Ulica Mostowa w Warszawie


Ulica Mostowa to jedna z kluczowych arterii warszawskiego Nowego Miasta, która łączy ze sobą inne charakterystyczne ulice tej historycznej dzielnicy. Rozpoczyna się przy ul. Boleść, gdzie spotyka się z ulicą Boleść oraz ulicą Brzozową, a następnie biegnie aż do ulicy Nowomiejskiej i ulicy Freta.

To miejsce, pełne niezwykłych historii oraz architektonicznych skarbów, zasługuje na szczegółowe odkrywanie, zarówno dla mieszkańców, jak i turystów odwiedzających stolicę Polski. Ulica Mostowa, poprzez swoje położenie, stanowi oś, która łączy liczne atrakcje i pozwala na odkrycie uroków Starego Miasta.

Historia

Historia ulicy w Warszawie, znanej od średniowiecza, wskazuje na jej znaczenie jako drogi zapewniającej połączenie z przeprawą przez Wisłę. W XVI wieku nazywana była Waliszewem lub też ulicą Przewoźną. Obecną nazwę zyskała, dzięki mostowi Zygmunta Augusta.

W 1376 roku książę Janusz I Starszy wydał pierwszy znany przywilej dla Starej Warszawy, który dotyczył budowy publicznej łaźni w pobliżu mostu nad potokiem spływającym przez późniejszą ul. Mostową. Po otoczeniu Starej Warszawy murami obronnymi, ulica zyskała status drogi podmurnej; na przełomie XV i XVI wieku południowa część stała wzdłuż muru obronnego oraz fosy. Po przeciwnej stronie można było zobaczyć ubogie domy drewniane, zamieszkiwane przez mniej zamożną ludność.

Rok 1568 przyniósł kluczową zmianę dla ulicy w związku z rozpoczęciem budowy mostu na Wiśle, zrealizowanej z inicjatywy Zygmunta Augusta. Choć drewniany most był ukończony dopiero po śmierci króla, w 1573 roku, jego budowa została gwałtownie poparta przez Annę Jagiellonkę. W kolejnych latach, między 1581 a 1582, z fundacji Anny wzniesiono przy moście murowaną strażniczą wieżę bramną – Bramę Mostową. Most z pewnością dostarczył nowego znaczenia ulicy Mostowej, na której położono częściowo brukowaną nawierzchnię w roku 1595.

Na żalu, drewniany most Zygmunta Augusta przetrwał jedynie 30 lat, do 1603 roku, kiedy to został zniszczony przez krę. Ulica Mostowa powróciła do roli dojazdu do naturalnej przeprawy przez Wisłę. Przełom w rozwoju obiektu miał miejsce pod koniec XVI wieku, gdy Bractwo Miłosierdzia, założone w 1584 roku przez Piotra Skargę, zdecydowało się na otwarcie szpitala św. Łazarza dla ubogich. Ten początkowo skromny, drewniany budynek został w 1621 roku zastąpiony murowanym, który często rozbudowywano aż do wysokości dwóch pięter. Dodatkowe budynki, w tym kaplica, zostały dodane, a mały cmentarz znajdował się przy Brzozowej.

Reszta zabudowy Mostowej była przeważnie drewniana, z wyjątkiem małego murowanego domu, który należał do Jakuba Graszowskiego, wybudowanego przed 1655 rokiem. Niestety, 7 maja 1656 roku cała zabudowa ulicy została spalona na rozkaz feldmarszałka Arvida Wittenberga przez Szwedów, z jedynym ocalałym domem numer 18 oraz obiektami szpitala. Szybka odbudowa przyniosła efekt w postaci jednego dworku oraz dziesięciu drewnianych domów w ciągu najbliższych dziesięciu lat.

Poważne zmiany miały miejsce dopiero po 1730 roku; do 1743 roku na ulicy zbudowano 16 murowanych domów i kamienic. Większość mieszkańców Mostowej stanowili rzemieślnicy. Wiedząc o przystani na Wiśle, w okolicy funkcjonowały różne karczmy, szynki oraz garkuchnie. W 1761 roku zrealizowano modernizację nawierzchni ulicy, a cztery lata później w kompleksie Szpitala św. Łazarza zbudowano nowy budynek dla chorych. Dawna Brama Mostowa, z czasem przekształcona w prochownię, przechodziła w latach 1767–1771 przebudowę na więzienie marszałkowskie wg projektu Jakuba Fontany.

