Tomasz Strzembosz

Nauka i edukacja

Tomasz Romuald Strzembosz, urodzony 11 września 1930 roku w Warszawie, a zmarły 16 października 2004 w tym samym mieście, był wybitnym polskim historykiem o ogromnym wkładzie w badania nad historią Polski, zwłaszcza w kontekście II wojny światowej.

Strzembosz był profesorem na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, znanym również jako KUL, gdzie pracował od 1991 roku. Jego kariera akademicka obejmowała także związki z Instytutem Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.

W latach 1989–1993 pełnił funkcję przewodniczącego Rady Naczelnej Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (ZHR), co podkreśla jego zaangażowanie w życie społeczne i edukacyjne. Po zakończeniu kadencji otrzymał tytuł honorowego przewodniczącego tej organizacji, co świadczy o jego wpływie na młode pokolenia harcerzy.

Życiorys

Ukończył edukację podstawową oraz dwie klasy gimnazjalne, uczestnicząc w tajnych kompletach w Gimnazjum i Liceum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie. Maturę złożył w 1949 roku w Samorządowym Gimnazjum i Liceum w Falenicy, a w tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Już jesienią 1951 roku kontynuował kształcenie na Uniwersytecie Warszawskim, specjalizując się w archiwistyce. Z uwagi na sytuację polityczną, uzyskanie dyplom magistra miało miejsce dopiero w 1959 roku.

W 1952 roku rozpoczął swoją karierę zawodową w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Warszawie, a następnie przeniósł się do Archiwum Głównego Akt Dawnych. Niestety, w sierpniu 1953 roku został usunięty z tej instytucji z inicjatywy Koła ZMP przy Państwowej Służbie Archiwalnej w Warszawie. Pracował krótko jako robotnik, a od 1954 roku przez kolejne dwanaście lat był zatrudniony w Dziale Oświatowym Muzeum Warszawy.

W 1966 roku nawiązał współpracę z Pracownią Dziejów Polski w II wojnie światowej w Instytucie Historii PAN. W 1972 roku obronił doktorat na Uniwersytecie Warszawskim, pod kierunkiem prof. Stanisława Herbsta. Następnie, w 1982 roku, uzyskał habilitację na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL, a w 1991 roku otrzymał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego. Od 1984 roku pracował na KUL, a od 1992 także w Instytucie Studiów Politycznych PAN, gdzie pełnił rolę kierownika Samodzielnej Pracowni Dziejów Ziem Wschodnich II RP oraz wiceprzewodniczącego Rady Naukowej ISP PAN.

W pierwszej połowie lat 90. uczestniczył w sesji plenarnej Polskiego Uniwersytetu Ludowego w Mińsku, która była poświęcona 50. rocznicy powstania Armii Krajowej oraz jej działalności w rejonach wschodnich II Rzeczypospolitej.

Praca naukowa

Zainteresowania profesora Tomasza Strzembosza miały wyraźne ukierunkowanie na badanie konspiracji warszawskiej. Już od 1982 roku jego prace obejmowały również zagadnienia związane z partyzantką antysowiecką, początkowo w rejonie białostockim, szczególnie w okolicach Biebrzy, a później w dawnych północno-wschodnich województwach II RP. Warto podkreślić, że był on prekursorem w obszarze badań dotyczących konspiracyjnej walki zbrojnej w okupowanej Warszawie oraz historią partyzantki i konspiracji na Kresach Północno-Wschodnich Polski, zwłaszcza w kontekście pierwszej sowieckiej okupacji w latach 1939-1941. Dodatkowo, posiadał szeroką wiedzę na temat sowieckiego systemu okupacyjnego.

Na etapie późniejszym swojego życia, profesor Strzembosz poświęcał czas pracy nad obszerną monografią dotyczącą polskiej partyzantki na obszarze północno-wschodnim w latach 1939–1941. Jednocześnie kończył pracę nad książką zatytułowaną „Rewolucja na postronku. Sowiecki system okupacyjny na ziemiach wschodnich II RP 1939-1941”.

