Jacek Kaczmarski

---

Życiorys

Jacek Kaczmarski był synem Janusza Kaczmarskiego, który odgrywał ważną rolę jako prezes Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków. Jego matka, Anna Trojanowska-Kaczmarska, była utalentowaną malarką i Żydówką, członkinią Stowarzyszenia Dzieci Holocaustu, co miało znaczący wpływ na jego artystyczne późniejsze życie. Edukację rozpoczął w XV Liceum Ogólnokształcącym im. Narcyzy Żmichowskiej w Warszawie, gdzie w jednej klasie uczył się także z Jarosławem Lindenbergiem. W 1980 roku uzyskał dyplom na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Jego przygoda artystyczna rozpoczęła się w połowie lat 70. XX wieku, a pomysły na teksty pojawiały się znacznie wcześniej. Zadebiutował na Warszawskim Jarmarku Piosenki w 1976 roku, zdobywając uznanie już rok później, zdobywając nagrodę w Krakowie za utwór „Obława”. Był aktywnym członkiem kabaretu „Pod Egidą” Jana Pietrzaka, grupy Piosenkariat oraz Teatru na Rozdrożu.

W 1979 roku współpracował z Przemysławem Gintrowskim i Zbigniewem Łapińskim, tworząc program poetycki „Mury”, który stał się symbolem opozycji antykomunistycznej. Kolejnym ich wspólnym dziełem był program zatytułowany „Raj”. W 1981 roku Kaczmarski zdobył nagrodę dziennikarzy na Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu za „Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego”, a następnie zajął drugie miejsce na Festiwalu Piosenki Prawdziwej w Gdańsku. Jego programy, takie jak „Muzeum” i „Krzyk”, miały głębokie odniesienia do polskiej historii oraz sztuki, przyciągając coraz większą uwagę publiczności.

W późniejszych latach, gdy Kaczmarski koncertował za granicą, w Polsce wprowadzono stan wojenny. Mimo trudności, jego występy na emigracji w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, RPA oraz Europie Zachodniej broniły idei „Solidarności”. Udział w licznych akcjach charytatywnych, w których brał udział, podkreślał jego zaangażowanie w sprawy społeczne.

W 1984 roku dołączył do Redakcji Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Monachium, prezentując audycję „Kwadrans Jacka Kaczmarskiego”. Jego twórczość, szczególnie nagrywane nielegalnie kasety, stała się istotnym głosem w polskiej kulturze, mimo represji. Na emigracji powstały ważne zbiory poezji oraz albumy, takie jak „Zbroja” i „Dzieci Hioba”.

Po powrocie do kraju w 1990 roku Kaczmarski zrealizował trasę koncertową z Zbigniewem Łapińskim. Dzięki płytowej wersji koncertu „Live” zdobył platynowy medal w 2002 roku. W 1993 ukazała się nowa płyta „Wojna postu z karnawałem”, a wokół jego dalszej twórczości krążyły nowe pomysły i programy, takie jak zbiór kolęd „Szukamy stajenki”. W tym okresie zadebiutował również jako powieściopisarz z „Autoportretem z kanalią” na czołowej pozycji w księgarniach.

Pomimo zawodowych sukcesów, Kaczmarski zmagał się z wyzwaniami osobistymi, w tym z alkoholizmem. W 1995 roku osiedlił się z rodziną w Australii, gdzie twórczość zeszła na dalszy plan, a sam artysta doświadczył kryzysów. W Perth pojawiały się informacje o przemocy w jego rodzinie, co doprowadziło do dramatycznych decyzji jego żony i córki. Jednak ten okres w życiu przyniósł także nowe utwory, które znalazły się na albumie „Między nami” oraz „Dwie skały”.

W 2001 roku Kaczmarski obchodził ćwierć wieku działalności artystycznej, a wkrótce po tym pojawiły się nowe płyty, takie jak „Dwadzieścia (5) lat później” oraz „Mimochodem”. Po jego śmierci ukazały się tomiki poezji oraz zbiór jego całej twórczości. Ostatni z jego utworów, „O Münchhausenie”, odnosił się do wyzwań związanych z wejściem Polski do Unii Europejskiej.

Na początku 2002 roku jego stan zdrowia uległ pogorszeniu. 12 stycznia odbył ostatni koncert w Arcueil pod Paryżem, a kilka dni później zdiagnozowano u niego raka przełyku. Szerokie zainteresowanie mediów jego sytuacją przyczyniło się do organizacji charytatywnych koncertów z udziałem wielu znanych artystów. Mimo trudności, Kaczmarski starał się leczyć poprzez alternatywne metody aż do momentu, gdy w 2004 roku całkowicie stracił głos. Po otrzymaniu nagrody Fryderyka w tym samym roku, zmarł 10 kwietnia w szpitalu w Gdańsku, a jego prochy spoczęły w Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Jego nagrobek, symbolizujący struny gitary, dotknęła dewastacja. Przeprojektowanie pomnika zgodnie z tym, co pozostało, wykonał Janusz Kaczmarski, jego ojciec. Kaczmarski był również członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz zasiadał w Radzie Nadzorczej związku artystów związanych z Radiem Wolna Europa.

