Bródno-Podgrodzie

---

Zarys

Bródno-Podgrodzie to obszar, który wchodzi w skład miejscowości Bródno Stare, znanego również jako Stare Bródno. Jego charakterystyczny krajobraz przeważają bloki mieszkalne, które powstały głównie w latach 70. XX wieku. Zanim w 1951 roku obszar ten został włączony do miasta, należał do gminy Bródno. Nazwa Bródno-Podgrodzie została nadana sztucznie, podobnie jak nazwy Nowolipki oraz Nadwiśle; odnosi się ona do osady z X i XI wieku, względem której osiedle jest traktowane jako podgrodzie.

Na początku funkcjonowała jedynie w kontekście pętli autobusowej, która zlokalizowana była na północnych obrzeżach obecnego osiedla, a dziś, według klasyfikacji MSI, znajduje się w północno-zachodniej części Bródno-Podgrodzie. Chociaż w rejonie tym istnieje wiele samodzielnych osiedli, takich jak Wysockiego, Kondratowicza czy Toruńska, niezwykle istotnym punktem jest Las Bródnowski, który stanowi sztuczne nasadzenie przywrócone po II wojnie światowej. Twórcy systemu nie zdecydowali się na wydzielenie go jako osobnego obszaru, w przeciwieństwie do Laski Bielańskiego oraz Lasu Kabackiego.

W powszechnej świadomości mieszkańców Bródno-Podgrodzie funkcjonuje głównie jako Bródno, a niekiedy właśnie jako Stare Bródno. Oprócz PRL-owskiej zabudowy wysokościowej, która znajduje się w obrębie ośrodka, istnieje również nowsze zagospodarowanie osiedli, w tym zamknięte osiedle Tivoli.

Granice rejonu Bródna-Podgrodzia są wyznaczane przez ulice: Radzymińska, Bystra, Kondratowicza, Chodecka, Krasnobrodzka, a także przez Trasę Toruńską oraz wschodnią granicę Warszawy. Obszar ten został przyłączony do stolicy w latach 50. XX wieku, a wcześniej tereny te były zamieszkane przez wieś Bródno. Proces zabudowy rozpoczął się w odniesieniu do istniejącej infrastruktury, a w pierwszej kolejności zmodernizowane zostały ulice Chodecka oraz Łojewska.

Historia

Gród na Bródnie

Na obszarze Bródna, znajdującym się na północny wschód od wsi Bródno Stare, w malowniczych rozlewiskach rzeczki Brodni, która później została zmieniona na Kanał Bródnowski, oraz Zązy (znanej również jako Długa, obecnie w dolnym biegu nazywanej kanałem Markowskim), powstała osada, która jest uważana za najstarszą na obszarze dzisiejszej Warszawy. Na tej przestrzeni wzniesiono mały gród, który nie był otoczony fosą, a umiejscowiony na wydmie otoczonej z trzech stron bagnami.

Struktura obronna grodziska opierała się na drewniano-ziemnych wałach, które były wykonane w specyficzny sposób. U podstawy wału, którego szerokość wynosiła 8,5 m, zastosowano belki układane naprzemiennie, a jego górna część składała się z drewnianych skrzyń, wypełnionych gliną oraz kamieniami, o szerokości 6 m. Całkowita wysokość wału sięgała 6 m, a jego kształt przypominał wydłużony okrąg. Wewnątrz, majdan o wymiarach 47×40 m był pozbawiony zabudowań, służąc jedynie jako schronienie dla ludności osady. Wejście do tego obszaru było zlokalizowane od strony południowej, prowadziło przez drewnianą bramę, która zamykana była na wierzeje, a dostęp do grodziska umożliwiał pomost od strony zachodniej.

Osada ulokowana była półkolem wokół wałów. Jej układ składał się z różnych drewnianych budynków, które pełniły funkcje mieszkalne, gospodarcze, a także warsztatowe. Mieszkańcy osady uprawiali rolnictwo, prowadzili zbieractwo, łowiectwo oraz różnorodne rzemiosła. Zajmowali się uprawą zbóż (w tym prosa, żyta, jęczmienia, pszenicy), warzyw oraz konopi. Hodowali również kozy, bydło, owce, świnie i kury. Spożywali maliny, jeżyny, grzyby i zioła, a ich polowania obejmowały jelenie, łosie, dziki, bobry, tury, wydry oraz ryby. Rzemiosło obejmowało garncarstwo, tkactwo, obróbkę drewna, rogownictwo oraz wytwarzanie różnorodnych narzędzi. W wiosce nie brakowało także kowalstwa i produkcji żelaza.

