Bazar Różyckiego

---

Historia

Handel na Pradze

W dniu 10 lutego 1648 roku Praga zyskała od króla Władysława IV status miasta oraz przywilej do organizowania jarmarków, które odbywały się cztery razy w roku, a także targów, które miały miejsce trzy razy w tygodniu. Strategiczne położenie miasta na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych oraz jego bliskość do brzegu Wisły sprawiły, że transport wodny stał się przystępny cenowo.

W latach 30. XIX wieku, główne miejsca targowe usytuowane były na ulicach Targowej i Wołowej, a także wzdłuż obecnej ul. Jagiellońskiej. W celu ułatwienia dla kupców, przygotowane zostały place postojowe. W 1839 roku oddzielono przestrzeń dla handlu bydłem, końmi, artykułami spożywczymi oraz starzyzną, co wpłynęło na dalszy rozwój handlu w regionie.

Ożywienie gospodarcze Pragi nastąpiło po zniesieniu bariery celnej z Rosją oraz dzięki utworzeniu w 1864 roku pierwszego stalowego mostu – mostu Kierbedzia, znanego w czasach zaborów jako most Aleksandrowski. Lata 60. XIX wieku, związane z uruchomieniem kolei Petersburskiej (1862, Dworzec Petersburski zlokalizowany był przy ul. Targowej) oraz Terespolskiej (1867, Dworzec Terespolski zlokalizowany niedaleko obecnego Dworca Wschodniego), przyczyniły się do przekształcenia Pragi w ośrodek przeładunku towarów pomiędzy wschodnią a zachodnią Europą, gdzie towary były przeładowywane z torów o typowej szerokości na tory szerokie stosowane w Imperium Rosyjskim.

Powstanie i działalność bazaru

W 1874 roku teren, na którym obecnie znajduje się bazar, został zakupiony przez Juliana Józefa Różyckiego, farmaceutę i inwestora. Różycki nabył ziemię od Wincentego Wodzińskiego i Gotlieba Langnera oraz dodatkowe działki w okolicy ul. Targowej 52 i 54 oraz Ząbkowskiej 8 i 10, by w 1882 roku otworzyć tam bazar, którego nazwa upamiętniała jego właściciela.

Administratorem targowiska został Manas Ryba, który od 1885 roku pełnił tę funkcję z domu przy ul. Targowej 56. Różycki sam rzadko odwiedzał bazar. Przestrzeń targowiska ogrodzona była zdobionym żeliwnym ogrodzeniem, a dostęp do niego zapewniało pięć bram. W początkowej fazie funkcjonowania bazaru znajdowało się tam siedem zadaszonych kramów, które miały wydzielone miejsca dla sprzedających. W kolejnych latach baza handlowa wzbogaciła się o liczne drobne stragany umiejscowione głównie przy wejściach.

Ok. 1901 roku przy bramie od ul. Targowej zbudowano słynny błękitny kiosk w kształcie syfonu, w którym sprzedawano własnoręcznie produkowane wody gazowane. Kiosk ten szybko stał się symbolem targowiska, aż do momentu, gdy w 1935 roku spadkobierca posesji, Wacław Różycki, musiał go usunąć z powodu jego złego stanu technicznego.

Podczas I wojny światowej oferta handlowa uległa zmniejszeniu, gdyż w 1915 roku Niemcy rozpoczęli masowe rekwirowanie żywności.

W latach 30. bazar Różyckiego uznawany był za bezpieczniejszy wybór w porównaniu z innymi targami, takimi jak Kercelak czy Wołówka.

II wojna światowa

Bazar znacznie ucierpiał podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku. W czasie II wojny światowej mieszkańcy stolicy mogli nabywać na nim towary reglamentowane przez okupantów, w tym również artykuły pochodzenia wojskowego. Kupcy byli często zmuszani do handlu bronią oraz amunicją, które były później przekazywane Polskiemu Państwu Podziemnemu.

W 1939 roku handlujący na bazarze dostarczali żywność do kuchni Szpitala Ujazdowskiego oraz, za pośrednictwem Polskiego Czerwonego Krzyża, wspierali więźniów Pawiaka. Równocześnie opiekowali się Domem Weteranów Powstania Styczniowego znajdującym się w pobliżu.

Większość kupców na bazarze stanowili Żydzi, a jego klientami byli mieszkańcy Pragi oraz pobliskich wsi, co dawało utrzymanie około 300 żydowskim rodzinom. Na początku II wojny światowej Żydzi wykopali tunel łączący bazar z piwnicą przy ul. Ząbkowskiej. Po utworzeniu getta przez niemieckie władze w 1940 roku, wielu z nich opuściło Pragę, a ich miejsce zajęli Polacy.

W okresie okupacji Niemcy regularnie przeprowadzali łapanki na bazarze, a nasilenie tych działań miało miejsce pod koniec wojny. Niestety, w 1944 roku, w trakcie powstania warszawskiego, bazar uległ zniszczeniu.

Po 1945 roku

Po wojnie, pomimo działania Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, bazar rozwijał się dynamicznie. Już w 1945 roku działało tam około 500 stoisk oraz około 200 sklepów, a także prowadzono sprzedaż ręczną.

