Dolinka Katyńska w Warszawie

---

Historia

Uroczystości, które mają na celu upamiętnienie ofiar zbrodni katyńskiej, odbywają się w Dolince Katyńskiej nieprzerwanie od 1974 roku. Organizatorem tych wydarzeń był Krąg Pamięci Narodowej, utworzony przez ks. Wacława Karłowicza oraz Stefana Melaka. W Dzień Wszystkich Świętych 1980 roku, w okolicy Dolinki Katyńskiej zebrały się tłumy osób, które oddały hołd polskim jeńcom wojennym zamordowanym w 1940 roku przez radziecką policję polityczną NKWD. Miejsce to zostało wówczas udekorowane kwiatami, zniczami oraz polskimi flagami narodowymi; odbyła się także wystawa fotografii.

Ustawienie i usunięcie pomnika społecznego (1981 rok)

W kwietniu 1981 roku, Dolinka Katyńska znów stała się miejscem uroczystości upamiętniających ofiary zbrodni, co wzbudziło krytykę ze strony radzieckiej gazety „Prawda”, która określiła to wydarzenie jako działanie antysowieckich i kontrrewolucyjnych sił. W maju tego samego roku nielegalny Komitet Obywatelski Budowy Pomnika Katyńskiego powstał w Warszawie. Na dzień 31 lipca 1981 roku, członkowie Komitetu postawili kamienny krzyż o wysokości 4,5 metra w pobliskiej Dolince, zdobywając przy tym datę 1940, orła w koronie oraz tablicę z napisem Katyń, a także słupki pokazujące nazwy obozów NKWD. Osoby inicjujące powstanie krzyża to ks. Stefan Niedzielak oraz Stefan Melak. Niestety tej samej nocy krzyż został zdemontowany i wywieziony przez Służbę Bezpieczeństwa, przy użyciu ciężkiego dźwigu.

Manifestacje i działania Milicji Obywatelskiej w pierwszej połowie lat 80.

Na 1 sierpnia 1981 roku przekształcił się Komitet Obywatelski Budowy Pomnika Katyńskiego w Obywatelski Komitet Budowy Pomnika Ofiar Katynia, którego przewodniczącym został Andrzej Szomański. Rozpoczęto zbiórkę funduszy na utworzenie nowego monumentu w Dolince Katyńskiej, zastępującego zdemontowany krzyż. W sierpniu tego roku, Dolinka Katyńska stała się miejscem spotkań tysięcy osób, które 6 grudnia w obecności publiczności przyczyniły się do wmurowania kamienia węgielnego pod nowy pomnik, a także ustawienia tymczasowego krzyża brzozowego. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku, krzyż ten został usunięty przez władze PRL. Ponadto, 1 sierpnia 1983 roku, w 39. rocznicę wybuchu powstania warszawskiego, odbyła się manifestacja na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Kilka tysięcy osób zebrało się wokół Dolinki Katyńskiej, by śpiewać pieśni patriotyczne oraz składać kwiaty. W dniu 16 sierpnia 1983 roku, akt erekcyjny, który został wmurowany w grudniu 1981 roku, został usunięty przez ekipę saperską Milicji Obywatelskiej, która także rozbroiła pocisk przeciwlotniczy z napisem KATYŃ 1940.

Montaż i demontaż pomnika Adama Myjaka i Janusza Pastwy

W międzyczasie, temat budowy pomnika katyńskiego podjęła koncesjonowana przez władze PRL organizacja kombatantów, ZBoWiD, postulując umieszczenie na pomniku nieprawdziwego napisu Katyń – 1941. W roku 1983 Stołeczna Rada Narodowa zorganizowała zamknięty konkurs na projekt pomnika w Dolince Katyńskiej. Zwycięzcami zostali rzeźbiarze Adam Myjak oraz Janusz Pastwa, którzy przygotowali granitowy monument z napisem: Żołnierzom polskim spoczywającym w ziemi katyńskiej. Montaż pomnika rozpoczął się, jednak prace zostały nagle wstrzymane z powodu interwencji ambasady ZSRR, która wymusiła na artystach zmianę napisu na fałszywy, sugerujący, że zbrodnię katyńską popełnili Niemcy. Wobec odmowy, pomnik został zdemontowany i wywieziony z Dolinki, składając się w magazynach cmentarza przez kilka lat.

Budowa pomnika rządowego w 1985 roku

Po zdjęciu pomnika autorstwa Myjaka i Pastwy, teren Dolinki Katyńskiej był ogrodzony płotem budowlanym i poddany nadzorowi. Na przełomie kwietnia i marca 1985 roku, władze PRL, bez żadnych zapowiedzi czy uroczystości, we właściwej lokalizacji wzniosły biały granitowy krzyż o wysokości 4 metrów, opatrzony kłamliwym napisem: Żołnierzom polskim ofiarom hitlerowskiego faszyzmu spoczywającym w ziemi katyńskiej – 1941 rok. Autorką tego pomnika był rzeźbiarz Ryszard Cichocki. Takie działanie wzbudziło oburzenie wśród Polaków. Tesz szwajcarska gazeta Neue Zürcher Zeitung opublikowała informację, w której podnosiła kontrowersje związane z nowym napisem oraz przyjętą wersją wydarzeń. W wypowiedzi ministra spraw zagranicznych Niemiec, Hans-Dietrich Genscher, zwrócił uwagę polskiemu rządowi na krytykę, z jaką napotkano w Niemczech, a kanclerz Helmut Kohl zaznaczył, że jego kraj nie popiera fałszowania historii.