W 1770 roku przy ulicy stało już dziesięć kamienic; niemal dekadę później, w roku 1779, otwarto przejazd na ul. Starą, który odbywał się przez zamykaną bramę kamienicy numer 16, będącej własnością dominikanów z ulicy Freta. W roku 1785 zrealizowano kamienicę „Pod Świętym Florianem” zgodnie z projektem Szymona Bogumiła Zuga, charakteryzującą się bogatym wystrojem.

Po upadku Rzeczypospolitej nastąpił marazm w budownictwie; dopiero czasy Królestwa Kongresowego przyniosły nowe realizacje. W latach 1815–1830 powstały wzdłuż ulicy nowe kamienice, w tym kamienica Hieronima Grabowskiego pod nr 23 projektu Fryderyka Alberta Lessla oraz kamienica Karoliny i Wincentego Moritzów pod nr 27, która była najciekawszą realizacją okresu.

Rok 1832 zaznaczył się wyprowadzeniem szpitala św. Łazarza; po 240 latach istnienia w jednym miejscu, mieszkańcy postrzegali go jako instytucję, która „zawsze tu była”. Dawna kamienica szpitalna zmieniła swoje przeznaczenie na mieszkalne, natomiast Szpital św. Łazarza wznowił działalność przy ulicy Brackiej.

W kolejnych latach powstała następna kamienica, a jedna przeszła przebudowę. Dopiero około roku 1870, na skrzyżowaniu z ulicą Rybaki, ostatnie drewniane domy zostały zastąpione trzypiętrową kamienicą. Po tym okresie ulica zaczęła podupadać; nadmierne zageszczenie oraz nadbudowy doprowadziły do wprowadzenia gipsowych dekoracji na fasady.

Zarówno dachowane domy na Nowym, jak i Starym Mieście borykały się z niskim standardem; mieszkańcami Mostowej byli głównie ubodzy Żydzi, zajmujący się rzemiosłem i handlem, ale nie brakowało tu również zawodowych złodziei, sutenerów oraz prostytutek. W 1910 roku przebity został wylot ulicy Starej, co budziło sprzeciw społeczny, szczególnie ze strony założonego w 1906 roku Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Dzięki jego działaniom, kamienice pod numerami 16, 27, oraz 28 wpisano do rejestru zabytków, a nadbudowy musiały być konsultowane z konserwatorem zabytków.

Pomimo poprawy, ulica pozostała zaniedbana, słabo oświetlona i uchodziła za niebezpieczną po zmroku. Rok 1939 nie przyniósł większych zniszczeń. Jednak 18 marca 1943 roku, na ulicy Mostowej, Gestapo zorganizowało zasadzkę, w którą wpadli lewicowi działacze PPR: Hanka Sawicka oraz Jan Strzeszewski, a Tadeusz Olszewski zginął podczas tego incydentu. W 1952 roku pod numerem 2 wmurowano tablicę upamiętniającą to zdarzenie.

W 1944 roku wszystkie budynki przy ulicy zostały zniszczone. W trakcie powstania warszawskiego w okolicy wzniesiono redutę „Mostowa”, której bronił batalion „Dzik”, a od 7 sierpnia batalion im. Czwartaków. W dniu 14 sierpnia, podczas intensywnego ataku niemieckiego, pomoc nadeszła z 104 Kompanii Syndykalistów.

Pomimo zachowania niektórych murów i zdobień, zbyt późno rozpoczęta odbudowa w 1951 roku wymagała rozbiórki zagrożonych przez warunki atmosferyczne budynków. Wydarzenia te spowodowały, że w procesie odbudowy koncentrowano się na ekspozycji rekonstrukcji murów obronnych, co prowadziło do likwidacji większości reliktów wcześniejszej architektury, w tym dziedzictwa Szpitala św. Łazarza. Nową zabudowę narzucono rytm „schodków”, aby dopasować do spadku ulicy, co często wiązało się ze zmianą liczby kondygnacji. W rezultacie, wygląd większości obiektów znacząco odbiegał od pierwowzorów, chociaż niektóre elementy inspirowano estetyką XVIII wieku. Część nieparzysta pierzei nie została w ogóle odbudowana, aby otworzyć widok na mury obronne Starej Warszawy, co zaowocowało tworzeniem luk w zabudowie.


Oceń: Ulica Mostowa w Warszawie

Średnia ocena:4.88 Liczba ocen:21