Zofia Niesiołowska-Rothertowa

---

Lata przed wybuchem II wojny światowej

Zofia Salomea Niesiołowska była córką Mirona Niesiołowskiego herbu Korzbok, który żył w latach 1868–1940. Ziemianin ten pełnił również funkcję pracownika w Ministerstwie Rolnictwa. Jej matką była Ewa z Węglińskich, urodzona w 1876 roku, zmarła w 1960 roku. Po ukończeniu warszawskiej szkoły żeńskiej, której dyrektorką była Zofia Sierpińska, Zofia zaczęła swoją edukację na Uniwersytecie Warszawskim.

W trakcie studiów poznała wielu znakomitych nauczycieli, w tym Józefa Ujejskiego, specjalistę w dziedzinie filologii polskiej, oraz Zygmunta Batowskiego, który uczył historii sztuki. Jej życie osobiste zmieniło się w 1923 roku, kiedy to poślubiła inżyniera Bolesława Rotherta, żyjącego w latach 1894–1952.

W latach 1925–1928 Zofia była zatrudniona jako nauczycielka języka polskiego w prywatnej żeńskiej szkole przy ul. Wiejskiej, zarządzanej przez Jadwigę Kowalczykównę oraz Jadwigę Jawurkównę. Po tym okresie skoncentrowała się na pracy naukowej. Przygotowała swoją pracę doktorską, której temat brzmiał: „Analiza artystyczna twórczości Kornela Ujejskiego” i obroniła ją, zdobywając stopień doktora filozofii w 1930 roku.

W latach 1930-1931 Zofia kontynuowała rozwijanie swoich kwalifikacji, studiując pedagogikę. W 1932 roku zdała egzamin państwowy, co upoważniło ją do nauczania w szkołach średnich. Niedługo potem rozpoczęła pracę w Seminarium dla Ochroniarek, kierowanym przez Leokadię Turzańską, w latach 1931–1932. Wykładała również historię sztuki na Uniwersytecie dla Dorosłych.

Powróciła do pracy w szkole Kowalczykówny i Jawurkówny w 1934 roku. Oprócz swojej działalności pedagogicznej, Zofia aktywnie pisała artykuły krytyczne i eseje dotyczące historii sztuki, a także uczestniczyła w wygłaszaniu odczytów i pogadanek radiowych. Jej pasja do ochrony dziedzictwa kulturowego przejawiała się także poprzez aktywność w Towarzystwie Opieki nad Zabytkami Przeszłości oraz w Klubie Literackim i Naukowym.

Okres II wojny światowej

W roku 1939, tuż przed wybuchem II wojny światowej, Zofia Niesiołowska-Rothertowa ukończyła kurs z zakresu ratownictwa sanitarnego, co umożliwiło jej pełnienie funkcji sanitariuszki w szpitalu Czerwonego Krzyża podczas dramatycznych wydarzeń obrony Warszawy. W trakcie niemieckiej okupacji kontynuowała swoją pracę aż do momentu, gdy wybuchło powstanie warszawskie. W tym okresie była zaangażowana w działalność edukacyjną, prowadząc tajne komplety, zarówno gimnazjalne, jak i uniwersyteckie, a także aktywnie działała w Armii Krajowej, w tym uczestnicząc w kolportażu prasy podziemnej.

Podczas powstania warszawskiego Niesiołowska-Rothertowa, znana pod pseudonimem „doktor Zofia”, pełniła funkcję kierowniczki patrolu sanitarnego 3 kompanii w II Rejonie Obwodu I AK, który obejmował południowo-wschodnią część Śródmieścia. Jej odwaga i determinacja w trakcie walk zostały docenione — za udział w powstaniu odznaczona została Krzyżem Walecznych.

Po upadku powstania, Zofia stała się częścią zespołu personelu szpitala Armii Krajowej, który był pod kierownictwem Stanisława Zameckiego i który to został ewakuowany do Zalesia Dolnego. Uczestniczyła również w akcjach zespołów Stanisława Lorentza w grudniu 1944 roku oraz Wacława Borowego w styczniu i lutym 1945, które działały na rzecz ratowania cennych księgozbiorów warszawskich bibliotek, w tym Biblioteki UW.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej Zofia Niesiołowska-Rothertowa kontynuowała swoje zaangażowanie w ochronę zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego oraz prywatnych księgozbiorów. Jej działalność obejmowała szereg znaczących ról zawodowych oraz kulturalnych.

Była pracownicą biblioteki Państwowego Instytutu Historii Sztuki oraz brała aktywny udział w reaktywacji Muzeum Narodowego w Warszawie, które miało miejsce od listopada 1945 roku do października 1947 roku. Następnie objęła stanowisko kierowniczki Biblioteki Muzeum, sprawując tę funkcję od listopada 1947 roku do sierpnia 1954 roku.

