Tadeusz Dobrzeniecki

---

Życiorys

Tadeusz Dobrzeniecki przyszedł na świat w rodzinie Józefa, mechanika, oraz Zofii z Mączewskich. Swoją edukację rozpoczął w Państwowym Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego w Warszawie, gdzie uczęszczał w latach 1924–1932. Następnie, w okresie 1932–1938, studiował filozofię i teologię katolicką na Uniwersytecie Warszawskim. W czasach niemieckiej okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach, kładąc nacisk na filozofię i historię sztuki.

W 1945 roku rozpoczął karierę zawodową w Dziale Sztuki Średniowiecznej Muzeum Narodowego w Warszawie. W 1963 roku uzyskał stopień doktora, a dwa lata później habilitację. Od 1973 do 1991 roku pełnił funkcję kuratora Galerii Sztuki Średniowiecznej, a w 1993 roku otrzymał tytuł profesora. W latach 1981–1988 pracował na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim jako docent oraz kierował Katedrą Historii Sztuki Średniowiecznej.

Tadeusz Dobrzeniecki był pasjonatem sztuki europejskiej, a w szczególności polskiej plastyki romańskiej i gotyckiej. Interesowało go snycerstwo z XIV–XV wieku oraz dzieła Wita Stwosza. Szczególnie często badał wpływy wschodniego chrześcijaństwa, które przyczyniły się do rozwoju wielu ikonograficznych motywów przenoszonych z Palestyny do Bizancjum, a stamtąd do Europy.

W jego obszernych badaniach znalazły się również zagadnienia związane z ikonografią maryjną. W swojej pracy pt. „Hagia Maria Theotokos w sztuce wczesnochrześcijańskiej” poruszył temat ideowego odpowiednika Bogurodzicy, najstarszej zachowanej polskiej pieśni religijnej, wskazując na analogię z grupą Deesis. Zajmował się także analizą obrazu-ikony Matki Boskiej Częstochowskiej, badając treści ideowe oraz ikonografię najważniejszych kreacji Średniowiecza, takich jak Krucyfiks, Pieta, kompozycja „Imago Pietatis” oraz temat „Maiestas Domini” w Europie i chrześcijańskiej Nubii.

Jego zainteresowania obejmowały również literaturę średniowieczną. Badał zagadnienia takie jak Quinitas (pięć Osób Trójcy Świętej) na Poliptyku Toruńskim z końca XIV wieku oraz „Milczenie św. Anny” na fresku z Faras. Zajmował się także genezą polskiego portretu trumiennego.

Refleksje Tadeusza Dobrzenieckiego nad całokształtem zjawisk artystycznych na ziemiach polskich zaowocowały dwoma tomami poświęconymi sztuce sakralnej w Polsce: „Malarstwo” (współautor) oraz „Rzeźba Sakralna w Polsce”, a także książką „Sztuka sakralna w Polsce na ziemiach zachodnich i północnych” oraz „Kościoły polskie odbudowane i wybudowane” (1945–1965). Był współautorem edycji rękopisu „Rozmyślania dominikańskie” z około 1532 roku, a także autorem naukowego komentarza do faksymilowego wydania Ewangeliarza Gnieźnieńskiego z XI wieku.

Dobrzeniecki rozumiał dzieło sztuki w kontekście jego funkcji w świątyni, zauważając, że jego tematyka i ikonografia odzwierciedlały myśli teologiczne oraz liturgiczne czy prywatną dewocję. Jako wybitny autorytet w środowisku warszawskich mediewistów-historyków sztuki średniowiecznej, prowadził wiele prac magisterskich oraz recenzował prace doktorskie, w tym badania nad dyptykiem bizantyjskim z cyklem heortologicznym z XII wieku, który znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Tadeusz Dobrzeniecki zmarł w Warszawie, a jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A 25-7-27).

Publikacje

Książki

Oto wybrane publikacje autorstwa Tadeusza Dobrzenieckiego, które miały istotny wpływ na rozwój wiedzy o sztuce w Polsce:

• Drzwi gnieźnieńskie (1953),
• Tryptyk z Pławna (1954),
• Sztuka sakralna w Polsce: malarstwo (1958),
• Wrocławski pomnik Henryka IV: z dziejów pomników piastowskich na Śląsku do połowy XIV wieku (1964),
• Kościoły w Polsce (1969),
• Sztuka sakralna w Polsce: na Ziemiach Zachodnich i Północnych (1976),
• Rzeźba sakralna w Polsce (1980).

Artykuły

Jeden z ważniejszych artykułów opublikowanych przez Dobrzenieckiego nosi tytuł:

• 1968 Chrystus Frasobliwy w literaturze średniowiecznej, „Biuletyn Historii Sztuki”, R. 30, nr 3.

Ordery i odznaczenia

Tadeusz Dobrzeniecki posiada szereg znaczących odznaczeń i orderów, które świadczą o jego wkładzie w działalność społeczną oraz publiczną.

• złoty Krzyż Zasługi, przyznany 11 lipca 1955,
• medal 10-lecia Polski Ludowej, nadany 19 stycznia 1955.

---

Oceń: Tadeusz Dobrzeniecki

---