Józef Węgrzyn (aktor)

---

Życiorys

Józef Węgrzyn urodził się jako syn Walentego Węgrzyna, dozorcy, oraz Karoliny z Beslerów. Jego starszym bratem był Maksymilian Węgrzyn, który również odniósł sukcesy na polu teatralnym, pełniąc rolę aktora i reżysera.

Węgrzyn zakończył edukację w szkole realnej w Krakowie, gdzie mieszkał pod opieką swojego brata. Kontynuował następnie naukę w szkole dramatycznej prowadzonej przez Gabrielę Zapolską. Swoją karierę zawodową rozpoczął w 1904 roku na deskach Teatru Miejskiego we Lwowie, odgrywając rolę Erosa w sztuce J. Żuławskiego, zatytułowanej Eros i Psyche. Pomiędzy 1905 a 1912 rokiem był związany z Teatrem Miejskim w Krakowie. W 1912 roku występował w Rosji z zespołem A. Szyfmana, a po powrocie do ojczyzny osiedlił się w Warszawie, gdzie rozpoczął współpracę z Teatrem Polskim w Warszawie.

29 stycznia 1913 roku zagrał tytułową rolę w premierze inauguracyjnej tego teatru, która była adaptacją Irydiona Zygmunta Krasińskiego. W latach 1916–1924 występował w Teatrze Rozmaitości, a w okresie 1924–1938 w Teatrze Narodowym. Pomimo że jego kariera skupiała się w Warszawie, wiele razy wyjeżdżał na występy gościnne, a także brał udział w objazdowych spektaklach Reduty w 1930 roku.

W latach 1914–1939 Węgrzyn wystąpił w wielu polskich produkcjach filmowych, takich jak: Słodyczy grzechu (1914), Urodzie życia (1921), Trędowata (1926) oraz Dzieje grzechu (1933). W swoich rolach miał zaszczyt partnerować takie gwiazdy jak Poli Negri oraz Jadwidze Smosarskiej. Dzięki występowi w filmie Carat i jego sługi zyskał miano gwiazdora oraz amanta. Jego popularność wzrosła jeszcze bardziej dzięki roli w Iwonce, która miała premierę w 1925 roku. Choć film nie zachował się w całości (odnaleziono jedynie 20-minutowy fragment), wciąż zachowały się liczne fotografie oraz pozytywne recenzje od znaczących krytyków.

Antoni Słonimski, krytyk teatralny, pisał o jego występie:

Węgrzyn ma najpiękniejszy głos z aktorów polskich, ale to tylko troszkę mu pomaga w kinematografie. Odegrał on w Iwonce rolę wykwintnisia, demona elegancji. Już w pierwszej scenie widzieliśmy, jak pije sam szampana i rzuca papierosy na dywan. Tego nie robi nawet Beylin, kiedy jest sam w pokoju.

Rok po sukcesie w Iwonce, Węgrzyn zajął się też reżyserią, wspólnie z Edwardem Puchalskim, adaptując na ekran słynną Trędowatą, opartą na powieści Heleny Mniszkówny, w której wcielił się również w rolę Rudeckiego, ojca Stefci. Ta sama postać pojawiła się w dźwiękowej wersji filmowej realizowanej przez Juliusza Gardana dziesięć lat później. Jego debiut dźwiękowy miał miejsce w dramacie politycznym Dziesięciu z Pawiaka (1931), w którym zagrał przywódcę organizacji niepodległościowej. Kolejne, popularne filmy z jego udziałem to Znachor (1937) oraz Profesor Wilczur (1938) w reżyserii Michała Waszyńskiego, a także Testament profesora Wilczura (1939) w reżyserii Leonarda Buczkowskiego, gdzie wystąpił jako doktor Dobraniecki.

Po 1939 roku

Po wybuchu II wojny światowej Józef Węgrzyn został aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku. Prawdopodobnie skazany był na to w związku z rolą Battlera w spektaklu Genewa George’a Bernarda Shawa, gdzie jego postać była parodią Hitlera. W 1940 roku udało mu się uzyskać zwolnienie, co pozwoliło mu na kontynuowanie kariery w ukrytych teatrach, w tym najpierw w rewiach w teatrze Złoty Ul, a później w dramatycznym repertuarze w teatrze Komedia (1941–44) oraz sporadycznie w teatrze Miniatury. 27 listopada 1943 roku z radością obchodził w teatrze Komedia jubileusz czterdziestolecia swojej pracy artystycznej.

