Janusz Kaczmarski (malarz)

---

Życiorys

Rodzina

Janusz Kaczmarski urodził się w rodzinie z artystycznymi tradycjami. Jego matka, Janina z domu Strejlau, oraz ojciec, Bolesław Kaczmarski, który był ułanem I Pułku Krechowieckiego oraz tokarzem w Wytwórni Maszyn Precyzyjnych Avia, mieli znaczący wpływ na jego życie. Jego siostra Bogumiła, która później była znana jako Bogna Sokorska, była nie tylko żoną uznanego pianisty i kompozytora Jerzego Sokorskiego, ale również utalentowaną sopranistką, specjalizującą się w operach. Z kolei pierwsza żona artysty, Anna Trojanowska–Kaczmarska, była artystką malarką oraz wybitną teoretyczką sztuki. Owocem ich związku był Jacek Kaczmarski, który zasłynął jako poeta oraz pieśniarz o silnym wpływie na opozycję. Jego druga żona, Joanna Stasiak, również miała odmienny wkład w sztukę, będąc malarką oraz organizatorką wydarzeń kulturalnych.

Studia

W okresie 1949–1950 Janusz Kaczmarski rozpoczął swoją drogę artystyczną, studiując malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Tam miał szansę rozwijać swoje umiejętności pod okiem Stanisława Szczepańskiego, znanego kolorysty i teoretyka sztuki. Po ukończeniu nauki w Polsce, Kaczmarski wyjechał na dalsze studia do Leningradu, gdzie uczył się w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych w latach 1950–1952 pod okiem Eleny Tabakowej. Następnie kontynuował edukację w Kijowie, uczęszczając do pracowni Tatiany Jablonskiej aż do uzyskania dyplomu w 1956 roku w Kijowskim Instytucie Sztuk Pięknych, w pracowni Aleksieja Szowkunienki.

Po powrocie do Polski

Po zakończeniu studiów artysta związał się z grupą malarzy znanych jako „Powiśle”, a następnie od 1962 do 1976 współpracował z Grupą Malarzy Realistów. W latach 1964–1970 Kaczmarski był aktywny jako recenzent w „Przeglądzie Artystycznym”, a w latach 1966–1969 recenzował wystawy dla rubryki „Przegląd Galerii Warszawskich”. Jego debiutancka recenzja dotyczyła pośmiertnej wystawy Zbigniewa Tymoszewskiego, zamieszczona w „Przeglądzie Artystycznym” w 1964 roku. W okresie 1972–1973 Kaczmarski pełnił rolę redaktora naczelnego „Polish Art Review”, kwartalnika poświęconego polskiemu środowisku artystycznemu.

Działalność społeczna

W 1966 roku Janusz Kaczmarski został wybrany na przewodniczącego sekcji malarskiej Związku Polskich Artystów Plastyków, a jego kadencja trwała do 1972 roku. W latach 1972–1980 trzykrotnie obejmował również stanowisko prezesa Zarządu Głównego ZPAP. W tym czasie jeszcze bardziej zaangażował się w międzynarodową współpracę, dołączając do Międzynarodowego Stowarzyszenia Sztuk Plastycznych (AIAP). Po ogłoszeniu stanu wojennego, artysta aktywnie uczestniczył w organizacji niezależnego ruchu wystawienniczego. W latach 1981–1987 wstrzymywał swoje wystawy w oficjalnym obiegu kultury, preferując niezależne miejsca takie jak Muzeum Archidiecezji Warszawskiej lub galerie zagraniczne. W grudniu 1989 pełnił krótkotrwałą funkcję dyrektora Departamentu Plastyki, gdy ministerką kultury była Izabella Cywińska. Jako członek Rady Plastyki przy ministrze Kultury i Sztuki, Janusz Kaczmarski wziął udział w wielu wystawach o zasięgu krajowym i międzynarodowym, prezentując polską sztukę w różnych galeriach i zbiorach muzealnych w kraju oraz zagranicą.