Twórczość

Jacek Kaczmarski był niekwestionowanym twórcą, który pozostawił po sobie bogaty dorobek literacki i artystyczny. Pozostawił po sobie ponad 600 wierszy, 5 powieści oraz dwa libretta. Jako kompozytor, samodzielnie tworzył muzykę do swoich tekstów, wykorzystując ponad 25-letnie doświadczenie w występowaniu jako pieśniarz. Reprezentował on specyficzny styl zwany piosenką autorską, gdzie każda warstwa twórczości, zarówno liryczna, muzyczna, jak i wykonawcza, była dziełem jednej osoby.

Poezja

Poezja Kaczmarskiego wykazuje zastosowanie klasycznych systemów wersyfikacyjnych, z rymem, który nadaje szczególne znaczenie utworom. W jego twórczości można spotkać wiersze sylabotoniczne, w których liczba sylab odgrywa kluczową rolę (jak w utworze „Włóczędzy”). Jednakże Kaczmarski nie bał się również łamać konwencji, stosując nieregularność dla uzyskania dodatkowego efektu semantycznego (przykładem jest „Kołysanka dla Kleopatry”). W części swoich utworów zastosował wiersz wolny, a jego wielowarstwowa metaforyka w poezji często zaskakiwała czytelników.

Wielu jego wierszy charakteryzują skomplikowane metafory poetyckie oraz różnorodne środki stylistyczne, w tym instrumentacje głoskowe, personifikacje oraz neologizmy, jak „Sodomora” czy „lalkolep”. Kaczmarski potrafił za pomocą języka zbudować fascynujące obrazy i zawirowania, nawiązując czasem do innych autorów, co nadawało jego poezji szczególnego rysu.

Muzyka

Kompozycje

W twórczości muzycznej Kaczmarskiego przeważają klasyczne ballady, które trzymają się uznanych rozwiązań harmonicznych i rytmicznych. Jego kompozycje miały mocno zakorzenione tradycyjne wzory, omijając nowoczesne kierunki muzyczne, o ile te nie służyły celom poetyckim. Kaczmarski wyjaśnił, że pomimo fascynacji Włodzimierzem Wysockim, komponował z radością między wzorcami klasycznymi a nie popkulturowymi standardami.

Muzyka Kaczmarskiego spotykała się z różnymi stylami, w zależności od potrzeb utworów. Przekładało się to na niezwykłą różnorodność słuchowej oprawy, a charakterystyczne tempo w utworach takich jak „Somosierra” czy „Obława” oddawało dynamikę akcji, którą wspierały zachwycająco dopasowane melodie.

W jego współpracy z innymi artystami, jak Przemysław Gintrowski, Kaczmarski zyskiwał nowe brzmienia i nowe aranżacje, które wzbogacały jego muzyczną spuściznę. Różnorodność jego wpływów muzycznych można zauważyć w motywach narodowych, które przejawiały się w jego pieśniach, czerpiąc zarówno z kultury rosyjskiej, jak i ukraińskiej czy polskiej.

Instrumentarium

Kaczmarski posługiwał się ograniczonym, lecz bardzo charakterystycznym instrumentarium, głównie gitarą oraz fortepianem. W swoich projektach artystycznych zastosował różnorodne skład muzyczne, ale jego ulubionym środkiem wyrazu była gitara klasyczna.

Technika gry na gitarze

Charakterystyczną cechą stylu gry Kaczmarskiego było trzymanie gitary w sposób niecodzienny, co nadawało jego występom oryginalności. Twierdził, że leworęczność jego gry była efektem zwykłej ignorancji na temat instrumentu. Sposób, w jaki grał, stawał się jego znakiem rozpoznawczym, a nietypowe przestawienie rąk na gryfie gitary pozwalało mu na odnalezienie nowych brzmień i akordów.

Proza

Literacka twórczość Kaczmarskiego to także powieści, w których wątki autobiograficzne splatają się z elementami political fiction. Jego debiutancka powieść „Autoportret z kanalią” to wnikliwe studium nie tylko samego twórcy, ale i wielu postaci związanych z polskim emigracyjnym życiem. W kolejnej powieści, „Plaża dla psów”, autor dostrzega trudności, z jakimi borykają się emigranci w nowym miejscu, przywołując ich osobiste historie i lęki.

Inne dzieło, „Napój Ananków”, przedstawia fikcję o narodzie Ananków, kształtując interesujące avant-garde. „O aniołach innym razem” to natomiast powieść osadzona w rzeczywistości, która daje możliwość zrozumienia psychologii bohaterów, ich spotkań, dramatów i aspiracji.