Do grona uczniów Tomasza Strzembosza należy zaliczyć wybitnych badaczy oraz praktyków: Henryka Błaszczyka, Makra Wierzbickiego, Grzegorza Motykę, Piotra Niwińskiego, Janusza Marszalca, Zygmunta Boradyna, Jarosława Kopińskiego, Rafała Wnuka, Ryszarda Śmietankę-Kruszelnickiego, Sławomira Poleszaka, Irenę Kozimałę, Tomasza Łabuszewskiego oraz Adama Barana.

Harcerstwo

Tomasz Strzembosz był zaangażowany w harcerstwo od 1945 roku. Wstąpił do Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP) we wrześniu tego samego roku, gdzie pozostał aż do rozwiązania drużyn ZHP na przełomie 1948 i 1949. Początkowo należał do V Krakowskiej Drużyny Harcerzy, a potem przeszedł do 46 Warszawskiej Drużyny Harcerzy w Falenicy, która funkcjonowała w Hufcu Grochów.

W roku, w którym zdawał maturę, niemal cała jego klasa, pod namową opiekuna, prof. Wincentego Łąckiego, zaciągnęła się do szkolnego koła Związku Młodzieży Polskiej (ZMP). Prof. Łącki, który był żołnierzem ochotnikiem w wojnie z 1920 roku oraz żołnierzem Armii Krajowej, tłumaczył tę decyzję mówiąc: nie po to uczyliśmy was w czasie wojny na kompletach, narażając życie, aby teraz nie dostać się na studia jako ludzie nieorganizowani.

Na jesieni 1956 roku, Tomasz uczestniczył w spotkaniach harcerzy Szarych Szeregów, które dążyły do odbudowy ZHP. Wkrótce potem, razem z grupą warszawskich instruktorów, wziął udział w Krajowym Zjeździe Działaczy Harcerskich w Łodzi, który został zorganizowany z zaproszeniem Aleksandra Kamińskiego. Następnie podjął się prowadzenia drużyny harcerskiej w szkole podstawowej przy ulicy Hożej. W 1958 roku zasilił grono przewodników, kończąc kurs w Zawoi.

W 1980 roku był jednym z inicjatorów utworzenia Kręgów Instruktorów im. Andrzeja Małkowskiego (KIHAM). W 1981 r. współtworzył Niezależny Ruch Harcerski (NRH), gdzie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego. Jego działalność w tych organizacjach miała kluczowe znaczenie dla rozwoju harcerstwa w Polsce w tamtych latach.

W 1989 roku uczestniczył w formowaniu Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, a przez dwie kadencje sprawował funkcję jego Przewodniczącego w latach 1989-1992. Od 1993 roku był Honorowym Przewodniczącym ZHR. Po jego śmierci, Przewodniczący ZHR, hm. Kazimierz Wiatr, nadał mu tytuł Harcmistrza Rzeczypospolitej. Było to o tyle znaczące, że miało charakter symboliczny, gdyż przepisy ZHR nie przewidują formalnego nadawania stopnia Harcmistrza RP.

Działalność polityczna i społeczna

W latach 1972–1980 Tomasz Strzembosz aktywnie uczestniczył w działalności Polskiego Klubu Górskiego. Jego zaangażowanie społeczne intensyfikowało się od jesieni 1980 roku, kiedy to włączył się w prace NSZZ „Solidarność” w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk, pełniąc funkcję wiceprzewodniczącego Koła.

Od 1982 do 1989 roku był członkiem podziemnej Rady Edukacji Narodowej, co wskazuje na jego zaangażowanie w niezależną edukację w trudnych czasach. Od 1983 roku uczestniczył w działaniach Społecznego Komitetu Wydawnictw Niezależnych, promując niezależne publikacje i idee.

W latach 1989–1994 pełnił rolę wiceprzewodniczącego Rady Naukowej Archiwum Wschodniego, co podkreśla jego wkład w badania i dokumentację historii. Tomasz Strzembosz był również współzałożycielem „Komitetu Upamiętniającego Polaków Ratujących Żydów”, gdzie pełnił funkcję wiceprezesa oraz przewodniczącego Komisji Historycznej, co uwidacznia jego zainteresowanie historią i dziedzictwem kulturowym.

Życie prywatne

Tomasz Strzembosz spędził część swojego życia w Warszawie. Był synem Adama i Zofii z Gadomskich, miał również rodzeństwo, w tym Teresę oraz Adama Strzemboszów.