Praca pedagogiczna

W latach 1977–1978 Janusz Kaczmarski uczył malarstwa w Dreźnie, w Hochschule für Bildende Künste, po czym wrócił do Polski, aby prowadzić pracownię malarstwa na Wydziale Projektowania Wnętrz w Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu od 1978 do 1982 roku. Następnie, w latach 1981–1992, nauczał na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie w latach 1984–1991 pełnił stanowisko kierownika Zakładu Malarstwa Instytutu Artystyczno-Pedagogicznego oraz dyrektora Instytutu w latach 1989–1991. W 1990 roku Kaczmarski uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego. Po zakończeniu pracy w Toruniu, prowadził pracownię malarstwa w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Olsztynie, gdzie od 1996 roku pełnił rolę Kierownika Zakładu Malarstwa. W 1999 roku pod jego kierunkiem doktorat uzyskał Marek Szczęsny. Kaczmarski przeszedł na emeryturę w 2001 roku. Zmarł 20 września 2009 roku i znalazł swój ostatni spoczynek na cmentarzu Wolskim w Warszawie.

Twórczość

Twórczość Janusza Kaczmarskiego wyróżnia się na tle polskiego malarstwa, co w dużej mierze ma swoje źródło w jego studiowaniu w Leningradzie i Kijowie. W odpowiedzi na ugruntowane zasady realizmu socjalistycznego, artysta za znaczący wzór obrał sobie sztukę dawną, stawiając na dociekliwość w obserwacji i rozwijanie złożonych relacji między tematyką a formą artystyczną.

Umiejętności warsztatowe zdobyte podczas nauki owocowały w jego malarstwie, zwłaszcza w wykorzystaniu przestrzennie traktowanego rysunku. Już w początkowych latach po ukończeniu studiów malował wiele kompozycji na zamówienia publiczne, takich jak „Łanięty” (1959), „Strajk szkolny 1905” (1960), „Hiszpania 1938” (1961). Poza tym podejmował próby stworzenia unikalnej przestrzeni malarskiej. Pejzaże miejskie i widoki dachów oraz kominów, które malował z okien swojej pracowni, ukazują fascynację Kaczmarskiego sztuką Cézanne’a, czego dowodem są jego prace „Dachy starej Warszawy” oraz „Noc”. W latach 1968–1970 stworzył cykl szkiców oraz obrazów „Droga”, w nawiązaniu do twórczości Andrzeja Wróblewskiego.

Od 1969 do 1971 roku Kaczmarski pracował nad serią obrazów w ciemnej tonacji, w których pojawiały się zwierzęce czaszki. W tym samym okresie zaczął malować wnętrza swojej pracowni, aranżując je za pomocą codziennych przedmiotów, co stało się charakterystycznym motywem w jego późniejszej twórczości. Od roku 1976 wprowadził chłodne, niemal monochromatyczne kolory, tworząc obrazy ukazujące puste wnętrza z nielicznymi przedmiotami. W trakcie swojego pobytu w Dreźnie artysta wzbogacił swoją twórczość o nowe motywy, łącząc antyczne gipsowe rzeźby z nowoczesnymi przedmiotami; obrazy takie jak „Niobe”, tryptyk „Poloty” czy „Wnętrze z torsem i kulą” świadczą o tej ewolucji. Od 1980 roku Kaczmarski zajął się malowaniem cyklu „Okno”, ukazującego fragment wnętrza pracowni w różnym oświetleniu i porach dnia, z elementami takimi jak sztalugi, parasol, czy zasłonięte okno.

W okresie 1981–1983 artysta stworzył kilka obrazów o tematyce politycznej. Szczególnie wyróżniają się dwa dzieła: „Strajk wg Stanisława Lentza w stulecie Polskiego Ruchu Robotniczego” (1983) oraz szkice do tematu „Aresztowani”, które ukazują dramatyczne sceny z aktami chłopca otoczonego przez zomowców. Prezentując tragiczne aspekty rzeczywistości stanu wojennego, Kaczmarski namalował serię martwych natur z czaszkami w hełmach, nawiązujących do tradycyjnych przedstawień „memento mori” – w tym „Czaszka w hełmie” oraz „Tryptyk bez tytułu” (1982). Doskonale oddaje to jego portret Jerzego Popiełuszki z 1984 roku.

