Pomnik Małego Powstańca w Warszawie

---

Historia

„Monument powstał z inicjatywy Jerzego Jarnuszkiewicza, który w 1946 roku, będąc studentem rzeźbiarstwa na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, pracował jako wolontariusz przy odbudowie zniszczonego miasta. Rzeźba została stworzona w ramach Biura Odbudowy Stolicy, a Jarnuszkiewicz otrzymał wyróżnienie w konkursie organizowanym przez Związek Polskich Artystów Plastyków na rzeźbę, która miałaby upamiętnić powstanie.

Wielu ludzi znało Małego Powstańca dzięki miniaturowym reprodukcjom, które były popularne w domach i przypominały o heroicznych dniach wojny. Kopie rzeźby dostępne były dzięki Władysławowi Miecznikowi, który je produkował, przypisując je czasami Janowi Małecie. W 1979 roku warszawski sąd rozstrzygnął spór o autorstwo rzeźby, zwanej czasem Antkiem Rozpylaczem, uznając Jerzego Jarnuszkiewicza za jej prawowitego twórcę.

Pomysł zbudowania pomnika dla najmłodszych uczestników powstania warszawskiego narodził się wśród harcerzy z Chorągwi Stołecznej ZHP im. Bohaterów Warszawy z okazji 15. rocznicy nadania chorągwi imienia. Jarnuszkiewicz ofiarował swój projekt harcerzom oraz stworzył dokumentację niezbędną do odlewu w Zakładach Mechanicznych im. Marcelego Nowotki w Warszawie. Koszty związane z wykonaniem i ustawieniem pomnika, które wyniosły około 1 miliona złotych, zostały w całości pokryte przez harcerzy.

Odsłonięcie pomnika miało miejsce 1 października 1983 roku i odbyło się w formie uroczystej zbiórki harcerskiej. Aktu odsłonięcia dokonał Jerzy Świderski, żołnierz powstania, w obecności setek harcerzy z Warszawy oraz innych miast w Polsce, a także przedstawicieli władz lokalnych. Honorową wartę przed pomnikiem pełnili rówieśnicy młodych żołnierzy, którzy walczyli w powstaniu.

Opis pomnika

Monument jest rzeźbą wykonaną z brązu, która przedstawia kilkuletniego chłopca w niemieckim hełmie stahlhelm, charakterystycznym dla powstańców, z orzełkiem oraz biało-czerwoną opaską. Chłopiec jest ubrany w za dużą odzież i ma na sobie pistolet maszynowy przewieszony przez ramię. Pomnik został umiejscowiony na pozostałościach ósmej baszty zewnętrznego obwodu murów obronnych Starego Miasta.

Rok po odsłonięciu, na murze przy pomniku umieszczono pamiątkową tablicę z czerwonego piaskowca z harcerskim krzyżem i fragmentem znanej piosenki powstańczej, która brzmi:

Warszawskie dzieci pójdziemy w bój
za każdy kamień twój
stolico damy krew
St. R. Dobrowolski
W hołdzie bohaterskim
rówieśnikom harcerze
Chorągwi Stołecznej ZHP
im. Bohaterów Warszawy
1.X.1984

Inne informacje

• w powstaniu brały udział dzieci i nastolatkowie, m.in. Witold Modelski,
• Jerzy Bartnik,
• Różyczka Goździewska (sanitariuszka, 8 lat),
• Jerzy Romuald Grzelak, ps. „Pilot” (najmłodszy walczący uczestnik powstania, 9 lat),
• Wojciech Zalewski ps. „Orzeł Biały” (11 lat),
• Ryszard Chęciński ps. „Myszka“ (strzelec w Zgrupowaniu „Chrobry II”, 12 lat),
• Bogdan Bartnikowski (12 lat),
• Bohdan Hryniewicz (łącznik w batalionie „Nałęcz”, autor książki Chłopięca wojna, 13 lat). Grupa powstańców w wieku 12–15 lat, którzy po kapitulacji powstania trafili do Stalagu IV B Mühlberg, liczyła 49 osób.
• na pomniku wzorowana jest rzeźba Dzieci Czerwca 1956, która znajduje się w Poznaniu na ulicy Młyńskiej.
• kopia monumentu jest także częścią ekspozycji w Muzeum Powstania Warszawskiego.
• twórca nie krył ambiwalentnych uczuć wobec swojego dzieła, pisząc:

• Prowadzę z samym sobą spór o tę rzeźbę. Zaraz po wojnie uległem sentymentalnej potrzebie spłacenia długu walczącym dzieciom, potem jednak zacząłem się wstydzić tej rzeczy. Wyrzucałem sobie, że – choć nieświadomie – dokonałem manipulacji na najbardziej intymnych uczuciach, zaniedbałem formę na rzecz treści, zrobiłem knota.

---

Oceń: Pomnik Małego Powstańca w Warszawie

---