Krzysztof Kieślowski

---

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Krzysztof Kieślowski przyszedł na świat 27 czerwca 1941 roku w stolicy Polski, Warszawie. Jego ojciec, Roman Kieślowski, inżynier budownictwa, zmagał się z gruźlicą, natomiast jego matka, Barbara z domu Szonert, była urzędniczką. Rodzina ojca miała korzenie w regionie Wołynia, podczas gdy matka pochodziła z Petersburga, jednak już w młodym wieku przeprowadziła się do Bydgoszczy. Para zaalizowała się 7 września 1939 roku w Warszawie. Niefortunnym wydarzeniem w historii rodziny była śmierć ojca Barbary, Kazimierza Szonerta, który zginął w obozie Auschwitz dwa lata później. Również matka Barbary, Maria, odeszła z tego świata z powodu zawału serca w tragicznych okolicznościach. Krzysztof urodził się przed terminem, a po narodzinach szybko zdiagnozowano u niego zapalenie płuc. W rodzinie był także jej członkinią ciotka, Jadwiga Szoll-Składkowska, zamężna z Felicjanem Sławoja Składkowskim, a w 1944 roku na świat przyszła jego siostra Ewa.

W 1945 roku rodzina Kieślowskich przeprowadziła się do Głubczyc, gdzie pozostali przez cztery lata. Krzysztof wciąż zmagał się z problemami zdrowotnymi układu oddechowego, co skłoniło jego rodziców do częstych wizyt w sanatoriach. W 1949 roku przeszedł operację usunięcia wyrostka robaczkowego, a już w 1950 roku obchodził swoją pierwszą komunię świętą w lokalnej parafii Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Po tym, Kieślowscy często zmieniali miejsca zamieszkania, co wiązało się z leczeniem jego ojca, który z powodu nawrotów choroby przebywał w różnych ośrodkach zdrowotnych, w tym w Sokołowsku. Barbara podróżowała z Krzysztofem do miejsc takich jak Strzemieszyce w Zagłębiu Dąbrowskim, Rabka, Bukowina Tatrzańska, Wisła i Warszawa. Te częste przeprowadzki wymusiły na Krzysztofie wielokrotne zmiany szkół, zaczynając edukację we wrześniu 1953 roku w Sokołowsku. W listopadzie przeniósł się do Strzemieszyc, a zimą do Bukowiny Tatrzańskiej, gdzie uczył się w prewentorium „Zagłębie”. W końcu ukończył szkołę podstawową w Mieroszowie.

Początkowo myślał o porzuceniu edukacji w obszarze akademickim na rzecz pracy jako palacz, jednak jego ojciec nakłonił go do zapisania się do szkoły pożarnictwa we Wrocławiu, z której zrezygnował po pewnym czasie. Krzysztof zakończył również naukę w wieczorowym liceum w Wałbrzychu. W roku 1957, za radą rodziców, rozpoczął naukę w Państwowym Liceum Techniki Teatralnej w Warszawie, gdzie dyrektorem był jego wuj Kazimierz Pręczkowski. Przez trzy lata uczył się rzemiosła, pracując jako garderobiany dla aktorów, takich jak Tadeusz Łomnicki, Aleksander Bardini oraz Zbigniew Zapasiewicz. Niestety, w 1960 roku doświadczył straty ojca, która miała wpływ na jego życie. Po ukończeniu szkoły w 1962 roku pragnął zostać reżyserem teatralnym, ale z uwagi na brak dyplomu z wyższej uczelni, zdecydował się na studia z zakresu reżyserii filmowej w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi, do której przyjęto go dopiero za trzecim razem. W 1968 roku ukończył uczelnię, a dwa lata później uzyskał dyplom.

Twórczość filmowa

1966–1969: Pierwsze filmy

Na początku swojej kariery Kieślowski zadebiutował w 1966 roku, wykorzystując wpływy szkoły Karabasza i kina Kena Loacha, realizując dwie etiudy szkolne. Jego pierwszym dziełem był Tramwaj, który powstał pod opieką pedagogiczną Wandy Jakubowskiej, a który opowiadał historię o młodym mężczyźnie goniącym tytułowy środek transportu. Drugim dziełem był Urząd, dokumentalny film, który stanowił satyrę na biurokrację w urzędach, z uznaniem cieszył się pod okiem mentora Kazimierza Karabasza. W 1967 roku nakręcił Koncert życzeń, relacjonujący zakładową wycieczkę poza miasto, natomiast rok później stworzył film Zdjęcie. Jego praca dyplomowa pod tytułem Z miasta Łodzi, opowiadająca o codziennym życiu mieszkańców Łodzi, miała premierę w 1969 roku.

1970–1975: Przewaga filmów dokumentalnych

W latach 70. Kieślowski skupił się na kręceniu filmów dokumentalnych. Po dołączeniu do Wytwórni Filmów Dokumentalnych w 1970 roku, zrealizował Fabrykę, w której zestawił optymistyczne relacje z narad w traktorowej fabryce w Ursusie z trudnymi warunkami pracy robotników. W tym samym roku razem z Andrzejem Titkowem stworzył film Byłem żołnierzem, ukazujący losy weteranów II wojny światowej, którzy stracili wzrok na froncie. W 1971 roku zaprezentował Przed rajdem, relację z przygotowań Krzysztofa Komornickiego do Rajdu Monte Carlo. W 1972 roku wyreżyserował Refren, który pokazywał, jak funkcjonuje zakład pogrzebowy, oraz współpracował z Tomaszem Zygadłą przy filmie Robotnicy ’71: nic o nas bez nas, obrazującym rzeczywiste nastroje wśród robotników po przejęciu władzy przez Edwarda Gierka. Choć film Robotnicy ’71 otrzymał początkowo znaczne wsparcie finansowe od PZPR, z uwagi na szczere wypowiedzi robotników o Gierku, Kieślowski otrzymał zakaz jego publikacji. Ostatecznie film został wydany w ocenzurowanej wersji pod tytułem Gospodarze — reżyser określił go jako najbardziej polityczny projekt w swojej karierze. W tym samym roku nakręcił materiały dokumentalne, prezentujące pracę fabrycznych robotników: Między Wrocławiem a Zieloną Górą i Podstawy BHP w kopalni miedzi.

