Stanisław Car

---

Życiorys

Stanisław Car był przedstawicielem rodziny z tradycjami inteligenckimi. Jako syn kupca Henryka Bolesława i Salomei z domu Szczerbińskiej, rozpoczął swoją edukację w gimnazjum w Warszawie, które ukończył w 1902 roku. Następnie podjął studia prawnicze na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, gdzie studiował do roku 1905. Uczestniczył w strajku szkolnym, co skłoniło go do kontynuowania nauki na Uniwersytecie w Odessie, gdzie studia zakończył w 1907 roku. Tuż po zakończeniu nauki odbył aplikację adwokacką w Warszawie, która miała miejsce w latach 1907–1909. W 1911 roku otworzył własną kancelarię adwokacką.

Do jego obowiązków zawodowych należała również funkcja sędziego pokoju XI okręgu w Warszawie, którą pełnił w 1915 roku. Ponadto pracował w Komisji Prawa Cywilnego Tymczasowej Rady Stanu oraz wspierał założenie Spółdzielni „Praca i Wytrwałość”. Kiedy wybuchła I wojna światowa, zasiadł w Komitecie Obywatelskim w Warszawie, przyczyniając się do tworzenia sądownictwa obywatelskiego. W 1915 roku krótko sprawował funkcję sędziego pokoju, po czym powrócił do adwokatury. Od sierpnia 1916 roku pełnił rolę sekretarza Delegacji Adwokatury w Warszawie.

10 marca 1917 roku stanął przed nowymi wyzwaniami, podejmując pracę jako referent w Departamencie Sprawiedliwości przy Tymczasowej Radzie Stanu, a później w Ministerstwie Sprawiedliwości. W tym czasie redagował pierwsze wydania „Dziennika Praw Państwa Polskiego” oraz „Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości”. Dodatkowo zaangażowany był w prace w Komisji 1 Prawa Cywilnego oraz w Komisji do Opracowania Ustawy o Organizacji Adwokatury.

II Rzeczpospolita

Po zakończeniu wojny, od 13 grudnia 1918 roku do grudnia 1922 roku, Car pełnił funkcję szefa Kancelarii Cywilnej Naczelnika Państwa, jednak krótko w 1920 roku, gdyż ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego. Służył w Szwadronie Przybocznym Naczelnego Wodza oraz w dywizjonie strzelców konnych, biorąc udział w walkach pod Ciechanowem i Zamościem. W owym czasie awansował do stopnia podporucznika Korpusu Sądowego, a jako szef Kancelarii Cywilnej współpracował nad „małą konstytucją” oraz konstytucją marcową, której był uznawanym krytykiem.

Po ustąpieniu Józefa Piłsudskiego w 1922 roku, Car powrócił do zawodu adwokata. W tym samym roku do marca 1923 roku był szefem Kancelarii Cywilnej Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Gabriela Narutowicza, a następnie Stanisława Wojciechowskiego. W 1924 roku powołał do życia czasopismo adwokatury stołecznej o nazwie „Palestra”, w której pełnił funkcję pierwszego redaktora naczelnego.

Po przewrocie majowym, poparł Piłsudskiego i sanację, zostając członkiem BBWR. Nowo wybrany prezydent RP Ignacy Mościcki w czerwcu 1926 roku mianował go Szefem Kancelarii Cywilnej Prezydenta, co pełnił do listopada tego samego roku. W tym czasie stanowił łącznik między Marszałkiem a głową państwa, a jego zadaniem było również nadzorowanie legislacyjnych inicjatyw prezydenta. Ostatecznie został powołany na wiceministra sprawiedliwości w rządzie Józefa Piłsudskiego.

Prezydent Mościcki powierzył również Carowi funkcję generalnego komisarza wyborczego, przy czym łamał ordynację wyborczą, pomijając trzech kandydatów wskazanych przez zgromadzenie prezesów Sądu Najwyższego. Jako komisarz był współodpowiedzialny za nadużycia wyborcze oraz przebieg procedur unieważniania opozycyjnych list wyborczych. W listopadzie 1928 roku prezydent mianował Cara członkiem Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej.

Po odwołaniu Aleksandra Meysztowicza z funkcji ministra sprawiedliwości, Car objął to stanowisko 22 grudnia 1928 roku w rządzie Kazimierza Bartla. Funkcję tą pełnił również w rządach Kazimierza Świtalskiego oraz Walerego Sławka. Dążył do unifikacji sądownictwa oraz wprowadzenia nowej procedury karnej, a także czasowego zawieszenia zasady nieusuwalności sędziów. Jego działania wspierały nową ustawę, umożliwiającą przenoszenie sędziów w stan spoczynku, co miało miejsce w przypadku pierwszego prezesa Sądu Najwyższego Władysława Seydy.

W 1930 roku był odpowiedzialny za nadzór przygotowań do tzw. aresztowań brzeskich oraz promował instytucję „Patronatu”, kierującą opieką nad rodzinami osadzonych, jak i samymi więźniami. W latach 1930–1935 Car zasiadał w Sejmie III kadencji, będąc wicemarszałkiem oraz przewodniczącym Komisji Prawniczej oraz grupy w Komisji Konstytucyjnej. Jako współtwórca tekstu konstytucji kwietniowej, wpływał na wzmacnianie pozycji ustrojowej prezydenta, wprowadzając podział na prerogatywy i czynności urzędowe.

W 1935 roku, po śmierci Józefa Piłsudskiego, Car ponownie bronił konstytucyjnej pozycji sejmu, co prowadziło do sporów z Edwardem Śmigłym-Rydzem oraz prezydentem Mościckim. Tego samego roku został jednym z założycieli Naczelnego Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego. Przez swoje działania oraz zasługi zdobył ironiczny przydomek „Jego Interpretatorskoje Wieliczestwo”.

Stanisław Car zmarł po długiej chorobie 18 czerwca 1938 roku, a jego ciało spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w kwaterze 7-6-13. W 2022 roku, z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego, Fundacja „Stare Powązki” zrealizowała projekt odrestaurowania jego grobu oraz grobu jego żony Zofii.

Życie prywatne

Stanisław Car, znany ze swojego zaangażowania w różne dziedziny, 17 października 1903 roku zawarł związek małżeński z Zofią Zuzanną Bieńkowską. Jego życie osobiste nie ograniczało się jedynie do rodziny, bowiem był również aktywnym wolnomularzem i członkiem Wielkiej Loży Narodowej.

Ordery i odznaczenia

Stanisław Car, jako osoba o dużym znaczeniu, został uhonorowany wieloma odznaczeniami i orderami, które świadczą o jego zasługach. Oto niektóre z nich:

• Order Orła Białego, przyznany pośmiertnie, 20 czerwca 1938,
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski, 1935,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, 10 listopada 1927,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, 2 maja 1922,
• Krzyż Walecznych,
• Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej, nagroda przyznana przez III Republikę Francuską,
• odznaczenia zagraniczne.

Stanisław Car w filmie

W filmie Śmierć prezydenta, wyreżyserowanym przez Jerzego Kawalerowicza, zaprezentowano postać Stanisława Cara, który odgrywa istotną rolę w fabule tej produkcji. W rolę tę wcielił się Janusz Sykutera, którego interpretacja przyczyniła się do nadania głębi tej postaci.

---

Oceń: Stanisław Car

---