Adam Ważyk

Kultura i sztuka

Adam Ważyk, znany również jako Adam Wagman, to postać, która na zawsze wpisała się w polską literaturę. Urodził się 17 listopada 1905 roku w Warszawie, gdzie spędził znaczną część swojego życia. Jego twórczość literacka obejmuje poezję, prozę, eseistykę oraz tłumaczenia, co czyni go wszechstronnym twórcą.

Ważyk był osobą pochodzenia żydowskiego, co z pewnością miało wpływ na jego twórczość i doświadczenia życiowe. Zmarł w Warszawie 13 sierpnia 1982 roku, pozostawiając po sobie bogaty dorobek literacki oraz trwałe ślady w kulturze polskiej.

Życiorys

Adam Ważyk urodził się w rodzinie żydowskiego kupca Beniamina. Jego imię to Adam, choć w niektórych źródłach występuje jako Ajzyk lub Izaak. Wychowywał się z dwoma starszymi braćmi: Saulem, urodzonym w 1893 roku, który był dziennikarzem, tłumaczem oraz poetą, oraz Leonem Trystanem.

Dwudziestolecie międzywojenne

Ważyk brał aktywny udział w Awangardzie Krakowskiej. W latach 1924-1925 był redaktorem „Almanachu Nowej Sztuki” oraz współpracownikiem pisma „Zwrotnica”. Odgrywał również rolę recenzenta filmowego w „Naszym Przeglądzie”. W okresie międzywojennym publikował szereg utworów, w tym zbiór opowiadań zatytułowany „Człowiek w burym ubraniu”, który ukazał się w 1930 roku, a także powieść „Mity rodzinne” wydaną w 1938 roku.

II wojna światowa

Po rozpoczęciu II wojny światowej, Ważyk przebywał we Lwowie, gdzie opowiedział się za integracją południowowschodnich ziem Rzeczypospolitej z radziecką Ukrainą. 19 listopada 1939 roku podpisał wspólne oświadczenie pisarzy polskich, w którym wyrażono akceptację dla przyłączenia Zachodniej Ukrainy do ZSRR. Publikował w gazecie „Czerwony Sztandar” i od września 1940 roku był członkiem Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. W latach 1942-1944 służył w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR, gdzie napisał tekst piosenki marszowej dla tej formacji pt. Marsz 1 Korpusu (znanej także jako Spoza gór i rzek) do muzyki Aleksandra Barchacza.

Od 1943 roku działał w Związku Patriotów Polskich, a po wojnie powrócił z 1 Armią Wojska Polskiego, pełniąc funkcję oficera politycznego. W tym trudnym okresie tworzył polityczną lirykę.

Okres socrealizmu

Po zakończeniu wojny, jeszcze w Lublinie, współpracował z pismem „Rzeczpospolita”, działającym pod egidą PKWN. Następnie wspierał takie wydania jak „Odrodzenie”, a także tygodniki „Kuźnica” i „Nowa Kultura”. Jako sekretarz Związku Zawodowego Literatów Polskich, Ważyk był jednym z głównych propagatorów socrealizmu, co opisano w krytycznych słowach przez Stefana Kisielewskiego: (…) stał się politrukiem od sztuki i heroldem socrealizmu, przysparzając trudności innym. Mimo kontrowersyjnej działalności, wspierał swojego współrodaka Aleksandra Wata, który był wówczas zesłany do ZSRR, pisząc memoriały w jego sprawie.

Ważyk był także autorem scenariuszy do filmów „Ślepy tor” (1947) oraz „Niedaleko Warszawy” (1954). Opracowywał różne tezy teoretyczne, które przyczyniły się do literackiego rozwoju, takie jak „Mickiewicz i wersyfikacja narodowa” (1951), „Przemiany Słowackiego” (1955) oraz „Esej o wierszu” (1964). Ważyk przynależał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Działalność krytyczna wobec komunizmu

W 1955 roku, w publikacji „Poemat dla dorosłych” wydanej w „Nowej Kulturze”, Ważyk postarał się o rozrachunek z minioną epoką stalinizmu. Krytykował socrealizm, fałsz propagandy komunistycznej, a także demoralizację robotników, podnosząc szczególnie kwestie związane z projektem Nowej Huty. Esej, który napisał, wywołał ogromny rezonans i rozprzestrzenił się w nielegalny sposób w formie kopii. Zaniepokojony aparat partyjny usunął redaktora pisma oraz podjął działania obronne przeciwko krytyce. Reakcja społeczeństwa jednak spowodowała powołanie specjalnej komisji partyjnej oraz dymisję lokalnej organizacji PZPR, co skutkowało poprawą warunków socjalnych dla pracowników.