W 1973 roku Krzysztof stworzył swój pierwszy półgodzinny film fabularny, Przejście podziemne, w którym przedstawiał spotkanie młodego nauczyciela z jego żoną, odseparowaną po tragicznych wydarzeniach. W tej produkcji, która została zrealizowana jedynie w 10 dni, małżonków zagrali Teresa Budzisz-Krzyżanowska oraz Andrzej Seweryn. Ten sam rok przyniósł również film dokumentalny Murarz, przedstawiający sylwetkę byłego robotnika i partyjnego aktywisty. W 1974 roku premierę miały inscenizowany dokument Pierwsza miłość, opowiadający o parze licealistów wkraczających w dorosłość, oraz Prześwietlenie, ukazujący życie ludzi z chorobą płuc. Rok później Kieślowski stworzył Życiorys o pracy Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej oraz dokument Legendę o Stefanie Żeromskim.

1975–1981: epoka kina moralnego niepokoju

Pierwszym pełnometrażowym filmem fabularnym Kieślowskiego był Personel, który zrealizował w 1975 roku. Krytycy później przyłączyli go do nurtu kina moralnego niepokoju. W filmie przedstawiony został młody krawczy, który obserwuje degradację środowiska artystycznego, tracącego kontakt z rzeczywistością. Kieślowski zrealizował swoją twórczość na podstawie własnych doświadczeń związanych z teatrem, proponując jednocześnie możliwość stworzenia kabaretu jako kontrapunktu dla opery. Personel miał premierę tylko w telewizji, spotykając się jednak z przychylną reakcją krytyków, a także zdobył główną nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Mannheim oraz wyróżnienie jury podczas Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni.

W 1976 roku Kieślowski zadebiutował jako twórca pełnometrażowych filmów kinowych, realizując Bliznę, która zakreślała konfrontację dyrektora kombinatu przemysłowego (w tej roli Franciszek Pieczka) z robotnikami. Sam reżyser uznał ten film za nieudany „à rebours socrealistyczny”, z uwagi na wyraźne podziały między dobrymi a złymi bohaterami. Krytycy jednak skrytykowali film jako polityczny dokument, przedstawiający niewydolność gospodarki kraju, chociaż dostrzegali jednocześnie błędy strukturalne i sztuczność wplecionych wątków. Na podstawie ujęć z filmu Kieślowski stworzył dokument Klaps, a równocześnie wyreżyserował film Spokój, przedstawiający próbę życia na nowo przez robota wypuszczonego z zakładu karnego, odgrywanego przez Jerzego Stuhra. Pragnący zacząć nowe życie, bohater borykał się z licznymi trudnościami. Przez cztery lata Spokój nie był dopuszczony do obiegu, a po premierze w 1980 roku krytycy wskazywali na jego doraźną wymowę, powiązując film z wydarzeniami z sierpnia 1980 roku, a w polskiej kinematografii rzadziej podkreślali jego aspekty artystyczne.

W latach 1977-1978 Kieślowski zrealizował film dokumentalny Nie wiem, który opowiadał historię dyrektora huty usuniętego z pracy i walki z korupcją. Szpital ukazywał pracę chirurgów w trudnych warunkach, a Z punktu widzenia nocnego portiera opowiadał o strażniku fabrycznym o totalitarnych poglądach i otrzymał nagrodę FIPRESCI na Krakowskim Festiwalu Filmowym. W realizacji Portiera Kieślowski zorientował się, że nieumyślnie wyrządził krzywdę swemu bohaterowi, co spowodowało, że po premierze filmu zaniechał jego telewizyjnej dystrybucji. Podobne wątpliwości oraz rozterki reżyser przeżywał w przypadku filmu Nie wiem, którego bohater spotkał represje z powodu działalności w filmie. Jednak Kieślowski zdecydował, że oba tytuły nie będą dopuszczone do telewizyjnej dystrybucji. Do bardziej udanych dokumentów Kieślowskiego należą Siedem kobiet w różnym wieku (1978) oraz Gadające głowy (1980), w których mniej intensywnie eksplorowano relacje z bohaterami. Dworzec (1980), której tłem był Dworzec Centralny w Warszawie, miał być momentem kryzysowym dla Kieślowskiego jako dokumentalisty. Podczas filmowania trafił na wizytę milicjantów, którzy prowadzili śledztwo w sprawie zbrodni. Od tego momentu Kieślowski poczuł, że mógł stać się donosicielem, tracąc chęć do dalszej produkcji dokumentów.

Co ja wtedy zrozumiałem? Że chcąc nie chcąc, niezależnie od mojej woli, mogłem się stać donosicielem. […] Gdybyśmy kamerę obrócili w lewo zamiast w prawo, być może byśmy ją [morderczynię] sfotografowali i stałbym się współpracownikiem milicji. To był taki moment, kiedy zrozumiałem, że więcej dokumentu nie chcę robić […]

Zmiana w kierunku twórczości Kieślowskiego zapowiadała się jednak już w autobiograficznym filmie Amator z 1979 roku, który opowiada o filmowcu-amatorze, kręcącym dokumenty bez świadomości, że może to zaszkodzić bohaterom jego filmów. Tytuł ten zdobył znaczną popularność wśród krytyków, którzy dostrzegli w nim medytację nad rolą kina. Dokonał zbiegu fabuły z dokumentalną narracją, aczkolwiek krytycy zwracali uwagę na kłopoty z realizacją wątku romantycznego. Obraz zdobył Złoty Medal na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie oraz Złotego Lwa na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, zajmując ważne miejsce w historii kina moralnego niepokoju.

