Wanda Barszczewska

---

Życiorys

Wanda Barszczewska, córka Jana Barszczewskiego, nauczyciela, oraz Zuzanny Sumińskiej, przyszła na świat w domu przy Nowym Świecie 5. To w tym miejscu jej ojciec prowadził zakład naukowy, który pomagał młodym chłopcom w nauce. Miała także brata Stefana, który odniósł sukces jako pisarz.

Wanda ukończyła pensję Izabeli Smolikowskiej w 1874 roku i była jedną z pierwszych absolwentek tej placówki, która z biegiem czasu przekształciła się w IX LO im. Klementyny Hoffmanowej. Po ukończeniu nauki, podjęła pracę jako nauczycielka, jednocześnie kształcąc swoje umiejętności aktorskie pod okiem Wincentego Rapackiego.

Jej debiut sceniczy miał miejsce w amatorskim przedstawieniu 4 marca 1884 w Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności. W tym samym roku opuściła stolicę i wyjechała do Krakowa, gdzie zamieszkała przy ul. Grodzkiej 48. Tam też zadebiutowała w połowie września w Teatrze Krakowskim, grając rolę Antoniny w komedii „W gościnie, czyli Reif-Reiflingen”. W Krakowie pozostawała aktywna artystycznie aż do 1887 roku.

Wanda zrezygnowała z planowanej przeprowadzki do Lwowa, kierując się radą Mieczysława Frenkla, z którym prowadziła bliską korespondencję. Krewny ten darzył ją uczuciem, jednak z czasem to uczucie wygasło, a oboje kontynuowali wspólne występy na scenie. W Warszawie, gdzie Barszczewska mieszkała, opiekowała się chorującą na astmę Zofią Noiret, z którą się zaprzyjaźniła. Przyjaźniła się także z Gabrielą Lucyńską.

W 1887 roku Wanda zadebiutowała na scenie Teatru Letniego w Ogrodzie Saskim, gdzie wcieliła się w rolę Pani de Nohan w sztuce „Mąż na wsi”. Zaledwie kilka dni później, 20 września 1887, wystąpiła w Teatrze Rozmaitości, gdzie grała Marię Letelière w komedii „Rodzina Fourchambault” autorstwa Emila Augiera. Jej talent i zaangażowanie zaowocowały przyjęciem do zespołu Warszawskich Teatrów Rządowych, z którym związana była aż do przejścia na emeryturę 1 lipca 1914 roku. Cechowała ją wspaniała tonacja głosu oraz umiejętność kreacji różnorodnych postaci. Łącznie zagrała w około 200 rolach, jednak wiele z nich pozostało w cieniu, nie zyskując większej uwagi krytyki ani publiczności.

W ciągu swojego życia, Wanda miała różne miejsca zamieszkania; mieszkała m.in. przy Alejach Jerozolimskich 25 m. 5, a później na drugim piętrze w oficynie kamienicy przy ul. Hożej 32. Po śmierci Zofii Noiret, która była jej bliską przyjaciółką, pokój Wandy zajęła jej siostra, Karolina Bobrowska.

Na emeryturze Wanda występowała sporadycznie, większość swojego czasu poświęcała na nauczanie deklamacji oraz tłumaczenie dramatów z języka francuskiego, w tym adaptując dla polskich czytelników dzieło „Szczęście małżeńskie” autorstwa Albina Valabregue. Ostatecznie zmarła w mieszkaniu przy ul. Hożej. Jej miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera D-3-22,23), gdzie przez wiele lat widniał na jej nagrobku błędny rok urodzenia.

Warto zaznaczyć, że brat Wandy, Witold, był ojcem aktorki Elżbiety Barszczewskiej, którą Wanda bardzo wspierała i pomagała w karierze. Jej rodzina była zróżnicowana; bratem ciotecznym Wandy był Julian Ochorowicz, a bratem stryjecznym Leon Barszczewski.

Role teatralne (wybór)

Wanda Barszczewska, znana z wielu wybitnych ról teatralnych, ma na swoim koncie szereg niezapomnianych występów, które na długo pozostaną w pamięci wielbicieli teatru. Poniżej przedstawiamy wybór jej najważniejszych ról:

• jako Kasandra w sztuce Odprawa posłów greckich; Teatr Wielki, Warszawa, 21 września 1907,
• jako Lukrecja w Beatryks Cenci Juliusza Słowackiego; Teatr Wielki, Warszawa, 30 kwietnia 1909 (jubileusz 25-lecia pracy na scenie),
• jako Matka w Klątwa; Teatr Wielki, Warszawa, Wielki Wtorek, 22 marca 1910,
• jako Julia w Modne małżeństwo; Teatr Letni, Warszawa, 10 lipca 1913,
• jako Celina Bełska w Dom kobiet; Teatr Polski, Warszawa, 21 marca 1930 – spektakl określany jako „wydarzenie sezonu”; u Wandy Barszczewskiej zwrócono uwagę m.in. na wspaniałą dykcję i majestat granej w tym spektaklu postaci; był to jej ostatni występ na scenie.

Te role odzwierciedlają nie tylko jej talent aktorski, ale także ważny wkład w historię polskiego teatru.

Ordery i odznaczenia

Wanda Barszczewska odebrała szereg znaczących odznaczeń za swoje osiągnięcia i wkład w kulturę i naukę. Wśród nich znajdują się:

• złoty Krzyż Zasługi, przyznany 9 listopada 1931,
• srebrny Wawrzyn Akademicki, przyznany 5 listopada 1935.

Spuścizna

W 1911 roku artysta rzeźbiarz Czesław Makowski stworzył gipsowy medalion przedstawiający popiersie Wandy Barszczewskiej. Oryginalna rzeźba, jak również jej kopie, znalazły swoje miejsca w istotnych instytucjach kulturalnych. Repliki tego dzieła można zobaczyć w Muzeum Teatralnym oraz w Instytucie Teatralnym, natomiast oryginał jest eksponowany w Galerii Rzeźby znajdującej się w Łazienkach Królewskich.

Stara Pomarańczarnia w tym samym kompleksie królewskim to miejsce, w którym można podziwiać to wyjątkowe dzieło w ramach Królewskiej Galerii Rzeźby. Co więcej, rękopisy Wandy Barszczewskiej są współcześnie przechowywane w Pracowni Historii Szkolnictwa w Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie, stanowiąc ważny element dziedzictwa literackiego i kulturalnego.

---

Oceń: Wanda Barszczewska

---