Programy

Dla Kaczmarskiego program był wizją spójną, w której piosenki były zaplanowane jako całość, wykraczająca poza pojedyncze utwory. Wiele z nich nabrało dodatkowego sensu tylko w kontekście programu, co czyniło je nie tylko zbiorami pieśni, ale także przemyślanymi przedstawieniami. Programy takie jak „Mury”, „Mój zodiak” czy „Sarmatia” były w pełni konceptualne i spajały różnorodne utwory w jeden dyskurs artystyczny.

Najbardziej znane utwory

• Obława,
• Nasza klasa,
• Źródło,
• Zbroja,
• Kantyczka z lotu ptaka,
• Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego.

Wśród jego utworów znajdują się również „Mury”, które na stałe wpisały się w polską historię muzyczną jako hymn walki z totalitaryzmem. Inspiracja piosenką Lluísa Llacha sprawiła, że „Mury” stały się symbolem „Solidarności”, a ich dramatyczne przesłanie doskonale oddaje emocje tamtej epoki.

Droga twórcza

Mistrzowie

Włodzimierz Wysocki

Fascynacja twórczością Włodzimierza Wysockiego znalazła swoje odzwierciedlenie w wielu aspektach działalności artystycznej Jacka Kaczmarskiego. To wzruszenie przejawiało się nie tylko w tłumaczeniach piosenek, ale także w parafrazach oraz nawiązaniach do jego twórczości. Kaczmarski zyskał również nową ekspresję wokalną i w sposób istotny ukształtował swój światopogląd artystyczny pod wpływem Wysockiego.

„Po spotkaniu z Wysockim w 1974 roku zrozumiałem, że piosenka nie jest jedynie umiejętnością napisania tekstu i skomponowania muzyki. Może być sposobem wyrażania najgłębszych, najbardziej podstawowych treści. […] Myślę, że wszystko, co pisałem w latach 1974–1978, było pod wpływem Wysockiego, zarówno w materii poetyckiej, jak i w sposobie wykonania”.

Wiele z jego piosenek zostało napisanych na wzór Wysockiego, w tym:

• Ze sceny (1977, według Песня певца у микрофона),
• Nie lubię (1976, według Я не люблю),
• Obława, Obława II (1974 i 1983, według Охота на волков, Охота с вертолетов),
• Czołg (1987, zainspirowany pomysłem Wysockiego odnotowanym w jego dzienniku),
• Linoskoczek (1982, inspirowany pieśnią Канатоходец, dedykowany Wysockiemu),
• Koń wyścigowy (1987, według Бег иноходца),
• Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego. Dwa wolniejsze fragmenty są wariacją na temat piosenki tegoż – Баньку по-белому, przy zachowaniu oryginalnej melodii.

Również Kaczmarski dokonał tłumaczenia wielu utworów Wysockiego, w tym:

• Cios w cios (1974),
• Pada ciemność (1974),
• Wydarzenie w knajpie (1976),
• Siedzimy tu przez nieporozumienie (1973),
• Cud (1977),
• Piosenka o radości życia (1977),
• Góry (1974),
• Statki (1974).

Bob Dylan

Również inspiracje muzyczne Boba Dylana z wczesnych lat jego kariery wpływały na Kaczmarskiego, który tłumaczył wiele jego utworów. Wiele z tych tłumaczeń znalazło swoje miejsce na płytach. Szczególnie wstrząsający występ Dylana, który zamknął koncert pomocy ludziom w Etiopii, a podczas którego artysta miał wyraźnie odczuwalne działanie środków psychoaktywnych, zainspirował Kaczmarskiego do stworzenia znanego utworu, który nosi tytuł Bob Dylan bądź Epitafium dla Boba Dylana.

Wśród jego tłumaczeń z Dylana znajdują się:

• Ja nim nie będę (1974),
• Ciężki deszcz (1972).

Poza Wysockim i Dylanem, Kaczmarski czerpał wpływy od innych artystów, takich jak:

• Bułat Okudżawa,
• Georges Brassens,
• Andrés Segovia.

Inspiracje

Literackie

Jacek Kaczmarski wykorzystywał bogactwo polskiej oraz światowej literatury, przyjmując ją jako źródło inspiracji. Używał jej jako bazę do interakcji z odbiorcą, niejednokrotnie aranżując twórczość innych poetów na nowo poprzez tłumaczenia oraz parafrazy. Nawiązywał do form literackich, stylistyk oraz motywów obecnych w dziełach literackich. Jego teksty często inkrustowane były cytatami pochodzącymi z literackich arcydzieł, dokumentów historycznych czy fragmentów tekstów kulturowych, takich jak kolędy.

