Franciszek Fiedler

---

Życiorys

Franciszek Fiedler był postacią wywodzącą się z zamożnej żydowskiej rodziny mieszczańskiej. Był synem Beniamina Truskiera oraz Ewy Honigwil. W swoich młodzieńczych latach przyjął nazwisko Fiedler. Po zakończeniu nauki w gimnazjum J. Pankiewicza w Warszawie w 1898 roku, w 1900 roku rozpoczął studia z zakresu historii na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie.

Jednakże jego działalność w polskich organizacjach narodowych oraz aktywny udział w demonstracjach przeciwko wykładom pewnego profesora doprowadziły do jego usunięcia z uczelni już w 1901 roku i wydalenia z kraju. Po powrocie do Warszawy, został aresztowany i osadzony w X PawilonieCytadeli Warszawskiej. Fiedler nie zrezygnował z edukacji, więc kontynuował studia na Uniwersytecie Zuryskim w Zurychu, gdzie przebywał w latach 1903–1905 i 1906–1909.

W 1905 roku stał się członkiem Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, pracując w Wydziale Zawodowym SDKPiL oraz Komisji Socjaldemokratycznych Związków Zawodowych. Jego zaangażowanie w rewolucję lat 1905–1907 oraz współpraca z warszawskim pismem „Trybuna” utorowały mu drogę do uczestnictwa w życiu politycznym. Równocześnie, Fiedler był współzałożycielem pisma „Młot”. Niestety, lata 1911–1912 spędził w więzieniu.

W 1912 roku wyemigrował poza tereny Imperium Rosyjskiego, a po powrocie kontynuował działalność w Warszawie i Petersburgu, gdzie pełnił obowiązki redaktora „Naszej Trybuny”. W 1915 roku wyjechał do Włoch, by leczyć chorobę płuc, a w 1916 roku został członkiem Zarządu Głównego SDKPiL. Od 1917 roku redagował centralny organ prasowy SDKPiL, czyli „Czerwony Sztandar”. W trakcie I wojny światowej, między kwietniem a listopadem 1917 roku, został aresztowany przez Niemców i więziony w obozach w Lubaniu i Havelbergu.

Pracował nad zjednoczeniem SDKPiL oraz PPS-Lewicy, uczestnicząc w komitecie, który miał przygotować program nowej partii. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Fiedler związał się z Komunistyczną Partią Robotniczą Polski, wchodząc w skład jej Komitetu Centralnego w latach 1918–1924. Zatrzymany w lutym 1920 roku, przeszedł przez różne zakłady karne: Mokotów, X Pawilon, Wronki, a następnie oboz w Dąbiu i Pawiaku.

Po wyjściu na wolność w 1921 roku, pracował nad polityką rolną KPRP, a „Tezy agrarne”, do których przyczynił się jako autor, zostały zaakceptowane na II Zjeździe KPRP. W 1924 roku jednakże został usunięty z partii oskarżony o działalność prawicową. Udał się wtedy do Moskwy, następnie do Gdańska, a w kolejnych latach przebywał m.in. w Berlinie (1928–1933), Brukseli (1933) oraz Paryżu (1933–1935). Od 1935 roku kierował działalnością wydawniczą Komunistycznej Partii Polski.

W 1938 roku przybył do Francji, gdzie najpierw mieszkał w Paryżu, a później na południu kraju, a od 1942 roku w Grenoble. W tym czasie był jednym z organizatorów kół PPR we Francji oraz angażował się w antyniemiecki ruch oporu, wcześniej pomagając uchodźcom wojennym z Hiszpanii.

Do Polski wrócił w 1945 roku, gdzie wykładał historię ruchu robotniczego w Centralnej Szkole Partyjnej, a następnie na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie Rada Państwa w 1953 roku nadała mu tytuł profesora. Był redaktorem naczelnym „Trybuny Wolności” (1945–1947) oraz „Nowych Dróg” (1947–1952), a także aktywnie uczestniczył w redagowaniu Konstytucji PRL. W 1945 roku wstąpił do Komitetu Centralnego PPR, a w 1948 do PZPR.

W latach 1952-1957 brał udział w tworzeniu Polskiej Akademii Nauk, został członkiem rzeczywistym PAN oraz członkiem Prezydium. Uniwersytet Warszawski uhonorował go doktoratem honorowym w 1951 roku. W listopadzie 1949 roku został zaproszony do Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina.

Franciszek Fiedler zmarł i został pochowany z honorami zarówno partyjnymi, jak i wojskowymi 30 listopada 1956 roku w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w kwaterze A27-tuje-6/7. W uroczystościach pogrzebowych brali udział m.in. członkowie Biura Politycznego KC PZPR, przewodniczący Rady Państwa Józef Cyrankiewicz, a także Stefan Jędrychowski oraz Roman Zambrowski, oraz prezes Polskiej Akademii Nauk, prof. Jan Dembowski.

Uroczyste odsłonięcie tablicy pamiątkowej na jego grobie miało miejsce 27 listopada 1957 roku.

Odznaczenia

Franciszek Fiedler, znany ze swojego zaangażowania w życie społeczne i polityczne, został odznaczony wieloma prestiżowymi nagrodami. W swoim dorobku można wymienić kilka kluczowych wyróżnień, które świadczą o jego znaczącej roli w budowie nowoczesnego państwa.

• Order Budowniczych Polski Ludowej, przyznany 22 lipca 1949, jako jeden z pierwszych laureatów,
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, odznaczenie, które otrzymał 11 września 1950,
• Order Sztandaru Pracy I klasy, którym uhonorowano go dwukrotnie, z czego po raz drugi w 1955,
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy, nadany za jego aktywny udział w ruchu oporu we Francji.

Wybrane publikacje

Franciszek Fiedler w swojej pracy naukowej poświęcał szczególną uwagę dziejom ruchu robotniczego, historiom gospodarczym zarówno średniowiecza, jak i nowożytności, a także teorii myśli marksistowskiej oraz analizie historii i teorii spółdzielczości. W ciągu swojej kariery ogłosił wiele prac historycznych, które zyskały uznanie w środowisku akademickim.

Do najważniejszych publikacji Fiedlera można zaliczyć:

• Tło gospodarcze przewrotu majowego (1927),
• Luksemburgizm a kwestia chłopska (1932),
• W sprawie chłopskiej (1933),
• Historyczne znaczenie Konstytucji 3 Maja (1945),
• W 28 rocznicę Rewolucji Październikowej (1945),
• W sprawie granic wschodnich (1945),
• Reakcyjna koncepcja dwóch wrogów (1947, ze Stefanem Jędrychowskim),
• Sto lat „Manifestu Komunistycznego” (1948),
• Uwagi w sprawie powstania i rozwoju państwa demokracji ludowej (1950).

Fiedler pozostawił po sobie cenny dorobek, który nie tylko dokumentuje historię, ale również stanowi ważny element debaty na temat ruchów społecznych i ekonomicznych w Polsce.

---

Oceń: Franciszek Fiedler

---