W 1980 roku Kieślowski opublikował manifest Głęboko zamiast szeroko w miesięczniku „Dialog”, w którym przemyślał swoje podejście do filmu dokumentalnego:

Dziś prawda o świecie, która według mnie jest nadal warunkiem podstawowym, już nie wystarczy. Trzeba szukać sytuacji bardziej dramatycznych, wniosków wybiegających poza codzienne doświadczenie, diagnoz bardziej uniwersalnych i mądrzejszych. W warunkach wolności stanowiska polaryzują się ostrzej […]. Rozwój musi więc nastąpić przez dialog tych stanowisk, przez walkę poglądów na ludzi, świat, kraj.

Rok 1981 przyniósł Kieślowskiemu dwa filmy fabularne. Ukończony tuż przed wprowadzeniem stanu wojennego Krótki dzień pracy bazował na reportażu Hanny Krall, a jego bohaterem był człowiek stawiający czoła robotnikom strajkującym w 1976 roku. Problematyka polityczna i narracja były na tyle nieodpowiednie w okresie wzrostu napięcia społecznego, że reżyser ocenił ten film jako zupełnie nieudany i nie dopuszczał go do dalszej dystrybucji; Krótki dzień pracy miał swoją premierę w telewizji dopiero w 1996 roku. Drugiego filmu Kieślowski nie zdołał wyświetlić na szeroką skalę, mimo przedstawienia koncepcji alternatywnej rzeczywistości: Przypadek, który opowiadał o losach studenta Witka (Bogusław Linda), ilustrował jak jego losy się zmieniają w zależności od decyzji, które podejmuje. Kieślowski utożsamiał się z wersją Witka, w której nie angażował się politycznie, starając się żyć jak zwyczajny obywatel. Ze względu na kontekst historyczny, nie został on dopuszczony do rozpowszechniania – został wyemitowany dopiero w 1987 roku i otrzymał mieszane opinie, traktując film jako polityczny komentarz do wydarzeń lat 70. i 80. Mimo to, po śmierci Kieślowskiego zdobył miano arcydzieła, zwłaszcza po digitalnej rekonstrukcji zleconej przez Martina Scorsese w 2014 roku.

1984–1994: współpraca z Krzysztofem Piesiewiczem

Po wprowadzeniu stanu wojennego Kieślowski planował film dokumentalny o działalności sądów w kontekście komunistycznych represji. Gdy represje ustały, postanowił przekształcić projekt w fabułę. Wtedy nawiązał współpracę z Krzysztofem Piesiewiczem, adwokatem, który uczestniczył w procesach działaczy opozycji. Ich pierwszy wspólny projekt, Bez końca, opowiada o zmarłym adwokacie (Jerzy Radziwiłowicz), który z zaświatów obserwuje wydarzenia z 1982 roku. Film odbił się echem w opinii publicznej, krytycy zwracali uwagę na pesymistyczny obraz opresyjnej Polski, a także analizowali przesłanie i narrację filmu. Po premierze musiał zmagać się z negatywną oceną zarówno z strony mediów, jak i środowisk opozycyjnych, które zarzucały Kieślowskiemu kolaborację z władzami. Jednak obrońcy film uznali subtelną symbolikę jako wartość filmu. Bez końca stało się odbiciem dramatycznych wyborów Kieślowskiego w tamtym okresie, jego rozczarowań oraz zagubienia.

Bez względu na kontrowersje, Kieślowski kontynuował pracę w 1986 roku nad cyklem filmów telewizyjnych opartych na Dziesięciu Przykazaniach. Dekalog, jako dziesięć filmów-moralitetów, skupił się na życiu mieszkańców warszawskiego Ursynowa, a poszczególne części łączyła muzyka Zbigniewa Preisnera. Dekalog zdobył wysokie uznanie za swój warsztat, spójność oraz umiejętność pracy z aktorami. Chociaż w Polsce pojawiły się kontrowersje wśród krytyków, Dekalog zyskał międzynarodowy rozgłos, otrzymując nagrodę FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji.

W trakcie realizacji Dekalogu powstały dwa filmy pełnometrażowe. Pierwszy z nich, Krótki film o zabijaniu, był opowieścią o młodzieńcu (Mirosław Baka), skazanym na śmierć za morderstwo. Pomimo trudności w dystrybucji, film zdobył uznanie, szczególnie wśród francuskich krytyków, którzy okrzyknęli go arcydziełem, przypieczętowując jego sukces nagrodą FIPRESCI w Cannes oraz Złotego Lwa w Gdyni. Po premierze w Polsce wstrzymano wykonywanie kary śmierci. Następnie powstał Krótki film o miłości, opowiadający o młodym człowieku (Olaf Lubaszenko), który zakochuje się w dojrzałej kobiecie (Grażyna Szapołowska), a jego inwazja w jej życie wywołuje silne emocje. Ten film również spotkał się z żywą reakcją krytyków, zbierając szereg wyróżnień, w tym nagrodę FIPRESCI oraz Złotego Lwa w Gdyni. W 1988 roku Kieślowski zrealizował ostatni dokument — Siedem dni w tygodniu.

W 1989 roku Kieślowski został zaproszony do jurorów na 42. MFF w Cannes, zaraz po międzynarodowym sukcesie Dekalogu. Kilka miesięcy później w ramach współpracy z włoskim producentem Leonardo de la Fuente, Kieślowski stworzył scenariusz do filmu Podwójne życie Weroniki, opowiadającego o losach dwóch kobiet o identycznych historiach, które prowadzą różne życie. Obie odgrywane przez Irène Jacob. Film zyskał uznanie, za wirtuozerię operatorską oraz zdobył nagrodę FIPRESCI w Cannes.

