Marek Nowakowski

---

Życiorys

Marek Nowakowski wychował się w podwarszawskich Włochach, które od 1951 roku stanowią część Warszawy. Dzieciństwo spędził uczęszczając do Szkoły Powszechnej nr 1 im. I Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego przy ulicy Parkowej 22. Co ciekawe, w tej samej placówce jego ojciec, Antoni Nowakowski, pełnił funkcję kierownika. Młody Marek postanowił przerwać naukę w szkole średniej, co zaprowadziło go do pracy na lotnisku Okęcie. Następnie zaangażował się w działalność Związku Młodzieży Polskiej, a w późniejszym okresie pracował jako górnik dołowy w kopalni Rybnickiego Zjednoczenia Węglowego.

W jego młodzieńczych latach, Marek dwukrotnie poniósł konsekwencje prawne, co zaowocowało kilkunastomiesięcznym pobytem w więzieniu. Wyrok odbywał m.in. w obozie pracy znajdującym się przy ul. Anielewicza w Warszawie, znanym potocznie jako „Gęsiówka”. W latach 1953-1958 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, jednak nie uzyskał tytułu magistra.

Debiut literacki Marek Nowakowski miał miejsce w 1957 roku, kiedy to jego opowiadanie „Kwadratowy” zostało opublikowane w „Nowej Kulturze”. Jako autor był częścią tzw. pokolenia „Współczesności”, a jego twórczość dotyczyła często tematów marginalizowanych w oficjalnej narracji. W swoich dziełach przybliżał życie osób spoza głównego nurtu społecznego oraz poruszał problematykę związaną z konfliktem z prawem. W latach osiemdziesiątych publikował pod pseudonimem w tzw. drugim obiegu wydawniczym, przyciągając szczególną uwagę swoimi impresjami z okresu stanu wojennego.

W latach dziewięćdziesiątych wydał szereg książek, w któych w sposób satyryczny przedstawiał realia społeczne Polski w czasach transformacji ustrojowej. Marek Nowakowski był również autorem zbiorów wspomnień o dawnej Warszawie oraz krótkich opowiadań, które ukazywały absurdy życia w PRL. Jego działalność literacka to również współzałożenie podziemnego pisma literackiego „Zapis” w 1977 roku oraz członkostwo w Stowarzyszeniu Pisarzy Polskich. Był także publicystą „Gazety Polskiej”.

W styczniu 1976 roku Marek podpisał list protestacyjny adresowany do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL, który był sprzeciwem przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W 1984 roku został aresztowany, co było kolejnym wydarzeniem w jego kontrowersyjnej biografii. W 2005 roku brał udział w honorowym komitecie wyborczym kandydata na Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, a pięć lat później w podobnym charakterze wsparł Jarosława Kaczyńskiego.

23 maja 2014 roku Marek Nowakowski został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w kwaterze BII30-tuje-17. Jego życie i twórczość pozostają ważnym elementem współczesnej kultury literackiej w Polsce.

Życie prywatne

Marek Nowakowski spędził znaczną część swojego życia w Warszawie. Był w związku małżeńskim z Jolantą Nowakowską, która z zawodu była adwokatką. Warto podkreślić, że Marek był dumnym ojcem Idy Nowakowskiej, utalentowanej aktorki i tancerki.

Odznaczenia

21 września 2006 roku, Marek Nowakowski otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, wyróżnienie, które podkreśla jego zasługi oraz wpływ na rozwój społeczny i kulturalny. W 2021 roku, w hołdzie dla jego życia i działalności, odznaczony został pośmiertnie Krzyżem Wolności i Solidarności, co stanowi symboliczne uznanie jego wkładu w walkę o wolność i demokrację w Polsce.

Twórczość

Zbiory opowiadań

W dorobku literackim Marka Nowakowskiego znajduje się wiele znaczących zbiorów opowiadań, które miały swoje premiery w różnych latach:

• Ten stary złodziej; Czytelnik, Warszawa 1958,
• Benek Kwiaciarz; Czytelnik, Warszawa 1961,
• Silna gorączka; Czytelnik, Warszawa 1963, 1972; Wielka Litera, Warszawa 2012,
• Zapis; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965,
• Gonitwa; Czytelnik, Warszawa 1967,
• Przystań; Czytelnik, Warszawa 1969; Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1972,
• Mizerykordia; Czytelnik, Warszawa 1971,
• Śmierć żółwia; Czytelnik, Warszawa 1973,
• Gdzie jest droga na Walne?; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974, 1979, 2007,
• Książę Nocy; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978; Zakłady Wydawnicze Versus, Białystok 1990,
• Lepszy; Nasza Księgarnia, Warszawa 1979, 1983,
• Tutaj całować nie wolno; Polonia, Chicago 1979, 1985,
• Chłopak z gołębiem na głowie; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979; Czytelnik, Warszawa 2006,
• Raport o stanie wojennym; Instytut Literacki, Paryż 1982; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1982; Biblioteka Wolnej Myśli, Kraków 1984; Biblioteka Obserwatora Wojennego, Kraków 1984,
• Zakon kawalerów mazowieckich; Krąg, Warszawa 1982,
• Raport o stanie wojennym II; Instytut Literacki, Paryż 1983 / Raport o stanie wojennym. Ciąg dalszy; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1983,
• Notatki z codzienności; Instytut Literacki, Paryż 1983; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1983 / Notatki z codzienności. (Grudzień 1982 – lipiec 1983); Czytelnik, Warszawa 1993,
• Dwa dni z Aniołem; Instytut Literacki, Paryż 1984; [b.w.], [b.m.] 1985; Wydawnictwo PoMOST, Warszawa 1988; Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań 1990,
• Rachunek; Przedświt: Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy, Warszawa 1984,
• Wilki podchodzą ze wszystkich stron; Polonia Bookstore and Publishers Co, Chicago 1985; Solidarność Walcząca, Łódź 1987; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990 (pełne wydanie),
• Grisza, ja tiebie skažu…; Instytut Literacki, Paryż 1986; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1986; „Kos”, Gliwice 1988; Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań 1990,
• Portret artysty z czasu dojrzałości; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1987; Iskry, Warszawa 1989,
• Grecki bożek; Alfa, Warszawa 1993,
• Prawo prerii; ABC Future, Warszawa 1999,
• Opowiadania uliczne; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2002,
• Nul; Alfa, Warszawa 2003,
• Stygmatycy; Prószyński i S-ka, Warszawa 2005.

Powieści, minipowieści

Oprócz zbiorów opowiadań, autor stworzył także wiele powieści oraz minipowieści, które zasługują na szczególne wyróżnienie:

• Trampolina; Czytelnik, Warszawa 1964; Alfa-Wero, Warszawa 2004,
• Marynarska ballada; Czytelnik, Warszawa 1966,
• Robaki; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1968,
• Wesele raz jeszcze; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974; NZS, Wrocław 1981,
• Kto to zrobił?; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1981; „Recontra”, Warszawa 1985,
• Wesele raz jeszcze! Zdarzenie w Miasteczku; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982; Alfa, Warszawa 2000,
• Opowieść o kocie Gacku; Nasza Księgarnia, Warszawa 1982, 1990; Studio Graficzne Joligraf, Legionowo 2001,
• Życie hordy; Społeczne Wydawnictwo Niezależne, Warszawa 1984,
• Homo Polonicus; Wydawnictwo Pomost, Warszawa 1992,
• Honolulu; Iskry, Warszawa 1994,
• Strzały w motelu «George», czyli Skarb Krwawego Barona; Oficyna Wydawnicza Most, Warszawa 1997; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2003,
• Reda; ABC Future, Warszawa 1998,
• Hades; Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1998,
• Empire; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2001,
• Psie Głowy; Prószyński i Ska, Warszawa 2008,
• Domek trzech kotów; Świat Książki, Warszawa 2011.

Utwory dramatyczne

Marek Nowakowski nie ograniczał się jedynie do prozy. Jego dorobek dramatyczny także zasługuje na uwagę i obejmuje:

• Ratusz (monolog telewizyjny); Dialog 1973 nr 3 s. 53-61,
• Wrotek (współautor Jarosław Abramow-Newerly); Dialog 1973 nr 1 s. 5-14,
• Raz Czabak z rana… (słuchowisko); Dialog 1974 nr 8 s. 39-47,
• Grzybobranie; niepublikowane, 1974,
• Zaproszenie (monolog radiowy); Dialog 1975 nr 9 s. 62-66,
• Głos z tego świata (słuchowisko); Dialog 1979 nr 11 s. 24-34,
• Skąd ten krzyk? (słuchowisko); Dialog 1979 nr 1 s. 58-63,
• Swojacy (współautor Jarosław Abramow-Newerly); Dialog 1981 nr 10 s. 5-13,
• Życiorys Tadeusza Nawalanego, czyli „Solidarność” ma głos (słuchowisko radiowe); Kultura, Paryż 1982 nr 3 s. 35-53; [b.w.], Warszawa 1981 [właśc. 1982] (anonimowo); Oficyna W.E. [Wydawnictwo „Enklawa”], Warszawa 1983.

Wspomnienia, autobiografia

Dzięki różnorodności tematów poruszanych w swoich dziełach, autor stworzył również kilka autobiograficznych pozycji, w tym:

• Nekropolis; Świat Książki, Warszawa 2005,
• Kryptonim «Nowy». Tajemnice mojej esbeckiej teczki; Axel Springer, Warszawa 2007,
• Nekropolis 2; Świat Książki, Warszawa 2008,
• Pióro. Autobiografia literacka; Iskry, Warszawa 2012,
• Dziennik podróży w przeszłość; Iskry, Warszawa 2012,
• Okopy Świętej Trójcy. Rozmowy o życiu i ludziach. Z Markiem Nowakowskim rozmawia Krzysztof Świątek; Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2014,
• Tak zapamiętałem; Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2016.