Malarskie

Temat	Rok	Opis	Artysta	Rok powstania	Medium	Miejsce
Alegoria malarstwa	2003	Alegoria malarstwa (a. W pracowni artysty, Sztuka Malarska)	Johannes Vermeer van Delft	1662–1665	olej na płótnie	Austria, Wiedeń, KHM
Ambasadorowie	1987	Ambasadorowie	Hans Holbein	1533	olej na płótnie	Wielka Brytania, Londyn, National Gallery
Arka Noego	2003	Arrasy Wawelskie: Rozmowa Noego z Bogiem, Budowa arki Noego, Wejście zwierząt do arki, Zesłanie potopu	warsztaty Willema i Jana de Kempeneera, Jana van Tieghema i Nicolasa Leyniersa	1550–1560	arras	Polska, Kraków, Wawel
Astrolog	2003	Doktor Faust	Rembrandt Harmenszoon van Rijn	1651	akwatinta, sucha igła	Holandia, Amsterdam, Rijksmuseum
Autoportret Witkacego	1980	Autoportret	Stanisław Ignacy Witkiewicz	1939	pastele	Polska, Katowice, Muzeum Sląskie
Bar w Folies-Bergére	1978	Bar w Folies-Bergère	Édouard Manet	1882	olej na płótnie	Wielka Brytania, Londyn, Courtauld Gallery
Birkenau	1981	Birkenau	Jerzy Krawczyk	1961	olej na płótnie	Polska, Warszawa, MN
Czerwony autobus	1981	Autobus (Czerwony autobus)	Bronisław Wojciech Linke	1959–1961	olej na płótnie	Polska, Warszawa, MN
Czytająca list	1992	Kobieta w błękitnej sukni	Johannes Vermeer van Delft	1662–1665	olej na płótnie	Holandia, Amsterdam, Rijksmuseum
Dali	1978	Uporczywość pamięci, Miękka konstrukcja z gotowaną fasolką – przeczucie wojny domowej, Widmo seksapilu, Geopolityczne dziecko obserwujące narodziny Nowego Człowieka	Salvador Dalí	1931–1943	olej na płótnie	_
Dawid	1979	Dawid	Michał Anioł	1504	rzeźba w marmurze	Włochy, Florencja, Galleria dell’Accademia
Encore, jeszcze raz	1977	Encore, jeszcze, encore!	Paweł Fiedotow	1851–1852	olej na płótnie	Rosja, Moskwa, Galeria Tretiakowska
Kanapka z człowiekiem	1977	Kanibalizm (Kanapka z człowiekiem)	Bronisław Wojciech Linke	1951	olej na płótnie	Polska, Warszawa, MN
Karzeł	1982	Portret błazna Diego de Acedo, zw. El. Primo	Diego Velázquez	_	olej na płótnie	Hiszpania, Madryt, Muzeum Prado
Kobieta trzymająca wagę (ok. 1664)	2003	Ważąca perły (Kobieta z wagą)	Johannes Vermeer van Delft	1664	olej na płótnie	USA, Waszyngton, National Gallery of Art
Kredka Kramsztyka	1993	Rodzina w getcie	Roman Kramsztyk	1942	rysunek	_
Krzyk	1978	Krzyk	Edvard Munch	1893	Olej, tempera i pastel na kartonie	Norwegia, Oslo, Galeria Narodowa
Książę	1979	Książę	Paul Klee	_	_	_
Lekcja anatomii doktora Tulpa	1992	Lekcja anatomii doktora Tulpa	Rembrandt Harmenszoon van Rijn	1632	olej na płótnie	Holandia, Haga, Mauritshuis
List miłosny	2003	List miłosny	Johannes Vermeer van Delft	1665–1670	olej na płótnie	Holandia, Amsterdam, Rijksmuseum
Mistrz Hieronimus van Aeken zwany Boschem	1977	Ogród ziemskich rozkoszy	Hieronim Bosch	1480–1490	olej na desce, tryptyk	Hiszpania, Madryt, Prado
Młody Bachus	1978	Bachus	Michelangelo Merisi da Caravaggio	1596	olej na płótnie	Włochy, Florencja, Uffizi
Nokturn z niespodzianką	2003	Satyr i śpiąca kobieta	Pablo Picasso	_	_	Wielka Brytania, Londyn, Tate
Okładający się kijami	2000	Walka na kije	Francisco Goya	1821–1823	fresk	Hiszpania, Madryt, Muzeum Prado
Osły i ludzie	1980	Kaprysy: 42. Ty, który nie możesz; 38. Bravissimo	Francisco Goya	1797–1798	Akwatinta	_
Pejzaż z szubienicą	1978	Pejzaż z szubienicą	Pieter Bruegel	1568	Olej na drewnie	Niemcy, Darmstadt, Hessisches Landesmuseum Darmstadt
Przepowiednia Jana Chrzciciela	2001	Kazanie św. Jana Chrzciciela	Pieter Bruegel	1566	Olej na drewnie	Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
Siedem grzechów głównych	1991	Rycerz, śmierć i diabeł	Albrecht Dürer	1513	Grafika	Holandia, Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen
Siedem grzechów głównych	1991	Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos (inne języki)	Albrecht Altdorfer	1528–1529	Olej na drewnie	Niemcy, Monachium, Stara Pinakoteka
Pikieta powstańcza	1980	Patrol powstańczy	Maksymilian Gierymski	1873	Olej na Płótnie	Polska, Warszawa, Muzeum Narodowe w Warszawie