W 1950 roku nastąpiło upaństwowienie bazaru, lecz nie zlikwidowało ono prywatnego handlu. W latach 60. pojawiły się plany jego likwidacji, które spotkały się z protestami mieszkańców. Z tego okresu pozostały szersza ulica Targowa i przejścia podziemne przy bazarze.

Od strony ul. Brzeskiej sprzedawano głównie artykuły spożywcze, w tym nabiał i drób. Natomiast w pobliżu ul. Targowej zaliczała się odzież. Na bazarze działały różnego rodzaju oszusty i przestępcze praktyki, takie jak wyłudzanie pieniędzy na grach hazardowych. Do 1957 roku w murowanym budynku w głębi bazaru istniał popularny komis. W strefie nazywanej „Kanadą” użytkownicy mogli odzyskiwać skradzione mienie. Na koniec lat 70. zaczęto sprzedawać zachodnie publikacje erotyczne, co wykazywało różnorodność oferowanych produktów.

Bazar Różyckiego stanowił zachowany element dawnego warszawskiego folkloru, gdzie po 1945 roku można było usłyszeć regionalną gwarę warszawską.

Współczesność

W latach 80. bazar zyskał reputację miejsca handlu hurtowego. Na początku lat 90. jego działalność była nadal stabilna, w tym pojawiło się wielu sprzedających z byłego ZSRR. Jednak później musiał stawić czoła rosnącej konkurencji ze strony Jarmarku Europa i stopniowo zaczął podupadać.

W wczesnych latach 90. XX wieku, z powodu położenia w centralnej części proletariackiej Starej Pragi (u zbiegu z Szmulowizną), oraz równocześnie aktywności lokalnych gangów, bazar był często w opinii uznawany za jeden z bardziej niebezpiecznych obszarów w tzw. Trójkącie Bermudzkim, w skład którego wchodziły także Stadion Dziesięciolecia oraz dworzec Warszawa Wschodnia.

Stowarzyszenie Kupców Warszawskich Bazaru Różyckiego, pełniące rolę administratora, prowadzi działania mające na celu zachowanie handlowych tradycji tego miejsca. W 2002 roku z inicjatywy stowarzyszenia odsłonięto tablicę pamiątkową przy wejściu od strony ul. Targowej.

W 2008 roku na bazarze handlowało około 250 kupców, a do 2017 roku liczba straganów spadła do 111. Spadkobiercy Juliana Różyckiego przejęli około 2/3 powierzchni bazaru w 2012 roku, podczas gdy reszta należy do miasta. Niestety, niemożność osiągnięcia porozumienia w sprawie rewitalizacji obiektu sprawiła, że przyszłość bazaru pozostaje niepewna.

W 2012 roku pawilony handlowe zostały wpisane do gminnej ewidencji zabytków, a w 2019 roku cały kompleks bazarowy. Modernizacja części obiektu przeznaczonej dla miasta rozpoczęła się w 2020 roku, prowadząc do powstania nowych pawilonów handlowych pokrytych blachą falistą i profilami aluminiowymi w zielonym kolorze oraz placu zabaw. Mimo to, kupcy niechętni do przenoszenia się do nowych pawilonów, umożliwili rozwój sklepów vintage, oferujących odzież i ceramikę. Z czasem, raz w miesiącu, zaczęto organizować wyprzedaże garażowe, co dodatkowo wzbogaciło ofertę bazaru.

Gastronomia

Na bazarze Różyckiego można znaleźć wiele wyjątkowych przysmaków, jednak niekwestionowanymi liderami wśród oferowanych dań są gorące flaki oraz pyszne pyzy.

Te tradycyjne polskie potrawy cieszą się ogromną popularnością wśród kupujących, stanowiąc nieodłączny element kulinarnej kultury tego miejsca.

Bazar w kulturze

Bazar Różyckiego ma nie tylko fizyczne miejsce w Warszawie, ale również znaczącą obecność w polskiej kulturze i literaturze. Jego wpływ dostrzegamy w różnych formach sztuki, a jednym z ciekawszych przykładów jest syfon z bazaru Różyckiego, który znalazł swoją drogę do wierszy Adama Ważyka. Wiersze zawarte w zbiorze „Oczy i usta” z 1926 roku oddają klimat i magię tego miejsca, a jego historia została również uwieczniona w książce Piotra Kuleszy.

Nie można pominąć jednak i współczesnych przedstawień bazaru. W 1977 roku ukazał się krótki film dokumentalny pt. „Wielki Kram” autorstwa Tadeusza Makarczyńskiego, który jednocześnie ukazuje zarówno przeszłość, jak i teraźniejszość tego wyjątkowego miejsca w Warszawie.

Bazar Różyckiego zyskał także uznanie w literaturze oraz w polskich produkcjach telewizyjnych i filmowych. Występuje w książkach takich autorów jak Leopold Tyrmand w „Złym” oraz Waldemar Łysiak. Postacie i historie związane z bazarem pojawiają się również w popularnych serialach, takich jak „07 zgłoś się” oraz „Stawiam na Tolka Banana”. Oprócz tego, w filmach takich jak „Przepraszam, czy tu biją?”, „Milion za Laurę”, „Szczęściarz Antoni” czy „Akcja pod Arsenałem” bazar odgrywa znaczącą rolę, co podkreśla jego trwałe miejsce w polskiej popkulturze.

---

Oceń: Bazar Różyckiego

---