Po upadku powstania warszawskiego oraz tragicznej śmierci syna, Węgrzyn zmagał się z nałogiem alkoholowym. W obliczu trudności finansowych otworzył niewielki sklep we Włochach, w którym sprzedawał m.in. bimber. W 1946 roku zagrał w swoim ostatnim filmie pt. Dwie godziny w reżyserii Stanisława Wohla. Po wojnie osiedlił się w Łodzi, gdzie powrócił na scenę teatralną. W latach 1946–1948 był związany z Teatrem Wojska Polskiego w Łodzi oraz występował gościnnie w Warszawie i Bydgoszczy. W 1950 roku zagrał w łódzkim Teatrze Osa swoją ostatnią rolę, Strzechy w Złotych niedolach Władysława Krzemińskiego.

Życie prywatne

Józef Węgrzyn miał dwa małżeństwa. Z pierwszą żoną miał dwoje dzieci: syna Mieczysława oraz córkę Zofię. Druga żona aktora, Zofia Lindorfówna, była powodem jego rozwodu z pierwszą żoną, a po tym wydarzeniu Węgrzyn przeszedł na prawosławie. Ślub odbył się w cerkwi w Warszawie na Pradze. To drugie małżeństwo również nie przetrwało, kończąc się po piętnastu latach.

W 1942 roku syn Węgrzyna, Mieczysław, został aresztowany przez Gestapo i przewieziony do Auschwitz, gdzie kilka tygodni później został zamordowany. Te tragiczne wydarzenia negatywnie wpłynęły na psychikę aktora, składając się na jego uzależnienie od alkoholu. W trudnym czasie życia, stwierdzono również u niego schizofrenię. Ostatnie lata spędził w szpitalu psychiatrycznym w Kościanie, gdzie zmarł w zapomnieniu w 1952 roku. Dziś jego miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 293-4-5,6).

Ordery i odznaczenia

W życiorysie Józefa Węgrzyna znalazły się liczne wyróżnienia oraz odznaczenia, które stanowią dowód na jego osiągnięcia i zasługi w dziedzinie sztuki aktorskiej.

• złoty krzyż zasługi, 23 czerwca 1927,
• złoty wawrzyn akademicki, 4 listopada 1937.

Upamiętnienie

Józef Węgrzyn jest znaczącą postacią w polskim teatrze i kinie, co znalazło swoje odzwierciedlenie w różnych formach upamiętnienia. Jego imię nosi jedna z ulic w Warszawie, co poświadcza jego wpływ na kulturę tego miasta.

Biografia aktora, której autorem jest Kazimierz Biernacki, została opublikowana w 1969 roku przez Wydawnictwo Literackie w Krakowie i stanowi cenne źródło informacji o jego życiu i twórczości.

W 2019 roku, Poczta Polska wydała znaczek pocztowy zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską, który honoruje Józefa Węgrzyna. Znaczek o nominale 3,30 zł należy do serii „Ludzie kina i teatru”, ukazując tym samym znaczenie Węgrzyna w historii polskiej sztuki aktorskiej.

Filmografia

Józef Węgrzyn, jako postać związana z polskim kinem, posiada bogatą i różnorodną filmografię, która obejmuje wiele znaczących ról. Poniżej przedstawiamy wykaz jego najważniejszych dokonań filmowych:

• 1914 – Słodycz grzechu jako Czesław, brat Zygmunta,
• 1916 – Ochrana warszawska i jej tajemnice jako student, działacz polityczny,
• 1916 – Studenci jako Henryk, syn Lucjana i Madzi,
• 1916 – Wściekły rywal,
• 1917 – Arabella,
• 1917 – Carat i jego sługi jako legionista Roman Górski,
• 1917 – Jego ostatni czyn,
• 1917 – Kobieta,
• 1918 – Książę Józef Poniatowski jako Józef Poniatowski,
• 1918 – Carska faworyta jako carewicz,
• 1918 – Melodie duszy jako hrabia Henryk Y,
• 1918 – Mężczyzna jako adwokat Władysław Horski,
• 1918 – Złote bagno jako Jerzy Wirski,
• 1919 – Dla szczęścia jako redaktor Stefan Mlicki,
• 1919 – Krysta jako architekt Jerzy Orwicz,
• 1919 – Przestępcy jako inżynier Stefan Wirski,
• 1921 – Ludzie bez jutra jako rotmistrz huzarów Alfred Runicz,
• 1921 – Tamten jako Kazimierz Wielhorski,
• 1921 – Uroda życia jako Piotr Rozłucki,
• 1922 – Strzał jako przyrodni brat Ryszarda,
• 1922 – Tajemnica przystanku tramwajowego jako fryzjer pan Miecio,
• 1923 – Niewolnica miłości jako szlachcic Halski,
• 1923 – Od kobiety do kobiety jako aktor filmowy Jan Moreau,
• 1924 – Kiedy kobieta zdradza męża jako profesor Horski,
• 1924 – Skrzydlaty zwycięzca jako lotnik Zdzisław Orski,
• 1925 – Iwonka jako Gabriel, tajemniczy uwodziciel,
• 1925 – Sanin jako rotmistrz Zarudin,
• 1926 – Trędowata Reżyseria, jako Rudecki,
• 1926 – O czem się nie myśli jako majster fabryczny Wierciak,
• 1927 – Uśmiech losu jako doktor nauk matematycznych Witold Siewski,
• 1929 – Tajemnica skrzynki pocztowej jako,
• 1931 – Dziesięciu z Pawiaka jako „Jur”,
• 1932 – Księżna Łowicka jako Walerian Łukasiński,
• 1933 – Dzieje grzechu jako paser,
• 1933 – Ostatnia eskapada jako przywódca bandy maruderów,
• 1936 – Pan Twardowski jako Zygmunt II August,
• 1936 – Trędowata jako Rudecki,
• 1936 – Wierna rzeka jako major,
• 1937 – Znachor jako doktor Dobraniecki,
• 1938 – Kościuszko pod Racławicami jako generał Józef Wodzicki,
• 1938 – Profesor Wilczur jako doktor Dobraniecki,
• 1938 – Rena jako dyrektor Szalski,
• 1938 – Strachy jako baletmistrz Dubenko,
• 1938 – Florian jako generał niemiecki Von Schultz,
• 1939 – Biały Murzyn jako hrabia Lipski,
• 1939 – Geniusz sceny jako Chłopicki,
• 1939/1941 – Żona i nie żona,
• 1939/1942 – Testament profesora Wilczura jako profesor Dobraniecki,
• 1946 – Dwie godziny jako „mistrz Amadeusz Ordoni” występujący w „Kolorowej”.

Spektakle teatralne (wybór)

Oto zestawienie najważniejszych spektakli teatralnych, w których występował Józef Węgrzyn, ukazujące jego bogaty dorobek artystyczny oraz różnorodność ról, jakie odgrywał przez lata.

• 1904 – Eros i Psyche jako Eros, Teatr Miejski we Lwowie,
• 1906 – Wesołe kobiety z Windsoru jako Pistol, Teatr Polski w Warszawie,
• 1909 – Elektra jako Orestes, Teatr Miejski w Krakowie,
• 1913 – Irydion jako Irydion, Teatr Polski w Warszawie,
• 1913 – Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale jako Bryndas, tamże,
• 1922 – Sublokatotka jako Zygmunt, Teatr Bagatela w Krakowie,
• 1924 – Wyzwolenie jako Konrad, Teatr Narodowy w Warszawie,
• 1924 – Mazepa jako Zbigniew,
• 1924 – Don Juan Tenorio jako Don Juan,
• 1926 – Król Edyp jako Edyp,
• 1927 – Król Agis jako król Agis,
• 1928 – Brat marnotrawny jako Jack,
• 1933 – Kean jako Kean,
• 1933 – Zemsta jako Rejent Milczek,
• 1934 – Klub Kawalerów jako Nieśmiałowski,
• 1934 – Ludwik XI jako Ludwik,
• 1934 – Dziady jako Gustaw-Konrad, Teatr Polski w Warszawie,
• 1939 – Genewa jako Battler (Hitler), Teatr Polski w Warszawie,
• 1944 – Dama kameliowa jako Jerzy Duval, Teatr Komedia,
• 1947 – Burza jako Alonso, Teatr Wojska Polskiego,
• 1948 – Ladacznica z zasadami jako senator,
• 1948 – Porwanie Sabinek jako Leonard Strzyga-Strzycki, Teatr Nowy w Warszawie.

---

Oceń: Józef Węgrzyn (aktor)

---