Filmowe

W bogatej twórczości Kaczmarskiego odnajdujemy również liczne odniesienia do kina. Słowa piosenek obejmują:

• Rublow, Stalker oraz Ofiara, które w sposób oczywisty odwołują się do filmów Andrieja Tarkowskiego,
• Kuglarze, utwór inspirowany filmem Wieczór kuglarzy w reżyserii Ingmara Bergmana,
• piosenka Reportaż, czerpiąca z opowiadania filmowca, Jacka Petryckiego, odnoszącego się do wojny w Bośni,
• utwór Casanova-Fellini (scena niemiecka), który nawiązuje do filmu Federico Felliniego pod tytułem Casanova z 1976 roku.

Dyskografia

Oto kompleksowa lista wydawnictw związanych z działalnością artystyczną Jacka Kaczmarskiego, znanego polskiego poety i barda. Jego dyskografia jest bogata i zróżnicowana, obejmująca wiele albumów oraz programów koncertowych wydawanych zarówno w kraju, jak i za granicą.

• 1980 – Mury,
• 1980 – Raj,
• 1981 – Muzeum,
• 1981 – Krzyk,
• 1982 – Carmagnole – płyta wydana na emigracji (Niemcy),
• 1982 – Strącanie aniołów – płyta wydana na emigracji (Szwecja),
• 1983 – Chicago Live ’83 – płyta wydana na emigracji (USA),
• 1986 – Litania – płyta wydana na emigracji (Australia),
• 1987 – Kosmopolak – program stworzony w Monachium,
• 1989 – Dzieci Hioba – program stworzony w Monachium,
• 1990 – Głupi Jasio – program stworzony w Monachium,
• 1991 – Live – pierwsza trasa koncertowa Jacka Kaczmarskiego po powrocie do Polski; platynowa płyta,
• 1991 – Mury w Muzeum Raju – program zawierający utwory z programów Mury, Raj i Muzeum,
• 1992 – Bankiet – nietypowy repertuarowo program Jacka Kaczmarskiego,
• 1993 – Wojna postu z karnawałem,
• 1994 – Sarmatia,
• 1995 – Szukamy stajenki – program złożony z kolęd i pastorałek,
• 1997 – Pochwała łotrostwa,
• 1998 – Między nami,
• 1998 – Koncert ’97 – dwie płyty koncertowe; w 2008 roku wznowienie płyt jako Trasa Koncertowa ’97 cz. I i II (z uporządkowaną kolejnością utworów),
• 2000 – Dwie skały,
• 2001 – Dwadzieścia (5) lat później – płyta powstała na 20-lecie „Solidarności” i 25-lecie działalności publicznej Jacka Kaczmarskiego,
• 2002 – Mimochodem,
• 2006 – Świadectwo,
• 2012 – Encore, jeszcze raz (Paryż 2001) – album koncertowy wydany z okazji 55. urodzin poety. Koncert nagrano 24 lipca 2001 w Arcueil pod Paryżem.

Warto zauważyć, że Jacek Kaczmarski nie tylko tworzył nowe utwory, ale także przygotowywał różnorodne kompilacje oraz box sety, które ukazywały jego dorobek artystyczny:

• 2003 – Złota kolekcja: Źródło – kompilacja,
• 2003 – Złota kolekcja: Pokolenie – kompilacja,
• 2004 – Syn marnotrawny – zestaw 22 płyt w wersji cyfrowej; dwukrotnie platynowa płyta,
• 2006 – Suplement – zestaw siedmiu płyt z piosenkami Jacka Kaczmarskiego nie wydanymi dotychczas oraz wierszami (recytowanymi przez Andrzeja Seweryna),
• 2007 – Mała Arka Noego – zestaw ośmiu płyt zawierających dwa nie wydane wcześniej programy oraz „Kwadranse Jacka Kaczmarskiego” z Radia Wolna Europa,
• 2007, 22 marca – Arka Noego – zestaw 37 płyt (Syn marnotrawny, Suplement i Mała Arka Noego),
• 2008 – Scena to dziwna… 1980–2001 – zestaw pięciu płyt DVD z materiałami wideo (głównie koncertami) z lat 1980–2001; złota płyta DVD,
• 2012 – Ze sceny,
• 2014 – In Memoriam,
• 2018 – Niepodlegli.

Dyskografia Jacka Kaczmarskiego jest nie tylko testamentem jego niezwykłego talentu, ale również ważnym elementem polskiej kultury muzycznej.

