Jadwiga Kowalczykówna

---

Dzieciństwo i młodość

Jadwiga Kowalczykówna była niezwykłą postacią, córką polskiego astronoma, Jana Kowalczyka, który pełnił funkcję docenta w Szkole Głównej Warszawskiej, a także dyrektora Obserwatorium Astronomicznego. Warto zauważyć, że jej dziadek ze strony matki, Aleksandry, to botanik Jerzy Aleksandrowicz, który kierował Ogrodami Botanicznymi UW w Warszawie w latach 1862–1869. W budynku Obserwatorium mieszkała liczna rodzina Kowalczyków, co miało duże znaczenie dla jej dalszego rozwoju.

Jadwiga ukończyła prywatną szkołę 6-klasową, jaką prowadziła Henryka Czarnocka. Następnie kontynuowała naukę w siódmej klasie gimnazjum rządowego, które ukończyła z wyróżnieniem, zdobywając złoty medal oraz dyplom nauczycielki domowej. Jej edukacja była wskazówką do dalszego zaangażowania w rozwój intelektualny.

W latach 1898–1903 Jadwiga studiowała na Uniwersytecie Latającym, instytucji, w której wykładowcami byli znakomici profesorowie, tacy jak Władysław Smoleński, Edward Grabowski, Adam Mahrburg, Bronisław Chlebowski, Ludwik Krzywicki, Piotr Chmielowski oraz Władysław Dawid. W tym okresie Jadwiga również uczyła języka polskiego oraz matematyki, zarówno prywatnie, jak i w ramach tajnych kompletów, co z pewnością miało istotny wpływ na jej późniejszą karierę edukacyjną.

Plany i ich realizacja

W trakcie swoich studiów, Jadwiga Kowalczykówna nawiązała bliską przyjaźń z Jadwigą Jawurkówną. Obie panie, będące osobami pełnymi energii i zapału, w 1903 roku podjęły działania zmierzające do zrealizowania swoich wspólnych marzeń o nowoczesnej szkole dla dziewcząt. Zamierzały stworzyć miejsce, w którym panowałaby przede wszystkim atmosfera przyjaźni, zaufania oraz tolerancji. Ich celem było kształtowanie zarówno umysłów, jak i charakterów uczennic, a także rozwijanie w nich patriotyzmu oraz akceptacji dla różnych przekonań. Oprócz tego, stawiały na poważny i twórczy stosunek do pracy.

Założyły prywatną szkołę przy Wiejskiej 5, dedykując jej całe swoje życie. Dzięki ich determinacji, udało się pozyskać w placówce wysoko wykwalifikowanych nauczycieli, co znacząco wpłynęło na jakość edukacji. W trudnych czasach, jakie przyniosły władze carskie przed odzyskaniem niepodległości, Panny Jadwigi skutecznie przełamywały przeszkody, które stawały im na drodze. W okresie wolności od 1918 do 1939 roku, skupiły się na rozwijaniu bazy lokalowej szkoły oraz na unowocześnianiu programów i metod dydaktycznych.

W Szkole na Wiejskiej nauczali tacy nauczyciele jak: Konrad Górski (język polski), Henryk Mościcki (historia Polski), Stefan Kulczycki (matematyka), Jan Babiński (chemia), Tadeusz Miłobędzki (fizyka, tajne komplety), Józef Birkenmajer (łacina), a także ks. Antoni Bogdański (religia), ks. Jan Mauersberger (religia), Zofia Niesiołowska-Rothertowa (język polski), Wanda Karpowiczówna (biologia), Jan Ehrenfeucht (matematyka, fizyka) oraz Zofia z Doroszewskich Ehrenfeuchtowa (chemia). Jadwiga Kowalczykówna, znana również jako Panna Czarna, prowadziła naukę matematyki od 1903 do 1917 roku, a później języka polskiego od 1914 do 1939. Z kolei Jadwiga Jawurkówna, zwana Panną Białą, pełniła rolę nauczycielki religii i śpiewu, w ramach specjalnego kursu dotyczącego stosunku do religii.

W okresie niemieckiej okupacji (1939–1944), Panny Jadwigi kontynuowały swoją działalność pedagogiczną, prowadząc nauczanie w zakresie szkoły powszechnej w różnych miejscach wynajmowanych od okupanta, a także na kursach tajnych odbywających się w prywatnych mieszkaniach, gdzie nauczały zakazanych przedmiotów dla I i II klasy gimnazjalnej oraz liceum.

Okoliczności śmierci

W trakcie powstania warszawskiego, Jadwiga Kowalczykówna, w bardzo złym stanie zdrowia, przebywała w gronie licznych członków rodziny, m.in. z Jadwigą Jawurkówną, w lokalu mieszkalnym usytuowanym przy Al. Niepodległości 132 m. 41. Mieszkanie to, będące własnością jej siostrzeńca, Wiktora Ehrenfeuchta, stało się miejscem dramatycznych wydarzeń podczas powstania.