W połowie lat 80. w twórczości Janusza Kaczmarskiego zauważalna stała się nowa paleta barw – soczystych i czystych, co miało miejsce w martwych naturach oraz przedstawieniach wnętrz i postaci. Wyróżniają się także jego autoportrety z podwójnym odbiciem (1985–1987) oraz studia modeli. Prace Kaczmarskiego znalazły swoje miejsce w wielu renomowanych zbiorach, w tym:

• Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Narodowa Galeria Sztuki Zachęta,
• Muzeum Archidiecezji Warszawskiej,
• Muzeum Niepodległości w Warszawie,
• Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy,
• Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie,
• Muzeum Narodowe w Szczecinie.

Ważniejsze wystawy indywidualne

Zaprezentowane poniżej są kluczowe wydarzenia z obszaru sztuki, w których Janusz Kaczmarski miał przyjemność uczestniczyć przez lata swojej kariery artystycznej. Jego prace były wystawiane w renomowanych galeriach i miejscach w Polsce i za granicą.

• 1966 – Kulturhaus Hans Marchwitz w Poczdamie,
• 1967 – Galerie Jean Camion w Paryżu,
• 1977 – Galeria „Wystawy na Pięknej” w Warszawie,
• 1978 – Societe des Beaux-Arts w Bienne,
• 1980 – Dresdner Schloss, Pretiosensaal w Dreźnie,
• 1980 – Galeria BWA w Krakowie,
• 1988 – Galeria w Teatrze Powszechnym w Warszawie,
• 1993 – Galeria „Zachęta” – Mały Salon w Warszawie,
• 2000 – Krypta u Pijarów, Galeria In Spe w Krakowie,
• 2006 – Galeria Test w Warszawie,
• 2007 – Muzeum Polskie w Rapperswilu, Palais des Nations w Genewie,
• 2008 – Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, BWA w Olsztynie,
• 2009 – Muzeum Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.

Każda z tych wystaw odegrała istotną rolę w jego artystycznym rozwoju, a także przyczyniła się do poszerzenia jego międzynarodowej renomy.

Wyróżnienia i nagrody

Janusz Kaczmarski, utalentowany malarz, otrzymał szereg prestiżowych nagród oraz wyróżnień, które podkreślają jego znaczący wkład w polską sztukę i kulturę. W 1961 roku zdobył I nagrodę (ex aequo) w prestiżowym konkursie „Lenin i Polska” w Warszawie.

W 1964 roku został uhonorowany wyróżnieniem w konkursie „Człowiek i praca w Polsce Ludowej”, a także otrzymał Srebrną Odznakę Honorową miasta Warszawy. Jeszcze w tym samym roku brał udział w wystawie malarstwa z okazji XX-lecia PRL, zdobywając równorzędną nagrodę.

Kolejnym istotnym osiągnięciem było uzyskanie tytułu Zasłużonego Działacza Kultury w 1970 roku. W 1974 roku artysta zdobył wyróżnienie na „Bielskiej Jesieni” w Bielsko-Białej oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, co było ważnym sygnałem uznania jego twórczości.

Rok później, w 1975 roku, Kaczmarski otrzymał III nagrodę na wystawie zorganizowanej w związku z XXX rocznicą zwycięstwa nad faszyzmem w Warszawie. W 1977 roku został wyróżniony Dyplomem Uznania Ministra Spraw Zagranicznych za wybitne zasługi w popularyzowaniu kultury polskiej poza granicami kraju oraz zdobył Złotą Odznakę ZPAP.

W 1996 roku, z okazji 40-lecia jego pracy twórczej oraz 65. rocznicy urodzin, artysta otrzymał list gratulacyjny od Ministra Kultury i Sztuki. Dodatkowo, w 1991 roku zdobył nagrodę II stopnia Rektora Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu za swoje osiągnięcia organizatorskie i dydaktyczne w latach 1990–1991.

---

Oceń: Janusz Kaczmarski (malarz)

---