Dzieła

Poezja

Twórczość Jacka Kaczmarskiego zawiera w sobie szereg istotnych dzieł literackich, które ukazują jego artystyczną drogę oraz zaangażowanie społeczne. Oto kluczowe pozycje:

• Wiersze i Piosenki, Paryż 1983,
• Mój zodiak, 1985,
• 30 wierszy i piosenek, 1987,
• Rozbite oddziały, 1988,
• A śpiewak także był sam – z przedmową Stanisława Stabro, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1998,
• Biblioteka bardów – Jacek Kaczmarski, Twój Styl, Warszawa 2000,
• Ale źródło wciąż bije… – z przedmową Krzysztofa Gajdy, Wydawnictwo Marabut, Warszawa 2002,
• Tunel, Tower Press, Gdańsk 2004,
• Antologia poezji, Wydawnictwo Demart 2012,
• Między nami. Wiersze zebrane, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2017.

Proza

Kaczmarski nie ograniczał się jedynie do poezji, lecz również w prozie pozostawił po sobie znakomite ślady. Oto niektóre z jego publikacji prozatorskich:

• Autoportret z kanalią, 1994,
• Plaża dla psów, 1998,
• O aniołach innym razem, 1999,
• Życie do góry nogami, 1996,
• Napój Ananków, 2001.

Śpiewniki

W dorobku Jacka Kaczmarskiego znajdują się także liczne śpiewniki, które przyczyniły się do popularyzacji jego muzyki. Wśród nich można wymienić:

• Utwory Jacka Kaczmarskiego, wyd. „Alba”, Opole 1990,
• Mury, 1990,
• Raj, 1990,
• Muzeum, 1990,
• Kosmopolak, 1990,
• Dzieci Hioba, 1990,
• Głupi Jasio, 1990,
• Bankiet, 1990,
• Wojna postu z karnawałem, 1997,
• Sarmatia, 1995,
• Szukamy Stajenki, 1995,
• Pochwała łotrostwa, 1996,
• Encore, jeszcze raz encore – piosenki z lat 74–95, część I, 1998,
• Pejzaż z szubienicą – piosenki z lat 74–95, część II, 1998,
• Wiosna – piosenki z lat 74–95, część III, 1998,
• Dwie skały, 2000.

Wydawnictwa podziemne

Po 1981 roku, kiedy to cenzura uniemożliwiła oficjalną publikację jego twórczości, Kaczmarski zyskał ogromne uznanie dzięki wydawnictwom podziemnym. Jego popularność rosła, co potwierdziło tłumne uczestnictwo w koncertach po 1990 roku. Oto niektóre z dzieł publikowanych w tym okresie:

• Muzeum, Warszawa 1981,
• Raj, Warszawa 1981,
• Zbroja, Kraków 1982,
• Zbroja, Poznań 1982,
• Zbroja, „Wytrwałość”, Warszawa 1982,
• Zbroja, Wyd. Ruchu Oporu NZS, Kraków 1982,
• Zbroja [teksty piosenek], Przedr. z: Warszawa: „Wytrwałość”, 1982,
• Kaczmarski Jacek, „Bez Debitu”, Warszawa 1983,
• Zbroja utwory napisane na emigracji, „Słowo Podziemne”, Warszawa 1983,
• Śpiewnik polski, „Aspekt”, Wrocław 1984,
• Wiersze i piosenki, „Cel”, 1984,
• Utwory zebrane, „Pokolenie”, Warszawa 1984, 1985,
• Horoskop, Wrocław 1985,
• Wiersze i piosenki, 1985,
• Wiersze i piosenki, „Bez Cięć”, Kraków 1986,
• Wiersze i piosenki, „Kierunki”, 1986,
• Mój zodiak, Warszawa 1987,
• Przejście Polaków przez Morze Czerwone, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1987,
• Bajka o Polsce wiersze i piosenki, „to”, Toruń, 1988,
• Kosmopolak [wywiad z piosenkarzem, akordy na gitarę], „Nowa fala”, Gdańsk 1988,
• Perestoika, Warszawa 1988,
• Rozbite oddziały wiersze i piosenki 1985–1988, Kraków 1988,
• Krzyk piosenki Jacka Kaczmarskiego, Oficyna „Solidarność”, Szczecin 1989,
• Pięć sonetów o umieraniu komunizmu [piosenki z lat 1988–1989], Oficyna Wydawnicza 63, Warszawa 1989,
• Śpiewnik, Kraków 1989.

Powyższa lista została opracowana na podstawie materiałów z Biblioteki Narodowej. Należy zauważyć, że niektóre z pozycji mogą nie zawierać wskazania miejsca wydania lub nazwy wydawnictwa, co jest normalne w kontekście publikacji ukazujących się poza oficjalnym obiegiem.

Udział w filmach

Artysta wziął również udział w filmie Krzysztofa Kieślowskiego pn. Przypadek, gdzie zinterpretował parafrazę utworu Wysockiego zatytułowanego Nie lubię.

Odznaczenia

Jacek Kaczmarski pozostawił po sobie nie tylko niezatarte ślady w polskiej kulturze, ale także ogromne uznanie, które zostało uhonorowane różnymi odznaczeniami.