W kolejnych latach Zofia Niesiołowska-Rothertowa została kustoszką Muzeum Mickiewicza i Słowackiego w Warszawie, które obecnie funkcjonuje jako Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza. Jej praca w tym muzeum trwała od sierpnia 1954 roku do marca 1957 roku. Po tym okresie, od kwietnia 1957 roku, podjęła zatrudnienie w Państwowym Instytucie Sztuki, który później przekształcił się w Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, gdzie pozostawała aż do końca swojego życia.

W Zakładzie Historii Sztuki XIX i XX wieku Instytutu Sztuki współredagowała „Słownik Artystów Polskich”, osobiście opracowując liczne biogramy, które znalazły się w druku. Jej działalność była także związana z Polskim Słownikiem Biograficznym, z którym współpracowała jako redaktorka. Bardzo aktywnie uczestniczyła również w popularyzacji problematyki historii sztuki, organizując odczyty na terenie Warszawy w ramach Związku Historyków Sztuki.

Oprócz działalności naukowej i kulturalnej, Zofia Niesiołowska-Rothertowa była także członkinią Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. W dniu 19 stycznia 1955 roku, na wniosek Ministra Kultury i Sztuki, została odznaczona Medalem 10-lecia Polski Ludowej, co podkreślało jej zasługi dla kultury.

Zmarła w Warszawie i spoczywa na cmentarzu Powązkowskim, w kwaterze 152-1-1.

Publikacje

Dorobek naukowy Zofii Niesiołowskiej-Rothertowej składa się z około 50 opracowań. W okresie międzywojennym jej prace były publikowane w takich czasopismach jak miesięcznik „Arkady”, „Wiadomości Literackie”, „Grafika”, oraz „Kobiecie Współczesnej”. W czasach okupacji niemieckiej, Niesiołowska-Rothertowa wydała pod pseudonimem M. Korzbok antologię zatytułowaną „Warszawa”, której konspiracyjna edycja kolportowana była przez Ludowy Instytut Oświaty i Kultury w roku 1943.

Po zakończeniu II wojny światowej, artykuły Zofii Niesiołowskiej-Rothertowej ukazały się m.in. w „Biuletynie Historii Sztuki”, „Przeglądzie Kulturalnym”, „Twórczości”, „Skarpie Warszawskiej”, „Dziś i Jutro”, „Tygodniku Powszechnym”, „Ruchu Literackim” oraz „Glossy” (gdzie w 1939 roku opublikowano studium o Felicji Kruszewskiej).

Wśród wydawnictw książkowych, które reprezentują dorobek Niesiołowskiej-Rothertowej, można wymienić:

• „Od Kochanowskiego do Staffa, antologia liryki polskiej”, Wacław Borowy, Zofia Niesiołowska-Rothertowa (wyd. III 1958),
• „Sztuka sakralna w Polsce. Malarstwo”, T. Dobrzeniecki, J. Ruszczycówna, Z. Niesiołowska-Rothertowa, Ars Christiana, Uniwersytet Michigan, Warszawa 1958 (w formie cyfrowej: 2007),
• „Portret Tomasza Zamoyskiego na tle ksiąg: próba interpretacji”, Zofia Niesiołowska-Rothertowa, Wyd. Muzeum Narodowe, 1957,
• „Dziecko w malarstwie polskim”, Zofia Niesiołowska-Rothertowa, Wyd. Sztuka, 1956.

Wspomnienia

Jadwiga Cierniak, będąca uczennicą Zofii Niesiołowskiej-Rothertowej w czasach przedwojennych, a także absolwentką z okresu okupacji, w swoich wspomnieniach o nauczycielce zawarła szczególne refleksje:

Wniosła do klasy jakąś inną, niecodzienną atmosferę. Czuło się, że jest w świecie literatury w swoisty sposób zadomowiona, że porusza się po nim z wielką swobodą. Literatura nagle przestała być literaturą, a stała się czymś bardzo związanym z życiem. Nie miałyśmy wtedy więcej niż czternaście, piętnaście lat i można powiedzieć, że pojawienie się jej w naszej klasie było czymś przełomowym…

Warto podkreślić, że Jadwiga Cierniak podtrzymywała bliski kontakt z Zofią Niesiołowską-Rothertową przez całe jej życie. W swoich refleksjach na temat nauczycielki, podsumowała je w sposób niezwykle wymowny:

Cóż jeszcze mogę powiedzieć? – Że w jej życiu był jakiś królewski rozmach. Że odważnie nim szafowała – czynna w konspiracji, odznaczona Krzyżem Walecznych w Powstaniu Warszawskim – jeśli angażująca się, to do końca, z pełną konsekwencją. Niesłychanie żywa intelektualnie, czynna w organizowaniu tajnego uniwersytetu, […], doskonały prelegent, wytrawny organizator wystaw. Chociaż nieraz źle ubrana, w wytartym płaszczu i rozpadających się butach – zawsze wytworna.

---

Oceń: Zofia Niesiołowska-Rothertowa

---