Wydarzenia w latach 1985–1995

Na 1 sierpnia 1985 roku, Dolinka Katyńska znów stała się miejscem ważnej manifestacji, gdzie pojawił się transparent z napisem: Prawda zwycięży. Ekipa amerykańskiej telewizji NBC, dokumentując wydarzenia, została chwilowo zatrzymana przez służby porządkowe. W roku 1988, ponownie miejsce to zgromadziło rzesze ludzi, a rządowy pomnik katyński dekorowano polską flagą z napisem: Żądamy prawdy – Katyń 1940. W styczniu 1989 roku, zamordowany został ks. Stefan Niedzielak, związany z upamiętnieniem ofiar Katyńskich w Dolince, co było ściśle związane z jego działalnością. W lutym 1989 roku, podczas pieriestrojki, rzecznik polskiego rządu Jerzy Urban ogłosił, że nieprawdziwy napis na pomniku zostanie zmieniony, a w marcu zdjęto go w pracy. W kwietniu zamontowano nowy napis, który brzmiał: Polskim oficerom zamordowanym w Katyniu. Wiele osób uznało tę formę za oburzającą, jednakże w marcu 1989 Warszawska Rodzina Katyńska zwróciła się do Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa o zmianę fałszywego napisu, co doprowadziło do poprawienia inskrypcji oraz dodania nazw trzech radzieckich obozów jenieckich oraz daty 1940. Montowane litery były usuwane przez nieznanych sprawców. W kwietniu 1989 roku, delegacja Rady Ochrony Pamięci potrafiła złożyć urnę z ziemią w Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie oraz w Dolince. Po ceremonii, biskup Zbigniew Kraszewski, obok gen. Roman Paszkowski oraz gen. Franciszek Skibiński, wygłosili mowy na ten szczególny temat. Usunięty w 1981 roku pomnik społeczny został ponownie ujawniony w Dolince Katyńskiej w nocy z 5 na 6 lipca 1989 roku przez nieznane osoby. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, na którą kierował gen. Roman Paszkowski, zaopiekowała się pomnikiem. 25 sierpnia 1993 roku, podczas wizyty w Polsce, prezydent Rosji Borys Jelcyn złożył kwiaty w Dolince Katyńskiej, oddając hołd ofiarom zbrodni, po czym zwrócił się do Rodzin Katyńskich oraz ks. Zdzisława Peszkowskiego, mówiąc jednocześnie: Wybaczcie (ros. Простите). Pomnik społeczny został ostatecznie ustawiony w Dolince Katyńskiej w 1995 roku, a 31 lipca tegoż roku odbyła się ceremonia oficjalnego odsłonięcia pomników – zarówno społecznego, jak i rządowego. Pomnik Adama Myjaka i Janusza Pastwy został wydobyty z magazynów i umiejscowiony przed konkatedrą Matki Bożej Zwycięskiej na Kamionku.

Decyzja Jaruzelskiego, by odstąpić od stanowiska poprzedników, jest w opinii wielu Polaków o tyle zastanawiająca, że przyjęcie sowieckiej wersji zbrodni katyńskiej oznacza zhańbienie symbolu martyrologii narodu. Co do tego wydają się zgodni zarówno polscy komuniści, jak i niekomuniści, wierzący i niewierzący. Panuje przekonanie, że dla Jaruzelskiego oznacza to wręcz całkowity upadek na dno narodowej zdrady.

Uroczystości

Dolinka Katyńska w Warszawie stanowi szczególne miejsce, w którym odbywają się uroczystości rocznicowe poświęcone ofiarom tragicznych wydarzeń historycznych. Każdego roku, w ramach tych wydarzeń, odbywają się oficjalne ceremonie mające na celu upamiętnienie ofiar zbrodni.

W tym miejscu zauważalna jest spontaniczna tradycja, która zyskała na znaczeniu w ostatnich latach. W szczególności, w okresie Zaduszek oraz w dniach symbolicznych rocznic, mieszkańcy oraz przybyli goście zapalają znicze. Te gesty pamięci są wyrazem szacunku i oddania dla wszystkich, którzy stracili życie w tragicznych okolicznościach.

Warte uwagi są również konkretne daty, które przyciągają szczególną uwagę uczestników wydarzeń:

• 3 kwietnia – rocznica pierwszego transportu z Kozielska do Katynia w 1940 roku,
• 13 kwietnia – Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej,
• 1 sierpnia – rocznica wybuchu powstania warszawskiego,
• 1 września – rocznica wybuchu II wojny światowej,
• 17 września – rocznica agresji ZSRR na Polskę w 1939 roku.

Każda z tych dat jest okazją do refleksji i wspólnego upamiętnienia, co czyni Dolinkę Katyńską miejscem ważnym dla zbiorowej pamięci Narodu.

---

Oceń: Dolinka Katyńska w Warszawie

---