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – przyznany pośmiertnie w 2006 roku, za wybitne zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w Polsce, a także za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – przyznany w 2000 roku, w uznaniu dla jego wybitnych zasług w działalności w ruchu studenckim, a także za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej.

Upamiętnienie

Choć Jacek Kaczmarski odszedł, jego dziedzictwo wciąż żyje w świadomości i pamięci Polaków. Jego twórczość nieprzerwanie inspiruje nowe pokolenia artystów oraz miłośników kultury. Utwory tego wybitnego poety są reinterpretowane w różnych formach, co potwierdza ogromne zainteresowanie nimi, zarówno w artystycznych, jak i komercyjnych kręgach. Festiwale związane z jego twórczością przyciągają uwagę szerokiej publiczności, a książkowe wydania dokumentujące życiorys Kaczmarskiego zyskują na znaczeniu.

W dniu 22 marca 2007 roku, z okazji 50. rocznicy jego urodzin, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej oddał hołd Jackowi Kaczmarskiemu, podkreślając jego niezaprzeczalne zasługi dla kultury polskiej.

Wydawnictwa książkowe

• Krzysztof Gajda: To moja droga Biografia Jacka Kaczmarskiego. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2009. ISBN 978-83-245-8761-2,
• Zostały jeszcze pieśni… Jacek Kaczmarski wobec tradycji pod red. Krzysztofa Gajdy i Michała Traczyka. MG Wydawnictwo, 2010. ISBN 978-83-61297-92-5,
• Piotr Wiroński: Wbrew, pomimo i dlatego: analiza twórczości Jacka Kaczmarskiego. Akademicka Kraków, 2011. ISBN 978-83-7638-131-2,
• Diana Wasilewska, Iwona Grabska: Lekcja historii Jacka Kaczmarskiego. Demart Wydawnictwo, 2012. ISBN 978-83-7427-636-8,
• Krzysztof Gajda: Jacek Kaczmarski w świecie tekstów. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2013. ISBN 978-83-7177-952-7.

Wydawnictwa muzyczne

Płyty innych wykonawców poświęcone w całości twórczości Kaczmarskiego

• Krzyk według Jacka Kaczmarskiego (2005). Wydana przez Agencję Artystyczną MTJ płyta z piosenkami ze spektaklu o tym samym tytule zrealizowanego w 2004 r. w Teatrze Rozrywki w Chorzowie w reżyserii Roberta Talarczyka. Utwory Kaczmarskiego w aranżacji Hadriana Filipa Tabęckiego,
• Tunel według Jacka Kaczmarskiego (2006). Wydana przez ART ZONE płyta ze piosenkami ze spektaklu o tym samym tytule,
• Habakuk: A ty siej (2007),
• Strachy na Lachy: Autor (2007),
• Jacek Bończyk, Mirosław Czyżykiewicz, Hadrian Filip Tabęcki: Raj (2008),
• Jacek Bończyk, Sylwia Najah, Klementyna Umer, Kameleon Qartet: Dzieci Hioba (2010),
• Maria Sadowska, Anna Serafińska, Janusz Szrom: Kaczmarski & Jazz (2010),
• Trio Łódzko-Chojnowskie: Pożytek z odmieńców (2011),
• Mateusz Nagórski, Andrzej Dębowski: Skruchy i erotyki dla Ewy (2015),
• Mateusz Nagórski: Jacek Kaczmarski w świecie baśni (2015).

Płyty innych wykonawców wykorzystujących pojedyncze wiersze i piosenki Kaczmarskiego

• Jacek Wójcicki – Live Character (1992). Wykorzystano piosenkę A my nie chcemy uciekać stąd,
• Elżbieta Wojnowska – Sztuczny miód (2002). Wykorzystano piosenkę Źródło,
• Natasza Czarmińska – Natasza Czarmińska (2004). Wykorzystano piosenkę Kołysanka dla Kleopatry,
• Czerwony Tulipan – Taniec życia (2004). Wykorzystano piosenkę Krzyk,
• Patrycja Markowska – Nie zatrzyma nikt (2005). Wykorzystano piosenkę Źródło,
• Mirosław Czyżykiewicz – Allez! (2005). Wykorzystano wiersz Tunel,
• WhiteHouse feat. Peja – Poeci (2009). Utwór Pijak powstał na podstawie wiersza Jacka Kaczmarskiego,
• Joanna Lewandowska – Moje podwórko (2009). Wykorzystano utwory Czerwony autobus oraz Nokturn z niespodzianką.

