Leon Barszczewski

---

Życiorys

Leon Barszczewski, pochodzący z szlacheckiej rodziny, przybył na świat w regionie Suwałk. Jego rodzina opuściła Podlasie około 1825 roku. Rodzice, Szymon oraz Adelajda z Nowickich, skierowali swoje kroki najpierw do Aleksandrowki (gmina Ananiw, Ukraina Naddnieprzańska), a potem osiedlili się w rejonie Białej Cerkwi. W wyniku przedwczesnej utraty rodziców, jako młody chłopak, Barszczewski zamieszkał z swoją starszą siostrą w Czerkasach, ponieważ jego starsi bracia zostali skazani za uczestnictwo w powstaniu styczniowym, a ich losy skończyły się tragicznie – jeden z nich zmarł, a drugi zaginął podczas uwięzienia.

Po zakończeniu edukacji w gimnazjum wojskowym w Kijowie, w 1866 roku wstąpił do Wojskowej Szkoły Konstantynowskiej, którą ukończył rok później. Następnie skierowano go do Junkierskiej Szkoły Piechoty w Odessie. W trakcie jednej z lekcji historii, broniąc powstańców styczniowych, Barszczewski znalazł się w konflikcie z wykładowcą, co doprowadziło do skreślenia go z listy studentów oraz przeniesienia do pułku stacjonującego w guberni chersońskiej. W tej jednostce rozpoczął przygodę z nauką, kupując książki oraz ucząc się języków obcych, a także rzemiosła. Sztuki fotografowania nauczył go Mikołaj Osipow, rosyjski akwarelista i fotograf.

W wyniku aneksji Turkiestanu przez Rosję w 1876 roku, Barszczewski zdecydował się ochotniczo wyjechać w nowe tereny, gdzie zasilił oddział topograficzny. Do 1897 roku mieszkał głównie w Samarkandzie, gdzie w 1880 roku zawarł związek małżeński z Ireną Niedźwiecką, która zmarła po dziesięcioletnim małżeństwie. Razem z oddziałem prowadził badania terenowe oraz wytyczał nowe drogi o znaczeniu strategicznym w kierunku Chin i Afganistanu.

Będąc w Samarkandzie, z aparatem fotograficznym, odkrywał różnorodne zakątki miasta, wędrując w okolicy rzek Zarafszan, Fan, Iskander oraz Jagnob, odkrywając szlaki w Góry Hisarskie oraz do emiratu Buchary. Był współorganizatorem naukowych ekspedycji dla rosyjskich badaczy, a także rozpoczął archeologiczne prace w Afrasiab, mieście, które później zyskało sławę jako przodek współczesnej Samarkandy. Zgromadził bogatą kolekcję starożytności, oddając część Francuzom, którzy dziedziczyli późniejsze badania, a resztę przekazując do Samarkandy jako zaczątek muzeum. Osiągnięte fundusze przeznaczył na rozwój kopalni węgla kamiennego w okolicach miasta.

Po 1897 roku, Barszczewski osiedlił się w Siedlcach, gdzie objął dowództwo pułku piechoty. Wspierał swoją córkę Jadwigę w uzyskaniu pozwolenia na prowadzenie Żeńskiej Szkoły Handlowej, znanej później jako Gimnazjum im. Królowej Jadwigi. Środki na jej działalność pochodziły z dochodów z kopalni, którymi zarządzał. Oprócz tego, wziął udział w wojnie z Japonią w latach 1904–1905. Od 1906 roku przeszedł na emeryturę, jednak jego życie przybrało tragiczny obrót. Oskarżony o sprzeniewierzenie pułkowych funduszy, osiedlił się w Częstochowie, gdzie dla ocalenia honoru popełnił samobójstwo w jednym z hoteli. Został pochowany na cmentarzu Kule, gdzie jego grób niestety uległ zniszczeniu pod koniec XX wieku. Jego szczątki został przez rodzinę ekshumowane i w 1995 roku ponownie pochowane na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 12-4-22/23).

Leon Barszczewski zdobył uznanie jako fotograf, otrzymując złote medale na wystawach w Paryżu w 1895 roku (za zdjęcia lodowców azjatyckich) oraz w Warszawie w 1901 roku (za portrety mieszkańców Azji). Był członkiem Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego w Petersburgu oraz Rosyjskiego Towarzystwa Aklimatyzacji Geograficznej i Botanicznej w Moskwie, a jego osiągnięcia zostały docenione poprzez liczne odznaczenia, między innymi Złotą Gwiazdę Emira Buchary, Order Świętego Włodzimierza IV klasy oraz Order Świętej Anny III klasy.

Po sobie zostawił unikalny zbiór fotografii, dokumentujących zanikający świat starożytnej Buchary, Samarkandy, koczowników pamirskich oraz chanatów Dachu Świata. W 2009 roku w Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu odbyła się wystawa postaci Barszczewskiego, a następnie w 2010 roku w Domu Polonii w Warszawie. Na pamiątkę po nim, botanik W. Lipski nadał imię jednemu z lodowców w Górach Hisarskich. Archiwalne materiały po Leonszu Barszczewskim przechowywane są w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-131.

---

Oceń: Leon Barszczewski

---