Niezrealizowane projekty

Pomimo rozczarowania po festivalu Czerwonego, w 1995 roku Kieślowski rozpoczął z Piesiewiczem pracę nad nową trylogią, która miała się składać z Nieba, Czyśćca oraz Piekła. Niestety, projekt nie doczekał się realizacji z powodu śmierci reżysera. Zrealizowane zostały tylko Niebieskie w 2002 roku przez Toma Tykwera, a Piekło w 2005 roku przez Danisa Tanovicia. Scenariusz Czyśćca pozostał jednak w zanadrzu.

Działalność filmowa, edukacyjna i teatralna

Stowarzyszenie Filmowców Polskich

W 1971 roku Kieślowski został członkiem Stowarzyszenia Filmowców Polskich, a w latach 1978–1981 był jego wiceprezesem. Otrzymał także tytuł honorowego członka Brytyjskiego Instytutu Filmowego (1990) oraz członkostwo Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej (1995).

Nauczanie akademickie

Kieślowski wykładał reżyserię oraz sztukę pisania scenariuszy w kilku uczelniach filmowych; w Katowicach (1979–1982) na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego (obecna Szkoła Filmowa im. Krzysztofa Kieślowskiego), w Berlinie Zachodnim (1984), Helsinkach (1988) i w Szwajcarii (1985, 1988, 1992), ponadto uczył w Łodzi (1993–1996).

Teatr oraz Teatr Telewizji

W latach 70. Kieślowski pracował także jako reżyser teatralny, współpracując z Teatrem Telewizji. Zrealizował w tym okresie trzy sztuki: Szach królowi Stefana Zweiga (1972), Dwoje na huśtawce Williama Gibsona (1976) oraz Kartotekę Tadeusza Różewicza (1977). W końcu 1977 roku podjął się reżyserii sztuki Życiorys, inspirowanej jego własnym filmem dokumentalnym.

Poglądy, życie rodzinne, śmierć

Krzysztof Kieślowski, znany jako wybitny reżyser, swoje życie prywatne łączył z pasją twórczą. W 1967 roku, w trakcie studiów, wziął ślub z Marią Cautillo, z którą na świat przyszła ich córka, Marta, urodzona w 1972 roku.

Chociaż określał siebie jako agnostyka, jego podejście do moralności często opierało się na wartościach przedstawionych w Starym Testamencie. Kieślowski używał biblijnego Dekalogu jako azymutu w trudnych momentach. Wyrażał swoje przemyślenia na temat Boga, mówiąc:

jeżeli myślę o Bogu, to dużo częściej i właściwie bardziej podoba mi się Bóg ze Starego Testamentu […], Bóg wymagający, okrutny, mściwy. […] Bóg ze Starego Testamentu zostawia dużo wolności i narzuca wielką odpowiedzialność. Patrzy, jak korzystasz z tej wolności, a potem bezwzględnie nagradza cię lub karze i nie ma już odwołania, nie ma wybaczenia. To jest coś trwałego, absolutnego i nierelatywnego.

W jego światopoglądzie istotne było istnienie norm etycznych. Podkreślał, że:

Wierzę w dobro i zło, choć w czasach, w których żyjemy, trudno mówić o czerni i bieli. Ale uważam, że jedno jest zdecydowanie lepsze od drugiego i wierzę, że ludzie chcą wybierać dobro – po prostu czasami nie są w stanie tego zrobić.

Na przestrzeni lat Kieślowski przyjął styl życia, który obejmował palenie papierosów oraz picie kawy, co stało się jego codziennym rytuałem. Gdy zapytano go, co zamierza robić po zakończeniu pracy nad filmem „Czerwony”, odpowiedział: „Wezmę sobie jakieś krzesełko, paczkę kawy, papierosy i będę czytał”. W miarę upływu czasu, jak przyznawała jego bliska przyjaciółka, Agnieszka Holland, zmagał się z poważnymi stanami depresyjnymi.

Latem 1995 roku, konsekwencją jego destrukcyjnego nawyku palenia był zawał serca. Diagnostyka wykazała, że Kieślowski cierpiał na silny stan wieńcowy. Po wypisaniu ze szpitala długo unikał operacji, jednak w miarę występowania duszności, zdecydował się na jej przeprowadzenie. Niestety, operacji wszczepienia by-passów reżyser nie przeżył; zmarł w Warszawie 13 marca 1996 roku, a jego ceremoniał pogrzebowy odbył się 19 marca, gdy został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 25 wprost-4-11). Rzeźba nagrobna, przedstawiająca dłonie reżysera, została zaprojektowana przez Krzysztofa M. Bednarskiego.

Styl filmowy

Kinematografia Kieślowskiego, po zdobyciu międzynarodowego uznania, zaczęła być porównywana do osiągnięć reżyserów takich jak Ingmar Bergman, Robert Bresson, Roberto Rossellini, Andriej Tarkowski, David Lynch oraz Alfred Hitchcock. Mimo tych porównań, Kieślowski stworzył własny, charakterystyczny styl filmowy. Ważnym źródłem inspiracji dla niego była literatura, a w szczególności twórczość Fiodora Dostojewskiego, Thomasa Manna, Franza Kafki oraz Alberta Camusa.