Zloty, festiwale i wydarzenia cykliczne

• Metamorfozy Sentymentalne: Lubelski Festiwal Piosenki Autorskiej i Poetyckiej im. Jacka Kaczmarskiego, Lublin (drugi weekend marca; festiwal odbywał się do 2019 roku),
• Źródło wciąż bije: Festiwal Piosenek Jacka Kaczmarskiego, Bydgoszcz (drugi weekend czerwca),
• Nadzieja: Festiwal Piosenki Poetyckiej im. Jacka Kaczmarskiego, Kołobrzeg (w latach 2004–2018),
• Kaczmarski Encore Festival, Gdynia. Organizator: Fundacja im. Jacka Kaczmarskiego,
• Czaty Zamkowe, Zamek Bolków,
• kaczmarski underground, Kraków, Marszowice k. Gdowa (przełom sierpnia i września),
• Wrocławski Salon Jacka Kaczmarskiego, Wrocław (wydarzenie cykliczne),
• Koncerty Pamięci Jacka Kaczmarskiego, Toruń (przełom marca-kwietnia) – organizator Studencki Krąg Instruktorski Uniwersytetu Mikołaja Kopernika im. Tony’ego Halika.

Oprócz wymienionych wydarzeń, sporadycznie w różnych miastach organizowane są koncerty dedykowane twórczości Jacka Kaczmarskiego, a do najczęstszych lokalizacji takich nastrojowych występów należy Śródmiejski Ośrodek Kultury w Krakowie.

Widowiska słowno-muzyczne oparte na wierszach Jacka Kaczmarskiego

• Zatruta studnia – spektakl słowno-muzyczny oparty na twórczości Jacka Kaczmarskiego, będący dziełem Teatru Dramatycznego w Warszawie pod dyrekcją Zbigniewa Zapasiewicza. Scenariusz i reżyseria: A. Blumenfeld i A. Ferenc. Jesień-zima 1989,
• Kuglarze i wisielcy – blues-opera na podstawie powieści Wiktora Hugo „Człowiek śmiechu”,
• Galeria – spektakl wrocławskiego Teatru Muzycznego „Capitol” w reżyserii Wojciecha Kościelniaka, zrealizowany w marcu 2004 r. na zakończenie XXV. Przeglądu Piosenki Aktorskiej,
• Krzyk według Jacka Kaczmarskiego – spektakl chorzowskiego Teatru Rozrywki w opracowaniu Roberta Talarczyka,
• Tunel – to tytuł ostatniego tomu poezji Jacka Kaczmarskiego, do którego muzykę skomponowali Hadrian Filip Tabęcki i Paweł Stankiewicz; scenariusz oraz reżyseria: Hadrian Tabęcki; w rolach głównych: Mirosław Baka, Wojciech Brzeziński, Joanna Lewandowska. Prapremiera miała miejsce 29 lipca 2006 roku na festiwalu „Nadzieja” w Kołobrzegu, a premiera 1 września 2006 w warszawskim Lapidarium w ramach Entree Piosenki Niegłupiej,
• Lekcja historii – widowisko muzyczno-teatralne Teatru ProForma w Lesznie w reżyserii Anety Dembińskiej-Pawlickiej i Piotra Pawlickiego, przygotowane w maju 2004.

Zespoły i wykonawcy

• Trio Łódzko-Chojnowskie,
• Mateusz Nagórski,
• Triada Poetica,
• Kwartet ProForma,
• Michał Wilgocki & Judyta Gąsior – Piosenka Poetycka,
• Adam Mortas z zespołem ENCORE,
• Radosław Książek & Konrad Bieńko.

Patrycja Polek & Adam Leszkiewicz

• Adam Łapacz,
• Eliza Banasik,
• Jakub Kwaśniewski,
• Zbyszek Biber,
• Justyna Panfilewicz.

Filmy

Filmy dokumentalne, które w sposób szczególny przybliżają postać Jacka Kaczmarskiego, to:

• Kosmopolak (1990, scenariusz i produkcja: Danuta Beata Postnikoff),
• Stacja Osowa (2007, scenariusz i reżyseria: Paweł Zbierski),
• Jacek (2012, scenariusz i reżyseria: Jakub Mędrzycki),
• Bard (2013, scenariusz: Mirosław Chojecki, Katarzyna Kościelak; reżyseria: Katarzyna Kościelak).

Murale

• Centrum Kultury „eSTeDe” (Gniezno).

Ulice

Imię Jacka Kaczmarskiego noszą:

• rondo u zbiegu ulic Słowackiego i Złota Karczma w Gdańsku, od 16 kwietnia 2005,
• ulica w Poznaniu na Strzeszynie,
• skwer w Warszawie, nieopodal liceum, do którego uczęszczał (nazwa od 20 czerwca 2012),
• ulica Zygmunta Modzelewskiego na warszawskim Mokotowie, która nosiła imię Kaczmarskiego od 9 listopada 2017 do 2018,
• ulica w centrum Wrocławia, gdzie w czerwcu 2008 odsłonięto krasnala upamiętniającego go,
• ulica w Łodzi, na osiedlu Mikołajew, od 2004 r. nosi imię Jacka Kaczmarskiego,
• ogółem aż 20 miejsc w Polsce, które upamiętniają tę ważną postać.

---

Oceń: Jacek Kaczmarski

---