Już 2 sierpnia 1944 roku, zaledwie drugi dzień walki, powstańcy zostali zmuszeni do wycofania się z tego rejonu, gdyż obszar ten został przesłonięty przez Niemców. Dnia 11 sierpnia, kilku powstańców dotarło ponownie do mieszkania, jednak jeden z nich, ranny, nie zdołał się wycofać. Po powrocie Niemców został on tragicznie zastrzelony, a mieszkańcy lokalu zmuszeni do opuszczenia swoich domów.

W związku z poważnym stanem zdrowia Jadwigi Kowalczykówny, w mieszkaniu pozostały trzy starsze panie: dwie Panny Jadwigi oraz Maria Ehrenfeuchtowa, siostra Jadwigi Czarnej, a także wychowawczyni w Szkole na Wiejskiej. Sąsiedzi, którzy byli świadkami tego dramatycznego momentu, donosili, że słyszeli krzyki żandarmów w języku niemieckim, na co panie odpowiadały w języku polskim. Wtedy padły strzały, a mieszkanie zostało podpalone.

Aniela Miklaszewska-Ehrenfeucht, która dotarła do zgliszczy domu dzień później, znalazła tam zwęglone ciała, a strzały nie były jedynym źródłem tragedii tego miejsca. Prochy tragicznie zmarłych zostały pochowane w rocznicę ich śmierci, 11 sierpnia 1945 roku. Jadwiga Kowalczykówną pochowano na cmentarzu Powązkowskim, w kwaterze 62-5-16/17.

W latach 50. XX wieku na frontowej ścianie budynku przy al. Niepodległości 132/136 zamontowano tablicę autorstwa Tchorka, upamiętniającą zamordowanych mieszkańców tego domu. To pamiątka, która przypomina o tragicznych wydarzeniach, jakie miały miejsce w tym miejscu oraz o bohaterstwie ludzi, którzy walczyli o wolność Warszawy.

Wspomnienia

Profesor Konrad Górski w swoich wspomnieniach przywołuje pierwsze spotkanie z Panną Jadwigą Czarną, które miało miejsce w 1923 roku, w momencie gdy ubiegał się o posadę nauczyciela w renomowanej szkole, do której uczęszczała jego siostra. Z ogromnym zainteresowaniem oczekiwał w niewielkim pomieszczeniu, które pełniło rolę «pokoju nauczycielskiego» na moment, w którym mógł ujrzeć osobę, której nazwisko było mu dobrze znane od dzieciństwa. W końcu pojawiła się, w delikatny sposób, cicha figura kobieca ubrana w skromną, czarną suknię, o średnim wzroście, szczupła i raczej drobna. W jej twarzy można było dostrzec dwa niezwykłe szczegóły: ciemne oczy, lśniące od siły i dobroci oraz osobliwy uśmiech, który oddawał zarówno matczyną troskę, jak i wewnętrzną radość, typową dla osób o nieskalanej czystości serca. Przesłanie jej osobowości obfitowało w prostotę i otwartość, budząc zaufanie, które zazwyczaj obdarzamy tylko bliskimi nam osobami. Była to osoba, która od pierwszej chwili potrafiła otoczyć nowo poznanego człowieka atmosferą ciepła i światła.

Tajemnica śmierci każdego człowieka jest niepodzielną własnością Boga. Toteż kto by w tym wypadku chciał Panu Bogu zadawać buntownicze pytania, niech sobie przypomni, że święta Joanna d’Arc także zginęła w płomieniach stosu wzniesionego przez chwilowo triumfujące zło.

Opisane wspomnienia znalazły swoje miejsce w publikacji „Szkoła na Wiejskiej” (wyd. Znak 1974), pośród wielu innych relacji osób związanych z uczelnią Panny Jadwigi Czarnej i Panny Jadwigi Białej. Wszystkie te narracje poświadczają, że obie Panny Jadwigi zrealizowały swoje aspiracje, tworząc szkołę o jakiej marzyły. Duże grono nauczycieli oraz wychowanek podejmuje wysiłki, aby:

…przekazać współczesnym polskim pedagogom nieprzemijające wartości pedagogiczne i wychowawcze cechujące Szkołę na Wiejskiej. Stanowią one bowiem ważki wkład w rozwój polskiej postępowej myśli pedagogicznej pierwszej połowy XX wieku. Niepełna byłaby historia szkolnictwa polskiego (a zwłaszcza warszawskiego) tego okresu, gdyby nie uwzględniono dorobku Szkoły Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny [„Szkoła na Wiejskiej”, fragment wstępu, opracowanego przez Komitet Redakcyjny].

---

Oceń: Jadwiga Kowalczykówna

---