Jakub Berman

---

Życiorys

Jakub Berman przyszedł na świat w żydowskiej rodzinie, jako syn Isera (Izydora) i Guty (Gustawy). Miał w swoim życiu cztery rodzeństwa, wśród których byli dwóch braci: Adolf (1906–1978), który w 1950 roku wyemigrował do Izraela oraz Mietek (Mieczysław; zginął w obozie zagłady w Treblince). Pozostałe rodzeństwo stanowiły dwie siostry: Anna Wołek (zamordowana razem z mężem Pawłem oraz córką Leną w obozie zagłady w Treblince) i Irena Olecka (1918–2000, pedagog).

W 1925 roku ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1924 roku wstąpił do Związku Młodzieży Komunistycznej. Cztery lata później, w 1928 roku, dołączył do Komunistycznej Partii Polski. W jej ramach był członkiem centralnego wydziału krajowego oraz sekretarzem podwydziału inteligenckiego. Dodatkowo, pracował w Centralnej Redakcji Krajowej oraz od 1927 do 1939 roku był związany z Biuletynem Żydowskiej Agencji Telegraficznej.

Po napaści III Rzeszy na Polskę 7 września 1939 roku, zrealizował ewakuację z Warszawy na polecenie płk. Romana Umiastowskiego, pozostawiając swoją rodzinę w stolicy. W momencie, gdy ZSRR zaatakowało Polskę, przebywał w Tarnopolu. Następnie został inspektorem pracy w Białymstoku, przyjął obywatelstwo sowieckie i sprowadził żonę oraz córkę do Białegostoku. Od marca do czerwca 1941 roku pracował w redakcji „Sztandaru Wolności” – głosu Komunistycznej Partii Białorusi wydawanego w Mińsku.

24 czerwca 1941 roku, po niemieckim ataku na ZSRR, opuścił Mińsk, w towarzystwie całej redakcji oraz rodziny, uciekając pieszo na wschód. Przez kolejne miejscowości, takie jak Mohylew i Briańsk, dotarł w sierpniu 1941 roku do Moskwy, gdzie uzyskał zatrudnienie w redakcji Radiostacji Kościuszko, prowadzonej przez Zofię Dzierżyńską. Pracował tam aż do ewakuacji centralnych instytucji sowieckich z Moskwy we wrześniu-październiku 1941 roku.

Wówczas, Komitet Wykonawczy Kominternu skierował go do Międzynarodowej Szkoły Leninowskiej w Kusznarenkowie koło Ufy, gdzie pełnił funkcję wykładowcy i kierownika grupy polskiej do 1943 roku. Szkoleni tam komuniści, po przerzuceniu do Polski, stawali się członkami nowo powołanej Polskiej Partii Robotniczej (PPR) w styczniu 1942 roku. W sierpniu 1943 roku powrócił do redakcji Radiostacji Kościuszko w Moskwie, gdzie został organizatorem oraz członkiem Związku Patriotów Polskich. W grudniu tego samego roku objął stanowisko sekretarza wydziału krajowego ZPP.

Berman był współorganizatorem i członkiem tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy Komitecie Centralnym Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) w okresie styczeń-luty 1944, gdzie faktycznie kierował jego pracami. W lipcu 1944 roku uczestniczył w powołaniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w Moskwie oraz współredagował jego manifest.

Od sierpnia 1944 do grudnia 1948 roku był członkiem Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej, a następnie, aż do maja 1956 roku, był członkiem Biura Politycznego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w tym również Sekretariatu Biura Politycznego i Sekretariatu KC PZPR. 16 maja 1945 roku został powołany na stanowisko podsekretarza stanu w Prezydium Rady Ministrów, pełniąc funkcję aż do listopada 1952 roku, co było jego jedynym oficjalnym stanowiskiem w tamtym czasie.

Później, od listopada 1952 roku do lutego 1954 roku, był członkiem Prezydium Rady Ministrów, a następnie od 1954 do 1956 roku pełnił funkcję wicepremiera. W listopadzie 1949 roku stał się członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina. W latach 1949–1954 działał w Komisji Biura Politycznego KC PZPR ds. Bezpieczeństwa Publicznego, nadzorującej aparat represji stalinowskich w Polsce, i był współodpowiedzialny za działania Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.

W drugiej połowie lat 40. XX wieku, Berman zyskał wpływy w kraju, osiągając bliską współpracę z Bolesławem Bierutem oraz Hilarym Mincem, tworząc trójkę prowadzącą PZPR. Przy niewielkich stanowiskach pełnił centralną rolę w kierowaniu ideologią partii komunistycznej oraz aparatem represji, przez co zyskał przydomek „szara eminencja”. Był zaangażowany w polityczne morderstwa, współpracując ze Stanisławem Radkiewiczem. Od grudnia 1952 roku do marca 1954 roku pełnił funkcję sekretarza KC PZPR odpowiedzialnego za oświatę.

W maju 1957 roku, za sprawą odwilży październikowej 1956 roku, Berman został usunięty z PZPR, a do przejścia na emeryturę w 1969 roku pracował w wydawnictwie „Książka i Wiedza”. Na początku 1980 roku doznał poważnego wypadku, w wyniku którego przez półtora roku przebywał w szpitalu i pozostał osobą niepełnosprawną.

Zmarł w Warszawie, a jego miejsce spoczynku to Cmentarz Wojskowy na Powązkach (kwatera B35, rząd 7, grób 15). Od 1928 roku był żonaty z Gustawą z d. Grynberg (1900–1978), z którą miał córkę Lucynę (1929–2019), która wyszła za Feliksa Tycha.

Berman był również bohaterem jednej z rozmów opublikowanej w książce Teresy Torańskiej zatytułowanej „Oni”.

Odznaczenia (wybrane)

Jakub Berman był osobą odznaczoną wieloma wyróżnieniami za swoje zasługi w budowaniu nowego ładu społecznego w Polsce oraz na arenie międzynarodowej. Poniżej przedstawiamy niektóre z jego nagród, które podkreślają jego osiągnięcia.

• Order Sztandaru Pracy I klasy, nadany na mocy zarządzenia prezydenta Bolesława Bieruta z 24 grudnia 1951 roku, „w związku z 50 rocznicą urodzin za wybitne zasługi w walce o Polskę Ludową i w budownictwie podstaw socjalizmu”,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany uchwałą Prezydium KRN z 19 lipca 1946 roku, „w wyróżnieniu zasług na polu dwuletniej pracy nad odrodzeniem państwowości polskiej, nad utrwaleniem jej podstaw demokratycznych i w odbudowie kraju”,
• Pamiątkowy Medal z okazji 40 rocznicy powstania Krajowej Rady Narodowej (1983),
• Order 9 września 1944 II stopnia, przyznany w Bułgarii w 1948 roku,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Narodowego Zasługi, nadany w Bułgarii w 1946 roku,
• Wielki Oficer Orderu Lwa Białego, przyznany w Czechosłowacji w 1947 roku,
• Order Zasługi dla Ludu ze Złotą Gwiazdą, nadany w Jugosławii w 1946 roku,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej w 1948 roku.

---

Oceń: Jakub Berman

---