W 1957 roku dołączył do redakcji miesięcznika „Europa”, jednak po tym, jak pismo zostało zawieszone przez władze komunistyczne, wystąpił z PZPR w geście protestu. Dwa lata później, w 1959 roku, został skrytykowany przez Komitet Centralny PZPR za „wrogą postawę”. W 1964 roku podpisał się pod protestem znanym jako List 34, który miał na celu przeciwdziałanie łamaniu wolności słowa w Polsce Ludowej. W wyniku tego, władze ograniczyły mu możliwość współpracy z mediami. W marcu 1968 roku potwierdził swój sprzeciw, stając się sygnatariuszem listu do rektora Uniwersytetu Warszawskiego, Stanisława Turskiego, w obronie praw studentów, którzy byli represjonowani za protesty przeciwko usunięciu „Dziadów” Mickiewicza z repertuaru Teatru Narodowego.

W styczniu 1976 roku podpisano Memoriał 101, który krytykował planowane zmiany w konstytucji PRL w celu wpisania „wiecznej przyjaźni z ZSRR”. 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 intelektualistów wezwanych do dialogu z strajkującymi robotnikami.

Adam Ważyk spoczął na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w kwaterze C37-8-3.

Twórczość

Twórczość autorska

Adam Ważyk to wybitna postać w polskiej literaturze, której dorobek obejmuje wiele niezapomnianych dzieł. Wśród nich znajdują się:

  • Semafory (1924) – zbiór poetycki,
  • Oczy i usta (1926) – kolejny zbiór wierszy,
  • Tramwaj,
  • Przechodzień,
  • Człowiek w burem ubraniu (1930) – zbiór opowiadań,
  • Latarnie świecą w Karpowie (1933) – powieść,
  • Mity rodzinne (1938) – powieść,
  • Serce granatu (1943) – zbiór wierszy,
  • W stronę humanizmu (1949) – szkice,
  • Poemat dla dorosłych (1955),
  • Wiersze i poematy (1957),
  • Labirynt – poemat (1961),
  • Wagon (1963) – zbiór wierszy,
  • Kwestia gustu (1966) – autobiografia literacka,
  • Gra i doświadczenie (1974),
  • Dziwna historia awangardy (1976),
  • Zdarzenia (1977) – zbiór wierszy,
  • Wiersze wybrane (1978) – zbiór wierszy,
  • Amfion: rozważania nad wierszem polskim (1983) – szkice.

Tłumaczenia

Ważyk nie ograniczał się jedynie do własnej twórczości. Jego talent obejmował również sztukę przekładu. Tłumaczył między innymi poezję takich mistrzów jak Rimbaud, Apollinaire, Aragon, oraz Éluard. Oprócz tego, podjął się przekładu dzieł Horacego, Puszkina, w tym Eugeniusza Oniegina, a także utworów Blaise’a Cendrarsa, Gerarda de Nervala i Maxa Jacoba.

Ordery i odznaczenia

Adam Ważyk, znany poeta i pisarz, otrzymał szereg wyróżnień za swoje wybitne osiągnięcia w dziedzinie literatury i kultury.

  • Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 14 listopada 1980,
  • Order Sztandaru Pracy II klasy, nadany 22 lipca 1949,
  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, odznaczony 11 lipca 1955,
  • Order Krzyża Grunwaldu III klasy, otrzymany w 1945,
  • Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1945,
  • Złoty Krzyż Zasługi, nadany 8 maja 1946,
  • Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 19 stycznia 1955.

Nagrody

Adam Ważyk był laureatem wielu renomowanych nagród, które potwierdzają jego znaczące osiągnięcia literackie i artystyczne.

  • 1953: nagroda państwowa II stopnia,
  • 1978: nagroda Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego.

Oceń: Adam Ważyk

★★★★★
Średnia ocena:4.64 Liczba ocen:10