Nowy cmentarz na Służewie w Warszawie

---

Położenie

Cmentarz w Warszawie ulokowany jest przy ulicy Wałbrzyskiej. Z jego zachodniej strony graniczy z nim ulica Jana Sebastiana Bacha, natomiast wschodnia oraz południowa jego część sąsiaduje z ulicą Zygmunta Noskowskiego.

Historia

Cmentarz, który został założony w 1900 roku, jest miejscem pamięci o wielu bohaterach, w tym o żołnierzach, którzy zginęli w okolicach Warszawy w 1914 roku. Warto zaznaczyć, że w tym samym miejscu spoczywają również ofiary II wojny światowej. Na tym cmentarzu znajduje się 1717 grobów ofiar kampanii wrześniowej. Upamiętnia to tablica z napisem „Cmentarz wojenny”, na której w kwaterze A pochowano 493 rozpoznanych i 1224 nie rozpoznanych żołnierzy Wojska Polskiego oraz cywilów, którzy zginęli podczas nalotów w Warszawie w 1939 roku.

Dodatkowo, cmentarz ten pomieścił groby 82 powstańców warszawskich z Pułku Baszta. W kwaterze B można znaleźć tablicę informującą o 39 rozpoznanych oraz 43 nie rozpoznanych żołnierzach Armii Krajowej, którzy polegli podczas powstania warszawskiego w 1944 roku. W 1955 roku cmentarz został powiększony.

Na terenie, który został włączony do obrębu cmentarza w latach 60. oraz być może także na pobliskim parkingu, potajemnie chowano ofiary terroru komunistycznego w latach 1945-1956.

Pomordowani przez służby komunistyczne

W trakcie rozszerzenia starego cmentarza służewieckiego, w miejscu zwanym polem J. Bokusa, potajemnie chowano w latach 1944-1948 ofiary, które zginęły głównie w więzieniu mokotowskim. W rogu cmentarza, blisko muru, znajduje się drewniany krzyż z tabliczką, na której czytamy: „PRZECHODNIU POCHYL CZOŁO WSTRZYMAJ KROK NA CHWILĘ. TU KAŻDA GRUDKA ZIEMI KRWIĄ MĘCZEŃSKĄ BROCZY. TO JEST SŁUŻEWIEC. TO NASZE TERMOPILE…” Pamięci Ofiar reżimu komunistycznego bezprawnie skazanych i zamordowanych w latach 40. i 50., potajemnie pochowanych na tym cmentarzu. Tablica z tym samym tekstem znajduje się również na pomniku ofiar stalinizmu przy klasztorze Dominikanów.

Dokładne lokalizacje potajemnych pochówków z lat 1944-1954 nie są znane, ale według szacunków mogą być rozrzucone od cmentarza przy ul. Wałbrzyskiej przez Służew nad Dolinką aż do Wyścigów, oraz nawet do terenów lotniska Okęcie (zob. także artykuł kwatera na Łączce). Liczba tych ofiar nie została dokładnie ustalona, jednakże szacuje się ją na kilka tysięcy. W pobliżu mostku prowadzącego przez Potok Służewiecki umieszczono metalowy krzyż bez podpisu.

Ekshumacje IPN

W ramach działań mających na celu odkrycie prawdy o historii Polski, Instytut Pamięci Narodowej, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Ministerstwo Sprawiedliwości przeprowadzały ekshumacje w okresie od 30 czerwca do 10 lipca 2014 roku.

Projekt ten nosił nazwę „Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944–1956” i był realizowany pod czujnym okiem Krzysztofa Szwagrzyka, który miał na celu zbadanie oraz odszukanie miejsc spoczynku ofiar tego tragicznego okresu w historii Polski.

Pochowani na cmentarzu

Na nowym cmentarzu na Służewie, w Warszawie, spoczywa wiele znakomitych postaci z różnych dziedzin życia społecznego i kulturalnego. Wśród tych, którzy utorowali drogę dla rozwoju dziedziny nauki i sztuki, znajdujemy między innymi:

