Janusz Krasiński

---

Życiorys

Janusz Krasiński urodził się jako syn Franciszka Krasny-Krasińskiego, znanego przedsiębiorcy i właściciela zakładu obuwniczego „Krasny”, który zmarł w 1943 roku, oraz Zofii Sieczkowskiej, która odeszła w 1944 roku.

Podczas drugiej wojny światowej, od 1941 roku, stał się członkiem Szarych Szeregów. Po powstaniu warszawskim, wraz z matką, trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, a następnie do Auschwitz-Birkenau, gdzie otrzymał numer obozowy 191497. Po upływie miesiąca, Janusz został przeniesiony do obozu Hersbruck, usytuowanego pod Norymbergą, który był podobozem KL Flossenbürg. Na końcu marca 1945 roku, w ramach ewakuacji, przeszedł pieszym transportem do Dachau, gdzie został ostatecznie wyzwolony przez amerykańskie wojska 29 kwietnia 1945.

W latach 1945–1947 mieszkał w amerykańskiej strefie okupacyjnej w Niemczech, odwiedzając miasta takie jak Monachium, Wildflecken i Mannheim. W tym czasie uczęszczał do szkoły średniej i służył w Polskich Oddziałach Wartowniczych. Po powrocie do kraju w 1947 roku, Krasiński został wkrótce aresztowany przez Kontrwywiad Wojskowy, oskarżany o rzekome szpiegostwo na rzecz USA. W wyniku wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie skazano go na 15 lat pozbawienia wolności. Swoją karę odbywał w więzieniach na Mokotowie, gdzie w niewielkiej celi przebywał z wieloma znanymi osobami, w tym z Ryszardem Krzywickim-Jamonttem, Władysławem Bartoszewskim, Kazimierzem Gorzkowskim, Adamem Obarskim, Tadeuszem Płużańskim, Janem Radożyckim oraz płk Wacławem Lipińskim.

Po mniej niż roku przeniesiono go do więzienia we Wronkach i Rawiczu. W wyniku amnestii, w maju 1956 roku, Janusz wyszedł na wolność. Dopiero 25 sierpnia 1998 roku Sąd Najwyższy uniewinnił go z wcześniej postawionych zarzutów. Po opuszczeniu więzienia, osiedlił się ponownie w Warszawie, gdzie podjął pracę w drukarni przy ul. Marszałkowskiej, a także jako zastępca magazyniera w firmie „Arged”.

Jego debiut literacki miał miejsce w 1956 roku, kiedy to opublikował wiersz „Karuzela” w „Po prostu” oraz opowiadanie „Potworek” w tygodniku „Przegląd Kulturalny”. W latach 1958-1963 oraz 1965-1966 współpracował z tygodnikiem „Współczesność”, a od 1960 do 1966 był reporterem oraz redaktorem w Redakcji Słuchowisk Teatru Polskiego Radia. W 1964 roku odwiedził Holandię dzięki stypendium Ministerstwa Kultury i Sztuki. W 1965 roku został członkiem Rady Artystycznej Studenckiego Teatru „Hybrydy”. Prowadził również dział prozy w warszawskim tygodniku „Kultura” od 1966 do 1975 roku. Następnie związał się z miesięcznikiem „Dialog” oraz Zespołem Filmowym „Iluzjon”.

Janusz Krasiński zyskał renomę dzięki swoim tekstom poruszającym problemy związane z najnowszą historią, a zwłaszcza indywidualnym i zbiorowym cierpieniem Polaków w czasach II wojny światowej oraz wpływem nazizmu i komunizmu na życie jednostek.

19 marca 2007 roku, w Bibliotece Narodowej w Warszawie, zrealizowano premierę dokumentu w reżyserii Joanny Żamojdo, zatytułowanego „Janusz Krasiński. Cenzurowany życiorys”. Natomiast w 2008 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie powstała praca magisterska Barbary Gancarczyk, dotycząca jego twórczości, pod kierunkiem dr hab. Macieja Urbanowskiego. Janusz Krasiński był także aktywnym członkiem Związku Literatów Polskich, Polskiego PEN Clubu oraz Stowarzyszenia Filmowców Polskich.

W latach 1995-2012 uczestniczył w działalności Stowarzyszenia Pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, obecnie Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni. Od 2005 do 2008 roku pełnił funkcję prezesa Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a przez kolejne lata był jego prezesem honorowym. W 2008 roku został także członkiem jury Nagrody Mediów Publicznych za literaturę piękną Cogito.

Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski w 1974 roku oraz Złotą Odznaką „Za Pracę Społeczną dla m. Krakowa” w 1975 roku. Życie osobiste pisarza obejmowało dwa małżeństwa: z Anną, córką Kazimierza Gorzkowskiego, oraz Barbarą Stramik, muzykiem. Janusz Krasiński miał dwoje synów oraz córkę.

Mieszkał w Warszawie przy ul. Niemcewicza 7/9, gdzie od 2015 roku można zobaczyć jego tablicę pamiątkową, stworzoną przez artystę Dariusza Kowalskiego. Janusz Krasiński spoczywa w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 282 wprost, rząd 3, grób 4/5).

W 2015 roku ukazała się pośmiertna publikacja „Przełom”, kończąca cykl prozatorski o Szymonie Boleście, głośnym portrecie autora. Pentalogia ta, będąca jednym z najważniejszych dzieł polskiej literatury po II wojnie światowej, wzbudziła szczególne zainteresowanie. W tym tomie, pod pseudonimem Witold Dunajewski, Janusz przedstawił dawną przyjaźń z późniejszym pracownikiem Rozgłośni Polskiej RWE, Włodzimierzem Odojewskim, który został zwerbowany przez Służbę Bezpieczeństwa PRL.

W 2020 roku, nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego, ukazała się książka autorstwa Agnieszki Kramkowskiej-Dąbrowskiej, poświęcona Januszowi Krasińskiemu. Rok później opublikowano dzieło Agaty Kłopotowskiej, analizujące literacką twórczość Krasińskiego, a także książkę Iwony Smolki z 2022 roku, która poświęca jeden z rozdziałów pisarzowi.

W październiku 2022 roku, w związku z 10. rocznicą śmierci artysty, w warszawskiej Galerii Kordegarda zorganizowano wystawę „Janusz Krasiński. Przeciw milczeniu”, współtworzoną przez Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza i Narodowe Centrum Kultury, z kuratorką Marią Dorotą Pieńkowską.

Nagrody i wyróżnienia

Janusz Krasiński, znacząca postać w polskiej literaturze, zdobył wiele prestiżowych nagród i wyróżnień w ciągu swojej kariery. Poniżej przedstawiamy kluczowe osiągnięcia w tym zakresie:

• 1962 – Nagroda Literacka Młodych Komitetu Centralnego Związku Młodzieży Socjalistycznej oraz „Sztandaru Młodych” za książkę pt. Przerwany rejs „Białej Marianny”,
• 1962 – II nagroda w konkursie Polskiego Radia na słuchowisko radiowe z okazji 20. rocznicy powstania PPR,
• 1966 – Nagroda „Nike Warszawska” w Studenckim Teatrze „Hybrydy” za utwór dramatyczny pt. Czapa (Komedia stereofoniczna),
• 1967 – Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej za scenariusz filmu pt. Wózek,
• 1967 – Nagroda im. Stanisława Piętaka za książkę pt. Wózek,
• 1973 – Nagroda Słuchaczy Polskiego Radia za słuchowisko pt. Kochankowie z klasztoru Valdemosa,
• 1974 – Nagroda Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za twórczość radiową i telewizyjną,
• 1992 – Nagroda Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich za całokształt twórczości, w szczególności za książkę pt. Na stracenie,
• 1997 – Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta,
• 1997 – Nagroda prywatna Marii Ginter za książkę pt. Twarzą do ściany,
• 2000 – Nagroda Literacka im. Andrzeja Kijowskiego,
• 2003 – Nagroda Polskiego PEN Clubu,
• 2006 – Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza za 2005 r. za książkę pt. Przed agonią,
• 2006 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”,
• 2010 – Nagroda Stowarzyszenia im. Piotra Skórzyńskiego „Opoka – Nieulękłym w dążeniu do Prawdy” w dziedzinie „Opoka Słowa”,
• 2010 – Nagroda Młodych im. Włodzimierza Pietrzaka.

Te osiągnięcia pokazują nie tylko talent Krasińskiego, ale także jego znaczenie w polskiej kulturze i literaturze.