Styl dokumentalny

W pracy dyplomowej pod tytułem Film dokumentalny a rzeczywistość, Kieślowski szczegółowo wyłożył fundamenty swojej twórczości dokumentalnej. Jego manifest zakładał szersze i bardziej precyzyjne obrazowanie rzeczywistości, z dążeniem do odnajdywania cech typowych dla filmu fabularnego. Postulaty jego dziesięciu przykazań w kontekście dokumentalnym, zdaniem Mikołaja Jazdona, obejmowały:

• Portretowanie rzeczywistych ludzi, miejsc i nastrojów,
• Kierowanie się intencją poznawania, rozumienia i zmiany świata na lepsze,
• Pokazywanie świata z własnego punktu widzenia,
• Kształtowanie myśli w filmie na podstawie obserwowanej rzeczywistości, nie przeciw niej,
• Badanie prawdziwości postawionej hipotezy na podstawie zebranej dokumentacji filmowej,
• Możliwość wydobywania prawdy z rzeczywistości za pomocą inscenizacji, prowokacji, wywiadu, ujęć z ukrytej kamery,
• Używanie montażu do odkrywania prawdy o zarejestrowanych wydarzeniach oraz przedstawiania swojego punktu widzenia,
• Unikanie wpływu (pozytywnego lub negatywnego) na życie rejestrowanych ludzi,
• Unikanie sprzeniewierzania się własnym poglądom, nawet za cenę niedopuszczenia filmu do publikacji,
• W przypadku presji propagandy – opisywanie świata zgodnie z prawdą.

Formalnie Kieślowski wzorował się na pracach swojego mentora, Kazimierza Karabasza, ale nie można pominąć też wpływów amerykańskiego nurtu Direct Cinema. Jak pisał Marek Haltof, w filmach Kieślowskiego „zbliżenia na twarze same opowiadały całą historię bez potrzeby używania głosu komentarza, dialogów czy muzyki”. W okresie swojej twórczości dokumentalnej Kieślowski wykazywał wrażliwość na los innych ludzi oraz umiejętność głębokiej obserwacji otaczającego go świata. Nie oceniał swoich bohaterów, dając im szansę na własne podsumowanie i refleksje. Jego filmy często zdradzały też wady represyjnego systemu komunistycznego, w którym nie uznawano indywidualności.

Bohaterami dokumentów Kieślowskiego są ludzie pracy (robotnik, lekarz, kierowca, murarz), czyli ci, którzy – według oficjalnej doktryny głoszonej przez rządzących – sprawują władzę w państwie. Kieślowski pokazuje w swych dokumentach, iż w pozornie bezklasowym społeczeństwie istnieje wyraźny podział na uprzywilejowanych i poddanych oraz silnych i słabych. Silni zaś to ci, którym udało się w oficjalnym systemie objąć stanowisko zapewniające im sprawowanie władzy nad innymi (urzędnik biurokrata, portier, działacz partyjny). […] Reżyser pokazuje, że bohater zbiorowy, który najczęściej występuje w jego filmach, ma twarz pojedynczego człowieka, o czym nie chciała pamiętać ówczesna władza, legitymizująca siebie i własne poczynania hasłem działania na rzecz dobra anonimowych mas.

Styl filmów fabularnych

W początkowym okresie swojej fabularnej twórczości, Kieślowski, czerpiąc z doświadczeń dokumentalnych, przedstawiał rzeczywistość Polski na przełomie lat 70. i 80. XX wieku. Jego filmy tego okresu często ukazywały wątki autobiograficzne, jak to miało miejsce w Personelu czy Amatorze. To właśnie w tych filmach, artysta wyrażał swoje rozczarowanie światem teatru oraz zagrożeniami związanymi z pracą nad dokumentami. W Amatorze dostrzegamy przemianę poglądów Kieślowskiego na temat przedstawiania rzeczywistości. Jego bohater decyduje się na głęboką introspekcję. Natomiast postacie z filmów społecznych Kieślowskiego, takich jak Spokój, Przypadek czy Bez końca, starają się zachować neutralność oraz czystość moralną wobec wyzwań politycznych, co doprowadza ich do niepowodzeń. Pojawiające się w jego filmach przedstawienia drugorzędnych funkcjonariuszy władzy komunistycznej, jak w Bliznie, Krótki dzień pracy czy Przypadek, nie ukazuje ich wyłącznie jako zwolenników ideologii. W końcu w dziele Bez końca, Kieślowski rezygnuje z opisu rzeczywistości, stwarzając metaforyczny obraz społeczeństwa, w którym brak odniesień do władzy.

W dalszym etapie swojej twórczości reżyser koncentrował się na zagadnieniach duchowych oraz metafizycznych. David Sterritt zauważa, że „metafizyka Kieślowskiego jest raczej humanistyczna i psychologiczna niż doktrynalna czy teologiczna, co pomaga wyjaśnić, dlaczego tak wytrwale pracował nad najdrobniejszymi nawet szczegółami swoich filmów”. Faza metafizyczna w twórczości Kieślowskiego zaczyna się od Dekalogu, gdzie artysta odsuwa się od polityki, stawiając uniwersalne pytania moralne, jednocześnie oddalając się od realiów polskich. Przemiana ta umożliwiła mu stworzenie odrębnego świata. W Podwójnym życiu Weroniki buduje związek pomiędzy dwiema bohaterkami, co daje drugiej z nich możliwość uniknięcia błędów pierwszej. Trylogia Trzy kolory z kolei bada różnorodne formy miłości w racjonalnym świecie końca XX wieku, łącząc melodramat z kinem autorskim oraz postmodernistycznymi inspiracjami. Niebieski angażuje się w debatę nad klasycznym melodramatem, ukazując proces odbudowy po rodzinnej tragedii. W Białym dostrzegamy liczne aluzje do klasyków kina. Czerwony, będący najbardziej metaforycznym dziełem, finalizuje historie bohaterów tryptyku, dając refleksję na temat roli przypadku w ludzkim życiu.