Felietony, eseje, szkice

Równocześnie Nowakowski pisywał felietony oraz eseje, z których część to wydania z lat:

• Karnawał i post; Instytut Literacki, Paryż 1988; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1989; Iskry, Warszawa 1990,
• Powidoki. Chłopcy z tamtych lat; Alfa-Wero, Warszawa 1995,
• Powidoki 2. Wspomnij ten domek na Gęsiówce…; Alfa-Wero, Warszawa 1996,
• Powidoki 3. Warszawiak pilnie poszukiwany; Alfa-Wero, Warszawa 1998,
• Trzy teksty o Czeczenii; Polska Agencja Informacyjna, Warszawa 2000,
• Mój słownik PRL-u; Alfa-Wero, Warszawa 2002,
• To wolny kraj!; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2004,
• Syjoniści do Syjamu. Zapiski z lat 1967–1968; Świat Książki, Warszawa 2009,
• Moja Warszawa: Powidoki drugie; Iskry, Warszawa 2010.

Wybory, kompilacje

Na koniec warto wspomnieć o licznych wyborach i kompilacjach utworów Marka Nowakowskiego:

• Opowiadania wybrane; Czytelnik, Warszawa 1969,
• Układ zamknięty; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1972,
• Sielanka. Wybór opowiadań; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974,
• Zapiski na gorąco; Wydawnictwo „Czarciego Licha”, Warszawa 1983; Wydawnictwo Grup Politycznych, Warszawa 1986,
• Ten stary złodziej. Benek Kwiaciarz; Czytelnik, Warszawa 1983; Iskry, Warszawa 2012,
• Kto to zrobił?; Alfa, Warszawa 1990,
• Raport o stanie wojennym; Zakłady Wydawnicze Versus, Białystok 1990,
• Od Benka Kwiaciarza do Księcia Nocy; Wydawnictwo Literackie, Kraków 1995,
• Tapeta i inne opowiadania; Świat Książki, Warszawa 1996,
• Judasz na placu Defilad; Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 1997,
• Fortuna liliputa; Alfa-Wero, Warszawa 1997,
• Rajski ptak i inne opowiadania; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2000,
• Sierota Europy; Alfa, Warszawa 2006,
• Raport o stanie wojennym. Notatki z codzienności; Bellona / Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2009,
• Czarna i Mała; Świat Książki, 2010,
• Moja Warszawa: Powidoki; Iskry, Warszawa 2010,
• Homo Polonicus; Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2013,
• Nekropolis; Świat Książki, Warszawa 2014,
• Książę nocy. Najlepsze opowiadania; Iskry, Warszawa 2018.

Uwaga: W niektórych materiałach z bibliografii znajduje się odniesienie do pozycji Osiem dni w Ojczyźnie; [b.w.], Kraków 1985, które jest błędnym przypisaniem do Marka Nowakowskiego reportażu Tadeusza Nowakowskiego, wynikającym z omyłkowego użycia imienia Marek na stronie tytułowej wydania.

Ekranizacje

Tematyka filmowych adaptacji twórczości Marka Nowakowskiego zasługuje na szczególną uwagę. Jest wiele dzieł, które doczekały się ekranizacji i przekształcenia w formę filmową.

Nowakowski był autorem scenariuszy do kilku ważnych filmów, takich jak:

• Meta (1971),
• Przystań (1970),
• Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie i o innych (1973).

Oprócz tego, na podstawie jego opowiadania stworzono również film pod tytułem Gonitwa (1971).

Nagrody i wyróżnienia literackie

Marek Nowakowski, wybitny pisarz, otrzymał liczne nagrody i wyróżnienia literackie za swoją twórczość. Oto niektóre z nich:

• 1968: Nagroda Fundacji im. Kościelskich,
• 1983: Nagroda Kulturalna Solidarności,
• 1983: Nagroda Wolności francuskiego PEN Clubu,
• 1984: Nagroda Związku Pisarzy Polskich Na Obczyźnie, nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego,
• 2002: Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta,
• 2002: Nominacja do Nagrody Literackiej Nike za „Empire”,
• 2010: Nagroda Literacka m.st. Warszawy w kategorii „Warszawski twórca”.

Upamiętnienie

9 listopada 2017 roku, ulica, która wcześniej nosiła imię Bolesława Gidzińskiego, zmieniła swoją nazwę na ulicę Marka Nowakowskiego. Ten ważny krok miał miejsce na terenie obecnej dzielnicy Włochy w Warszawie.

W roku 2017, Biblioteka Narodowa wprowadziła Nagrodę Literacką noszącą imię tego znakomitego pisarza, podkreślając jego znaczenie w polskiej literaturze.

W Barze Kawowym Piotruś, który mieści się przy Nowym Świecie w Warszawie, można znaleźć gablota poświęconą pamięci Nowakowskiego. To miejsce, gdzie często bywał, stanowi symbol jego obecności w kulturalnym życiu stolicy.

Dodatkowo, 16 maja 2014 roku, w Międzynarodowym Rejestrze Gwiazd uhonorowano Marka Nowakowskiego poprzez zarejestrowanie gwiazdy noszącej jego imię. Jej koordynaty to: RA 16h 11m 2.10s D 79° 39′ 18.22″.

---

Oceń: Marek Nowakowski

---