• Henryk Banecki (1925–1992) − profesor nauk technicznych,
• Ryszard Bartel (1897–1982) − inżynier i konstruktor lotniczy, który odegrał kluczową rolę w polskim lotnictwie,
• Waldemar Baszanowski (1935–2011) − sztangista, dwukrotny mistrz olimpijski,
• Bolesław Bembnowski (1919–1997) − pułkownik, profesor dr hab. nauk medycznych, autor licznych osiągnięć w medycynie lotniczej,
• Maksymilian Binkiewicz (1908–1942) − duchowny katolicki, błogosławiony, którego grób jest symbolem,
• Józef Birkenmajer (1897–1939) − historyk literatury oraz poeta,
• Ryszard Borowski (1946–2007) − pedagog, profesor,
• Ernest Bryll (1935—2024) — pisarz i poeta,
• Jerzy Chowańczak (1935–1995) − duchowny, publicysta oraz wykładowca,
• Zdzisław Cygan (1928–2018) – profesor dr hab.,
• Dariusz Fikus (1932–1996) − dziennikarz,
• Feliks Fikus (1905–1980) – dziennikarz i wydawca,
• Magdalena Gross-Zielińska (1881–1948) − rzeźbiarz,
• Zofia Hermanowicz (1921–2012) – graficzka i malarka,
• Maria Hiszpańska-Neumann (1917–1980) − artystka plastyk,
• Włodzimierz Humen (1904–1972) − działacz i teoretyk kultury fizycznej, docent AWF,
• Jerzy Jednaszewski (1930–2009) – dżokej oraz trener,
• Lidia Kleszczycka (1908–1996) − psycholog, docent,
• Antoni Kleszczycki (1906–1974) − chemik, profesor oraz rektor SGGW,
• Roman Kobendza (1886–1955) − botanik leśny oraz dendrolog, profesor SGGW,
• Jadwiga Kobendzina (1895–1989) − geograf oraz geomorfolog, profesor Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN,
• Zofia Kodis-Freyerowa (1899–1992) − malarka,
• Jerzy Kolendo (1933-2014) – Polski archeolog i historyk, profesor dr hab.,
• Józefa Kodisowa (1865–1940) − dr filozof, emancypantka, pierwsza kobieta w Polsce, a także jedna z pionierów w Europie, zajmująca się zawodowo filozofią,
• Halina Krahelska (1892–1945) − publicystka, pisarka oraz działaczka społeczna,
• Bogusław Kuczałek (1930–2007) – polski wynalazca,
• Roman Kuntze (1902–1944) − zoolog, profesor SGGW,
• Zofia Kuntze (1900–1944) – zoolog, pedagog oraz doktor,
• Maria Kurecka-Wirpszowa (1920–1989) – pisarka oraz tłumaczka,
• Jadwiga Lipińska (1932–2009) – archeolog, egiptolog,
• Katarzyna Łaniewska (1933–2020) – polska aktorka teatralna i filmowa,
• Adam Majewski (1940–2002) − profesor PW, specjalista w dziedzinie optoelektroniki oraz techniki światłowodowej,
• Piotr Medyna (1904–1982) − oficer, uczestnik walk pod Monte Cassino, a także autor wspomnień,
• Leonard Andrzej Mróz (1947–2020) – śpiewak operowy oraz profesor,
• Ryszard Pacowski (1914–1987) − geobotanik,
• Stanisław Płoski (1901–1968) − architekt,
• Aleksander Przybylski (1921–1982) − architekt,
• Adam Sirko (1930-1991) − aktor,
• Władysław Słowański (1934–1985) − geolog, doktor nauk przyrodniczych,
• Emilia Sokólska-Kułakowska (1903–1960) − literatka oraz artystka scen polskich,
• Juliusz Solecki (1931–1992) − dziennikarz,
• Czesław Stefańczak (1891–1947) − artysta muzyk,
• Ireneusz Strzałkowski (1939–2006) − fizyk, profesor PW, a w latach 1998–2002 prezes Polskiego Towarzystwa Fizycznego,
• Leszek Szaruga (1946−2024) − poeta, prozaik oraz tłumacz,
• Piotr Szumowski (1897–1996) − poseł na Sejm IV i V kadencji (1935–1939),
• Wacław Tarasewicz (1913–1989) − kynolog, doktor habilitowany,
• Eugeniusz Waszczuk (1924–2012) – dziennikarz,
• Jerzy Ważny (1927–2010) − technolog drewna, profesor SGGW, członek PAN,
• Witold Wirpsza (1913–1985) – poeta,
• Zdzisław Winiarczyk (1933–2001) − aktor,
• Elżbieta Wittczak-Ploch (1942–1991) − doktor habilitowany nauk medycznych,
• Jerzy Wojnar (1930–2005) – inżynier, pilot szybowcowy oraz saneczkarz,
• Janusz Wójcik (1953–2017) – polski trener piłkarski, selekcjoner reprezentacji Polski,
• Alfons Zielonko (1907–1999) − profesor architektury krajobrazu oraz prorektor SGGW,
• Stefan Ziętowski (1917–2008) – publicysta,
• Jerzy Antoni Żurański (1935–2017) – polski specjalista w dziedzinie budownictwa.

---

Oceń: Nowy cmentarz na Służewie w Warszawie

---