Nie brakuje głosów sugerujących, że Kieślowski w swojej twórczości fabularnej nie odszedł całkowicie od metod charakterystycznych dla filmów dokumentalnych. Słoweński filozof Slavoj Žižek napisał, że w swoich fabułach Kieślowski „traktuje materiał filmowy jako dokument, który w konsekwencji należy zdziesiątkować, tak by pozostały jedynie fragmenty, które nigdy nie są w pełni zrozumiałe”. Metoda dokumentalna, zdjęcia przypadkowe i tajemnicze powiązania stanowią podstawę hypnotycznego efektu jego późnych filmy. Także historyk Paul Coates postrzega ewolucję Kieślowskiego jako szansę na głębsze zrozumienie, gdyż przejście od dokumentu do fikcji nie jest jedynie „próba przeskoczenia własnego cienia, lecz dowodem wysublimowanej nieprzewidywalności rozwoju” twórcy.

Strona estetyczna

Steven Woodward określił najbardziej charakterystyczne elementy wizualnego stylu Kieślowskiego:

Ujęcia postaci obserwujących i obserwowanych; naprzemienne stosowanie kamery wyprzedzającej i śledzącej; drobiazgowa dbałość o wyczucie przestrzeni, koloru i faktury scenografii; staranna kontrola relacji postaci do tła zarówno poprzez kontrast, jak i kolor; oraz wykorzystanie kluczowych ujęć, wizualnie intensywnych momentów przypominających fotografie z ich zagęszczeniem akcji i znaczeń filmowych. Choć żaden z tych elementów nie jest unikalny dla Kieślowskiego, to ich połączenie tworzy jego niepowtarzalną wizualną sygnaturę.

Filmy dokumentalne oraz wczesne filmy fabularne Kieślowskiego ukazywały Polskę w jej surowym pięknie, akcentując jej szarość. Wczesne osiągnięcia Kieślowskiego cechują się ascetyczną formą, przez zimne przedstawienie ponurej rzeczywistości PRL-u oraz braku wyraźnych różnic pomiędzy głównymi bohaterami a statystami. W serii filmów Dekalog reżyser wprowadza nowe zabiegi wizualne, takie jak budowanie drugiego planu w głębi sceny oraz kontrastowe ujęcia. Zastosowanie licznych niedomówień fabularnych sprawia, że filmy te mają kontemplacyjny charakter, z wolnym tempem narracji. Krytyczka Véronique Campan określiła Kieślowskiego jako „reżysera bezczynności, nudy, powolności”.

Od Podwójnego życia Weroniki widać znaczącą ewolucję estetyki. Kieślowski zaczął tworzyć własny narracyjny wszechświat, co nadało jego filmom malowniczość i styl przypominający reklamy. Skupieniu na twarzach bohaterów towarzyszyła nowa jakość ich gestów. Zmiany obserwujemy również w sferze dźwięku. We wczesnym etapie Kieślowski korzystał z minimalistycznej, niepowiązanej z dramaturgią filmu muzyki. Jednak od Bez końca, rozpoczął stałą współpracę z kompozytorem Zbigniewem Preisnerem, co wzbogaciło jego dzieła o silniejsze elementy dramatu i harmonijne połączenie z obrazem.

Reżyser przywiązywał ogromną wagę do montażu. Po zakończeniu zdjęć często eliminował znaczne fragmenty filmu, co skutkowało powstaniem licznych niedomówień i tajemnic w narracji.

Znaczenie

Twórczość Krzysztofa Kieślowskiego wywarła ogromny wpływ na rozwój polskiej kinematografii w późniejszych latach. Jego unikalny styl, szczególnie w kontekście portretowania kobiet, był tematem dyskusji wśród wielu znanych postaci. Na przykład Iwona Siekierzyńska w swoim filmie „Moje pieczone kurczaki” z 2002 roku, Ewa Stankiewicz, która w 2009 roku zrealizowała „Nie opuszczaj mnie” oraz Małgorzata Szumowska, autorka filmu „Body/Ciało” z 2015 roku, polemizowały z jego dorobkiem.

Wielu aktorów, takich jak Jerzy Stuhr, który zagrał w wielu dziełach Kieślowskiego, próbowało imitować jego styl w swoich filmach. Przykłady to „Historie miłosne” (1997), „Tydzień z życia mężczyzny” (1999), „Pogoda na jutro” (2003) oraz “Duże zwierzę” (2000) – film oparty na porzuconym scenariuszu Kieślowskiego. Paweł Łoziński, który był asystentem Kieślowskiego podczas realizacji „Trzech kolorów”, również nawiązał do dziedzictwa twórcy Dekalogu w swoim średniometrażowym filmie „Kratka” z 1996 roku.

Wpływ Kieślowskiego dostrzegano też poza granicami Polski, w filmach takich jak dzieła Nuri Bilge Ceylana, Grzegorz Zglińskiego, Cristiana Mungiu oraz Toma Tykwera. W szczególności jego film „Biegnij Lola, biegnij” z 1998 roku nawiązywał do idei różnych wariantów losów bohaterów, co można porównać do „Przypadku” Kieślowskiego. Również bracia Dardenne, Atom Egoyan, Abbas Kiarostami, Milczo Manczewski oraz Jean-Pierre Jeunet, którego „Amelia” z 2001 roku jest hołdem dla „Podwójnego życia Weroniki”, przyznawali się do wpływu stylistyki Kieślowskiego na swoją twórczość.

Jego spirytualne motywy obecne są także w popularnych serialach telewizyjnych, takich jak „Sześć stóp pod ziemią” (2001–2005), „Zagubieni” (2004–2010) i „Sense8” (2015–2018).

W zbiorowej pracy „Directory of World Cinema: East Europe”, Jeremy Richey podsumował wpływ Kieślowskiego na kinematografię, stwierdzając: „Stwierdzenie, że odejście Kieślowskiego pozostawiło po sobie pustkę, jest pewnie niedopowiedzeniem – jego śmierć oznaczała koniec bogatej tradycji filmowej i wielki cios dla potężnego niegdyś europejskiego filmu artystycznego”.

