997 do 2000 roku były naznaczone poważnymi problemami związanymi z powodziami, które miały swoje źródło w ściekach deszczowych. Intensywne opady deszczu powodowały, że potok wylewał na tereny pomiędzy ulicami Fosa a Arbuzową, co prowadziło do znacznych zalewów gruntów, a w konsekwencji do całkowitego ich zalania. Tego rodzaju rozlewisko mogło się utrzymywać przez nawet dwa tygodnie, niosąc ze sobą nieprzyjemny zapach oraz przyciągając hordy komarów.

W latach 90-tych XX wieku oraz w maju 2002 roku, mieszkańcy musieli zmagać się z poważnymi zniszczeniami wywołanymi przez te zalania. Aby temu zapobiec, podjęto działania polegające na pogłębieniu koryta potoku. Fragment koryta został odmulony na odcinku łączącym Wilanów z Arbuzową, lecz ta inwestycja nie była wystarczająca i dalsze podtopienia miały miejsca.

W maju 2009 roku nastąpiły kolejne zmiany w przebiegu koryta potoku. Odcinek, który biegł wzdłuż al. Wilanowskiej, został zoptymalizowany w ramach większej inwestycji związanej z budową mostu dla powstającej al. Rzeczypospolitej.

W celu poprawy zarządzania wodami potoku, w 2004 roku miała miejsce odbudowa Stawów Berensewicza, które zaczęły pełnić funkcję zbiornika retencyjnego. Działania te były częścią większego projektu odtwarzania zespołu dworsko-ogrodowego „Wyczółki”, co również miało na celu skuteczniejsze gospodarowanie wodami opadowymi i zapewnienie lepszej ochrony przed przyszłymi wezbraniami.

Oceń: Potok Służewiecki

★★★★★
Średnia ocena:4.46 Liczba ocen:21