W 1957 roku wziął ślub z harcerką Marią Dawidowską, znaną jako Maryla, która była siostrą Alka Dawidowskiego. Z tego związku urodzili się Dorota i Maciej, którzy są częścią ich rodziny.

Tomasz Strzembosz spoczywa na Powązkach, w kwaterze 261-6-18/19, gdzie został pochowany.

Nagrody i odznaczenia

W dorobku Tomasza Strzembosza znajduje się wiele znaczących nagród i odznaczeń, które odzwierciedlają jego wkład w historię oraz literaturę. Oto niektóre z wyróżnień, które zdobył w trakcie swojej kariery:

  • Nagroda sekretarza naukowego PAN za Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944 (1974),
  • Nagroda „Polityki” za Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944 (1974),
  • Nagroda księgarzy „Dziesięć polskich książek roku” za Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1944 (1983),
  • Nagroda „Polityki” za Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944 (1983),
  • Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (13 grudnia 2000),
  • Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka (15 maja 2002),
  • Tytuł i nagroda Kustosz Pamięci Narodowej (8 listopada 2002),
  • Tytuł „Honorowy Obywatel Miasta Jedwabne” (3 października 2004),
  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (21 lutego 2008, pośmiertnie).

Publikacje książkowe

Tomasz Strzembosz, znany polski historyk, jest autorem wielu ważnych prac naukowych. Wśród jego najważniejszych publikacji książkowych znajdują się:

  • Tumult warszawski 1525 r. (wyd. 1959),
  • Odbijanie i uwalnianie więźniów w Warszawie 1939-1944 (wyd. 1972),
  • Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1944 (wyd. 1978, II wyd. 1983) ISBN 83-06-00717-4,
  • Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1945 (wyd. 1979, II wyd. 1983),
  • Szare Szeregi jako organizacja wychowawcza (wyd. 1981, II wyd. 1984),
  • Refleksje o Polsce i podziemiu 1939-1945 (wyd. 1987, 1990) ISBN 83-85028-17-X,
  • Bohaterowie „Kamieni na szaniec” w świetle dokumentów (wyd. 1994, II wyd. 1996, III wyd. 2007) ISBN 83-01-11352-9 (wyd. II),
  • Saga o „Łupaszce” ppłk. Jerzym Dąmbrowskim 1889-1941 (wyd. 1996) ISBN 83-86678-33-X,
  • Rzeczpospolita podziemna: społeczeństwo polskie a państwo podziemne 1939–1945 (wyd. 2000) ISBN 83-86117-49-4,
  • W stronę zachodzącego słońca. Życiorysy wpisane w polską historię (wyd. 2003) ISBN 83-88794-94-9,
  • Antysowiecka partyzantka i konspiracja nad Biebrzą X 1939-VI 1941 (wyd. 2004) ISBN 83-88973-78-9,
  • Czerwone bagno. Konspiracja i partyzantka antysowiecka w Augustowskiem wrzesień 1939 – czerwiec 1941 razem z Rafałem Wnukiem (wyd. 2009) ISBN 978-83-7383-382-1.

Ponadto, Strzembosz jest autorem ponad 100 publikacji naukowych, a także pełnił rolę redaktora naukowego w wielu innych pracach.

Przypisy

  1. Ewa Borkowska-Pastwa, Renata Adrian-Cieślak, Urszula Kret: Starszyzna Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej 1989–2022. Warszawa: Wydawnictwo ZHR, 2023 r. ISBN 978-83-87899-32-5.
  2. Prof. dr hab. Tomasz Strzembosz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 02.08.2022 r.]
  3. Cmentarz Stare Powązki: WACŁAW STRZEMBOSZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 28.04.2020 r.]
  4. M.P. z 2008 r. nr 68, poz. 607.
  5. M.P. z 2001 r. nr 5, poz. 91.
  6. Nominacja na harcmistrza Rzeczypospolitej miała wymiar wyłącznie symboliczny.
  7. Oświata i szkolnictwo polskie poza białoruskim systemem oświatowym. W: Oświata... s. 302.

Oceń: Tomasz Strzembosz

★★★★★
Średnia ocena:4.82 Liczba ocen:24