Nagrody indywidualne

Wszystkie osiągnięcia Krzysztofa Kieślowskiego składają się na jego bogaty dorobek artystyczny, obejmujący wiele prestiżowych nagród, które zdobył w trakcie swojej kariery. Poniżej przedstawiamy zestawienie najważniejszych nagród, jakie otrzymał w różnych latach jego pracy twórczej.

Rok	Film	Instytucja	Wyróżnienie	Rezultat
1967	Urząd	Festiwal Etiud PWSFTviT	Nagroda DKF „Zygzakiem”	Wygrana
1971	Byłem żołnierzem	Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Krakowie	Nagroda „Głosu Robotniczego”	Wygrana
		Ministerstwo Obrony Narodowej	Nagroda Ministerstwa Obrony Narodowej	Wygrana
1971	Była wojna			Wygrana
		Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Zakopanem	Nagroda miesięcznika „Żołnierz Polski”	Wygrana
1974	Pierwsza miłość	Krakowski Festiwal Filmowy	Złoty Smok	Wygrana
			Złoty Lajkonik	Wygrana
1975		Komitet ds. Radia i Telewizji	Nagroda Prezesa Komitetu ds. Radia i Telewizji	Wygrana
	Personel	Krakowski Festiwal Filmowy	Brązowy Lajkonik	Wygrana
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mannheim	Grand Prix	Wygrana
			Międzynarodowa Katolicka Nagroda Filmowa	Wygrana
		PWSFTviT	Nagroda im. Andrzeja Munka	Wygrana
		DKF w Świebodzinie	Samowar, Nagroda Entuzjastów Kina	Wygrana
		Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich	Syrenka Warszawska	Wygrana
1976		Czasopismo „Film”	Nagroda „Filmu” za debiut reżyserski w filmie fabularnym	Wygrana
		Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych „Młodzi i Film”	Grand Prix Wielki Jantar	Wygrana
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda Dziennikarzy za film telewizyjny	Wygrana
			Srebrne Lwy Gdańskie za film telewizyjny	Wygrana
	Blizna		Nagroda Specjalna Jury	Wygrana
1977	Szpital	Krakowski Festiwal Filmowy	Złoty Smok	Wygrana
		Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich	Syrenka Warszawska	Wygrana
1978	Blizna	Lubuskie Lato Filmowe	Złote Grono	Wygrana
1979	Z punktu widzenia nocnego portiera	Międzynarodowy Festiwal Filmu Dokumentalnego „Vision du Reel” w Nyonie	Srebrna Sestercja	Wygrana
		Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych i Dokumentalnych w Lille	Nagroda Jury	Wygrana
		Krakowski Festiwal Filmowy	Złoty Lajkonik	Wygrana
			Nagroda FIPRESCI	Wygrana
	Siedem kobiet w różnym wieku		Złoty Lajkonik	Wygrana
	Amator	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie	Złoty Medal	Wygrana
			Nagroda FIPRESCI	Wygrana
		Międzynarodowe Forum Filmowe „Człowiek-Praca-Twórczość”	Nagroda publiczności	Wygrana
		Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych „Młodzi i Film”	Jantar	Wygrana
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Złote Lwy Gdańskie	Wygrana
1980		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie	Nagroda Interfilm	Wygrana
1981	Spokój	Czasopismo „Ekran”	Złoty Ekran	Wygrana
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda Specjalna Jury	Wygrana
1985	Bez końca	Polska Federacja Dyskusyjnych Klubów Filmowych	Don Kichot	Wygrana
1987	Przypadek	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie	Nagroda Stowarzyszenia Filmowców Radzieckich	Wygrana
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Srebrne Lwy Gdańskie za scenariusz	Wygrana
1988	Krótki film o zabijaniu	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes	Nagroda FIPRESCI	Wygrana
			Nagroda Jury	Wygrana
		Europejska Nagroda Filmowa	Najlepszy film	Wygrana
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Złote Lwy Gdańskie	Wygrana
		Komitet Kinematografii	Nagroda Szefa Kinematografii	Wygrana
1988	Krótki film o miłości	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w San Sebastian	Nagroda FIPRESCI	Wygrana
			Nagroda OCIC	Wygrana
			Nagroda Specjalna Jury	Wygrana
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Srebrne Lwy Gdańskie	Wygrana
1989		Tarnowska Nagroda Filmowa	Nagroda Jury	Wygrana
			Nagroda Publiczności	Wygrana
			Nagroda Specjalna Jury	Wygrana
		Festiwal Filmowy w Strasburgu	Nagroda miasta Schiltigheim	Wygrana
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w São Paulo	Nagroda krytyki filmowej	Wygrana
		Komitet Kinematografii	Nagroda Szefa Kinematografii	Wygrana
		Festiwal „Gwiazdy Jutra” w Genewie	Nagroda za reżyserię	Wygrana
		Koło Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców Polskich	Złota Taśma	Wygrana
	Krótki film o zabijaniu	Czasopismo „Film”	Złota Kaczka za najlepszy film polski	Wygrana
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Nagroda Specjalna Jury	Wygrana
	Dekalog	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji	Nagroda „Young Cinema”	Wygrana
			Nagroda FIPRESCI	Wygrana
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w São Paulo	Nagroda krytyki filmowej	Wygrana
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w San Sebastian	Nagroda OCIC	Wygrana
1990		Czasopismo „Ekran”	Złoty Ekran za reżyserię	Wygrana
		Stowarzyszenie Włoskiej Krytyki Filmowej	Srebrna Taśma za najlepszy film zagraniczny prezentowany we Włoszech	Wygrana
1991	Podwójne życie Weroniki	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes	Nagroda FIPRESCI	Wygrana
			Nagroda Jury Ekumenicznego	Wygrana
		Amerykańskie Stowarzyszenie Krytyków Filmowych	Nagroda	Wygrana
1992		Czasopismo „Film”	Złota Kaczka za najlepszy film polski	Wygrana
		Koło Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców Polskich	Złota Taśma	Wygrana
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Nagroda Honorowa Jury	Wygrana
1993	Trzy kolory. Niebieski	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji	Złoty Lew	Wygrana
			Nagroda OCIC	Wygrana
		Czasopismo „Film”	Złota Kaczka (nagroda specjalna)	Wygrana
1994		Francuska Akademia Sztuki i Techniki Filmowej	Cezar za scenariusz	Nominacja
			Cezar za reżyserię	Nominacja
			Cezar za najlepszy film	Nominacja
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Nagroda Publiczności	Wygrana
	Trzy kolory. Biały	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie	Srebrny Niedźwiedź za reżyserię	Wygrana
	Trzy kolory. Czerwony	Brytyjska Akademia Sztuk Filmowych i Telewizyjnych	Najlepszy film	Nominacja
			Najlepsza reżyseria	Nominacja
			Najlepszy scenariusz	Nominacja
		Francuska Akademia Sztuki i Techniki Filmowej	Cezar za scenariusz	Nominacja
			Cezar za reżyserię	Nominacja
			Cezar za najlepszy film	Nominacja
		Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej	Oscar za reżyserię	Nominacja
			Oscar za scenariusz oryginalny	Nominacja
		Stowarzyszenie Nowojorskich Krytyków Filmowych	Nagroda za film obcojęzyczny	Wygrana
		VES Board of Directors	Nagroda im. Georges’a Mélièsa	Wygrana
		Stowarzyszenie Krytyków Filmowych w Los Angeles	Nagroda za film obcojęzyczny	Wygrana
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Vancouver	Główna Nagroda „Air Canada”	Wygrana
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valparaiso	Główna Nagroda	Wygrana
		Stowarzyszenie Prasy Zagranicznej w Hollywood	Złoty Glob za film obcojęzyczny	Nominacja
1995		Koło Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców Polskich	Złota Taśma	Wygrana
	Trzy kolory. Biały	Czasopismo „Film”	Złota Kaczka za najlepszy film polski	Wygrana
2000	Dekalog	Amerykańskie Stowarzyszenie Krytyków Filmowych	Nagroda za wybitne osiągnięcia w filmie zagranicznym	Wygrana
2001	Duże zwierzę	Polska Nagroda Filmowa	Orzeł za najlepszy scenariusz	Nominacja
2002	Niebo	Europejska Nagroda Filmowa	Najlepszy scenariusz	Nominacja

