Kanał Żerański

---

Historia

Początki Kanału Żerańskiego sięgają XVII wieku, kiedy to na północnym odcinku dzisiejszego kanału powstał Kanał Królewski. Został on zlecony przez króla Zygmunta III Wazę, a jego kluczowym celem było pozyskanie wód z puszczy, konkretnie z Puszczy Słupeckiej. Uregulowano rzekę Długą w odcinku od Kobiałki do Narwi, ponieważ istniało ryzyko wylewów, które mogły zagrażać dworowi myśliwskiemu Wazów w Nieporęcie. Trasa Kanału Królewskiego była wykorzystywana przy budowie Kanału Żerańskiego, który na dalszym etapie ewoluował w kierunku nowoczesnej drogi wodnej.

Prace nad Kanałem Żerańskim były kontynuacją idei z początku XIX wieku. W związku z odcięciem dostępu do Bałtyku przez Prusy, zrodził się plan otwarcia drogi wodnej na Bałtyk za pośrednictwem Narwi i Niemna. W tym celu wybudowano kanał Augustowski, a między Bugiem a Dnieprem stworzono znany z późniejszych czasów Kanał Królewski.

W 1832 roku, po inicjatywie Banku Polskiego, zaprezentowano projekt nowego połączenia kanałowego. W artykule opublikowanym w 1841 roku w Bibliotece Warszawskiej, wspomniano o planowanym kanale z Pragi do Zegrza, który miał połączyć Wisłę i Narew.

Stanisław Skarżyński, właściciel Popowa, w 1891 roku ogłosił plany budowy kanału żeglownego, który łączyłby Wisłę z Narwią. W gazecie Świątecznej z tamtego okresu, wyrażano nadzieję na narodziny nowej, istotnej drogi wodnej, która mogłaby poprawić połączenia z gubernią Łomżyńską.

Nowa koncepcja budowy kanału pomiędzy Bugiem a Wisłą pojawiła się w 1910 roku, kiedy to Carskie Ministerstwo Komunikacji przedstawiło projekt drogi wodnej Wisła-Dniepr. Zakładano, że kanał miałby przebiegać z Brześcia do Małkini, a następnie do Warszawy, skracając drogę wodną Bug-Wisła do 20 km. Celem było także odwodnienie doliny Bródnowsko-Nieporęckiej i zlewni rzeki Długiej oraz Kanału Bródnowskiego.

Pierwsze prace budowlane rozpoczęły się dopiero w 1919 roku, jednak szybko zostały wstrzymane. W latach 1935-1938 udało się zbudować wąski odcinek kanału o długości około 2,5 km, który służył do odprowadzania wody z Kanału Bródnowskiego.

W 1950 roku projekt odżył, a w 1951 roku w centralnym punkcie Kanału Żerańskiego zbudowano port oraz śluzę. Znana jako śluza im. inż. Tadeusza Tillingera, znajduje się pomiędzy portem Żerańskim a Wisłą. Ma ona komorę o wymiarach 85 × 12 m i długości 104 m. Badania, które poprzedziły budowę Kanału, prowadzono pod kierunkiem prof. Czesława Zakaszewskiego, który stworzył raport dotyczący wpływu kanału Żerań-Zegrze na stosunki wodne tarasu praskiego.

W nocy z 29 na 30 maja 2008 roku, most kolejowy nad Kanałem Żerańskim został podniesiony przez największy w Polsce dźwig gąsienicowy. Most miał masę 150 ton, a jego przeniesienie było kluczowym etapem modernizacji linii kolejowej nr 9, co pozwoliło na zwiększenie prędkości pociągów. Wkrótce po tym, wrześniowym remoncie, ruch kolejowy odbywał się na sąsiednim moście.

Charakterystyka

„Kanał Żerański rozpoczyna swój bieg na północy i biegnie w kierunku południowym. Cieśninę tę można w przybliżeniu podzielić na dwie części, z których około 50% długości znajduje się w granicach stolicy, Warszawy. Uskok kanału nawiązuje bezpośrednie połączenie z Jeziorem Zegrzyńskim w punkcie południowym, gdzie z kolei łączy się z rzeką Wisłą, na terenie Żerania, w obrębie dzielnicy Białołęka.

W obrębie Warszawy, zlokalizowane są śluzy kanału, a także infrastruktura mostowa obejmująca 10 mostów drogowych i 3 mosty kolejowe. Kanał odgrywa znaczącą rolę lokalną, zwłaszcza w kontekście zasilania elektrociepłowni, która jest druga co do wielkości w Warszawie – Elektrociepłownia Żerań. Woda z kanału stanowi cenny zasób technologiczny dla tego zakładu, co wpływa na wspieranie produkcji energii.

Na końcu kanału, tuż przy śluzie, istnieje port, który zapewnia stały poziom lustra wody, wykorzystywany m.in. jako magazyn dla barek transportowych. Kanał Żerański jest miejscem cieszącym się dużym uznaniem wśród wędkarzy – odbywają się tam liczne zawody, a zrzut wody technologicznej z elektrociepłowni podnosi temperaturę wody, co przyciąga ryby i wpływa na różnorodność ekosystemu wodnego.

Tereny przyległe do Kanału Żerańskiego są popularne wśród osób poszukujących aktywnej rekreacji, umożliwiając uprawianie różnorodnych sportów wodnych oraz turystyki pieszo-rowerowej. Wzdłuż kanału przebiega jedna z najbardziej uczęszczanych tras rowerowych, która łączy Warszawę z malowniczymi okolicami Zegrza i Nieporętu.

Kanał ten stanowi także doskonałą arenę dla zawodów łodzi smoczych oraz regat długodystansowych, które są istotnym elementem treningów polskiej kadry wioślarskiej. Klub Spójnia Warszawa posiada swoją bazę kajakowo-wioślarską w tej okolicy. W rejonie Kanału Żerańskiego znajduje się również przystanek dla statku „Zefir”, który kursuje do Serocka jako część oferty właśnie ZTM Warszawa.

Gazociąg wysokiego ciśnienia

W kontekście planowanej modernizacji Elektrociepłowni Żerań, firma PGNiG Termika podjęła decyzję o budowie gazociągu wysokiego ciśnienia wzdłuż Kanału Żerańskiego, na odcinku od Żerania do Rembelszczyzny. Inwestycja ta wywołuje duże emocje wśród mieszkańców Białołęki, głównie z powodu istotnej ingerencji w lokalne środowisko, która wiąże się z koniecznością wycinki od 1400 do 3000 drzew.

W odpowiedzi na rosnące obawy społeczne, w grudniu 2015 roku powstała Rada Konsultacyjna składająca się z przedstawicieli lokalnej społeczności. PGNiG Termika zobowiązała się do przeprowadzenia nasadzeń zastępczych oraz do zagospodarowania terenu po zakończeniu inwestycji, co obejmuje m.in. budowę traktu pieszo-rowerowego wzdłuż całej trasy gazociągu.

W listopadzie 2015 roku, powołując się na aspekty prawne, spółka PGNiG Termika oraz inwestor, spółka Gaz-System, podjęli decyzję o realizacji gazociągu w trybie specustawy. Znacząco wpłynęło to na procedurę wydawania decyzji administracyjnych, jako że od tego momentu, za ten proces odpowiedzialny jest wojewoda mazowiecki. W trakcie rozmów, Wiceprezydent Warszawy Michał Andrzej Olszewski zobowiązał się do opracowania spójnej koncepcji zagospodarowania przestrzeni po zakończeniu inwestycji, która zostanie stworzona w trakcie warsztatów konsultacyjnych z mieszkańcami.

---

Oceń: Kanał Żerański

---