Twórczość

Książki

Janusz Krasiński to autor, którego twórczość składa się z licznych dzieł literackich, w tym powieści, reportaży i opowiadań. Wśród jego najbardziej rozpoznawalnych książek znajduje się „Haracz szarego dnia”, opublikowana przez Spółdzielnię Wydawniczą „Czytelnik” w 1959 roku oraz przez Państwowe Wydawnictwo „Iskry” w 1973 roku. Kolejnym istotnym tytułem jest „Przerwany rejs ‚Białej Marianny’”, zbiór reportaży wydany w 1960 roku przez Państwowe Wydawnictwo „Iskry”. W roku 1962 autor zadebiutował z opowiadaniami w publikacji „Jakie wielkie słońce”.

W jego twórczości pojawia się również „Trzeci horyzont” – kolejny zbiór reportaży wydany w 1964 roku, a także powieść „Wózek”, która doczekała się wydania zarówno w 1966, jak i 1979 roku. Krasiński nie stronił od dramatów, co potwierdza „Czapa i inne dramaty”, będąca zbiorem jego utworów dramatycznych, opublikowanym przez Państwowy Instytut Wydawniczy w 1973 roku.

Inne istotne dzieła autora to: „Żywioł dotąd nieznany” (1973), „Śniadanie u Desdemony” (1976), „Kochankowie z klasztoru Valdemosa” (1980), „Syn Wallenroda” (1980) oraz „Gdybyś poszedł pierwszy”, który wydano w 1983 roku przez Wydawnictwo Literackie.

Warto wspomnieć o dziełach powieściowych, które czerpią inspiracje z doświadczeń autobiograficznych, takich jak „Na stracenie” (1992), „Twarzą do ściany” (1996), czy „Przed agonią” (2005). Ostatnie jego książki to „Bracia syjamscy z San Diego” (2009) i „Tabliczka z chleba” (2009).

Dramaty i słuchowiska radiowe

Twórczość Krasińskiego obejmuje również dramaty oraz słuchowiska radiowe, w tym znane „Kwatery” z 1962 roku, które ukazały się w periodyku „Dialog”. Warto zaznaczyć, że dramat „Filip z prawdą w oczach” jest częścią tego samego zbioru, ukazującego się w „Dialogu” nr 7/1968. Jego tematyką zajmuje się „Czapa”, komedia stereofoniczna, oraz „Wkrótce nadejdą bracia” – mniej znany, ale wartościowy dramat opublikowany w „Dialogu” nr 12/1967.

Jako autor Krasiński zrealizował również „Śniadanie u Desdemony”, które doczekało się swojej wersji dramatycznej w 1971 roku. Dramat ten jest jednym z jego bardziej rozpoznawalnych utworów.

Scenariusze filmowe

Janusz Krasiński tworzył również scenariusze filmowe, w tym „Wózek”, którego adaptacja filmowa miała miejsce w 1965 roku. Warto również wspomnieć o „Ciemnej rzece”, filmie fabularnym wyreżyserowanym przez Sylwestra Szyszko w 1973 roku, gdzie teksty dialogowe wyszły spod jego pióra.

Inne ważne projekty filmowe to „Zapamiętaj imię swoje”, w którym współpracował z Ernestem Bryllem, oraz „Grzech Antoniego Grudy”, w realizacji którego wspomagał Witolda Adamka i Jerzego Sztwiertnię.

Spektakle telewizyjne

Nie brakuje także spektakli telewizyjnych opartych na jego twórczości. Wśród nich „Kwatery” w reżyserii Jerzego Krasowskiego z 1964 roku. Dodatkowo, znaczącą adaptacją był „Czapa, czyli śmierć na raty”, która została wyreżyserowana przez Tadeusza Jaworskiego.

Nie możemy zapomnieć o „Śniadaniu u Desdemony”, które miało swoje interpretacje, zarówno pod kierunkiem Krystyny Meissner w 1974, jak i Jan Buchwalda w 1992 roku.

Adaptacje teatralne

Niewątpliwie zasługuje na uwagę także współpraca Krasińskiego z innymi twórcami w zakresie adaptacji teatralnych. Takimi postaciami są m.in. Marek Nowakowski, który zrealizował „Wesele raz jeszcze” w 1979 roku. Z kolei Jerzy Krzysztoń z jego „Obłęd” z 1983 roku, to kolejne znane dzieło, które wzbogaciło polski teatr.

---

Oceń: Janusz Krasiński

---