Nagrody honorowe, wyróżnienia i upamiętnienia

W 2000 roku, w wyniku uchwały senatu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Wydział Radia i Telewizji zyskał patrona w postaci reżysera Krzysztofa Kieślowskiego. W 2019 roku senat uczelni postanowił przekształcić WRiTV w Szkołę Filmową im. Krzysztofa Kieślowskiego, co stworzyło nowe możliwości dla kształcenia przyszłych pokoleń twórców filmowych. Od 2011 roku odbywa się w Sokołowsku festiwal filmowy, zainicjowany przez Fundację Sztuki Współczesnej „In Situ”, który jest poświęcony twórczości Kieślowskiego – Sokołowsko Festiwal Filmowy Hommage à Kieślowski.

W dniu 24 czerwca 2021 roku, za sprawą dyrektora Narodowego Centrum Kultury Filmowej Rafała Syski, w łódzkiej placówce EC1 Łódź – Miasto Kultury otwarto wystawę zatytułowaną „Bez końca. Dialogi Krzysztofa Kieślowskiego”. Tego samego roku, 27 czerwca, Google z okazji 80. urodzin reżysera postanowiło zmienić swoje logo, aby oddać mu hołd. 30 lipca 2021 roku rada gminy Mieroszów przyznała Kieślowskiemu pośmiertnie honorowe obywatelstwo, co jest symbolem uznania dla jego wkładu w kulturę. Jego imieniem nazwano nie tylko ulice w Warszawie, Łodzi i Mieroszowie, ale także wiele szkół ponadgimnazjalnych. Wśród nich można wymienić V Liceum Ogólnokształcące w Zielonej Górze, XXXIV Liceum w Łodzi, XXIX Liceum w Krakowie oraz Technikum Kinematograficzno-Komputerowe w Warszawie.

Rok	Instytucja	Nagroda	Uzasadnienie
1976	„Polityka” Tygodnik	Drożdże	„za działalność, która stała się zaczynem myślenia”
1976	Polska Federacja Dyskusyjnych Klubów Filmowych	Don Kichot	„za całokształt twórczości”
1979	Lubuskie Lato Filmowe	Złote Grono	b.d.
1981	Ministerstwo Spraw Zagranicznych	Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych	„za wybitne zasługi w propagowaniu kultury polskiej za granicą”
1985	Lubuskie Lato Filmowe	Nagroda Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej	„za całokształt twórczości filmowej”
1989	Ministerstwo Spraw Zagranicznych	Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych	„za upowszechnianie kultury polskiej za granicą”
1993	Francuskie Ministerstwo Kultury	Order Sztuki i Literatury	b.d.
1994	Dania – Ministerstwo Kultury	Nagroda im. C.J. Soninga	„za wkład w rozwój sztuki filmowej i europejskiej kultury”
1994	Fundacja „Biblia i Kultura” w Stuttgarcie	Nagroda Fundacji	„za aktualność w podejmowanej tematyce”
1998	Miasto Łódź	Gwiazda Kieślowskiego w Alei Gwiazd	b.d.
2006	Festiwal Filmów Polskich w Chicago	Nagroda Skrzydeł	„za rozwinięcie skrzydeł poza Polską”

---

Oceń: Krzysztof Kieślowski

---