Założona zapewne w IX wieku, osada Bródno powstała na terenach obecnego Lasku Bródnowskiego. Jej nazwa, odnosząca się do brodu, w którym została ulokowana, sugeruje istotne znaczenie zarówno komunikacyjne, jak i handlowe. Znalezione artefakty, takie jak noże i ich kościane oprawki, krzesiwa, gliniane przęśliki oraz naczynia, świadczą o rozwoju handlu zagranicznego. Gród Bródnowski był prawdopodobnie centralnym miejscem w obrębie opola, które stanowiło jednostkę podziału kasztelanii. Tę hipotezę potwierdza XV-wieczna wzmianka o nazwie Opolycze (Opolice), dotycząca obszaru leżącego między Nieporętem, Białołęką oraz Żeraniem. W przypadku, gdyby osada rzeczywiście obejmowała te obszary, byłaby odpowiedzialna za zarząd dużą częścią Równiny Praskiej.

Na terenie osady odkryto brązowy ażurowy trzewik pochwy miecza z motywem ptaka, charakteryzujący się układem heraldycznym. Te przedmioty, znane także z Gotlandii i północnej Rusi, produkowano w Birce oraz na Gotlandii w drugiej połowie X wieku. Badania archeologiczne zaowocowały także innymi znaleziskami, takimi jak dziesięcioszprychowe koło z drewna jesionu, zapinka podkowiasta oraz okucie końca pochwy miecza (tzw. trzewik).

W początkach XI wieku gród został spalony, prawdopodobnie podczas powstania Masława, po czym już nie został odbudowany, choć osada przetrwała do końca tego wieku. Potem, centrum grodowe przeniesiono na skarpę wiślaną. Odkrycia grodziska dokonano na początku XX wieku przez Romana Jakimowicza, który był dyrektorem P.M.A. w latach 1929-1940. W latach 1949-1966 przeprowadzono kompleksowe badania pod kierownictwem dr. Krystyny Musianowicz oraz współpracowników, w tym Aliny Kietlińskiej i Bogusława Gierlacha. Ostatnie wykopaliska miały miejsce w 2002 roku, w związku z budową przedłużenia ulicy św. Wincentego.

Władze lokalne starają się obecnie przywrócić zarys grodziska oraz stworzyć łąkę z typową roślinnością, a w ratuszu prezentowana jest jego rekonstrukcja. Temat tych prac archeologicznych znalazł swoje odzwierciedlenie w powieści Zoji Kołos-Szafrańskiej „Preludium Warszawy”. W 2020 roku, dzięki wsparciu miasta stołecznego Warszawy, przeprowadzono wirtualną rekonstrukcję grodziska.

Folwark Bródno

W XV wieku na terenie Bródna istniała już królewska wieś, a w 1570 roku zarejestrowano 11 włók gruntów nieoczynszowanych oraz jeden łan wójtowski. W XVII wieku zbudowano tutaj folwark o powierzchni dwunastu łanów, gdzie funkcjonowały także dwa młyny oraz dwie karczmy. Niestety, szybki rozwój osady został zahamowany przez potop szwedzki, co doprowadziło do zniszczenia w wyniku trzydniowej bitwy w okolicach Bródna (od 28 do 30 lipca 1656 roku).

W 1662 roku w osadzie pozostało jedynie sześć zagród. Kolejne zniszczenia miały miejsce w trakcie powstania kościuszkowskiego na skutek działań wojsk rosyjskich, które ze względów strategicznych zwiększyły swoje pole ostrzału. Ostatnie zniszczenia, jakie dotknęły wieś, miały miejsce podczas powstania listopadowego, kiedy front przebiegający od Tarchomina po Białołękę zniszczył wiele zabudowań.

Rozwój Bródna

Drugie większe ożywienie Bródna miało miejsce w drugiej połowie XIX wieku, kiedy to uruchomiono nadwiślańską linię kolejową oraz otwarto stację „Praga” w 1875 roku. W 1880 roku na terenie Bródna zarejestrowano 360 domów oraz 960 mieszkańców. Około roku 1900 zaczęto formować sieć uliczną, która została radykalnie przeorganizowana w latach 70. XX wieku. Do 1916 roku, kiedy to Bródno zostało przyłączone do Warszawy, obowiązywał zakaz budowy murowanych obiektów, jako że cała gmina znajdowała się na przedpolu Cytadeli Aleksandrowskiej.

W 1884 roku, między szosą białołęcką (obecnie ul. I.J. Odrowąża), drogą do Starego Bródna (ul. św. Wincentego), a cmentarzem starozakonnych, założono cmentarz Bródnowski. Na przełomie XIX wieku, w miejscu dawnych dóbr bródnowskich, utworzono folwark należący do Szpitala św. Ducha, a także pojawiły się nowe kolonie mieszkalne, takie jak Zacisze (z dóbr Zygmunta Jórskiego), Elsnerów (z dóbr Józefa Elsnera), Drewnica oraz Pustelnik.

W latach 20. XX wieku, aż do 1939 roku, zbudowano tutaj setki kamienic i domów jednorodzinnych, z najokazalszymi usytuowanymi wzdłuż ulicy Białołęckiej. 28 września 1924 roku, w odcinku ulic: Odrowąża, Białołęcka (obecnie Wysockiego), Poborzańska oraz Wysockiego, położono szyny tramwajowe, którymi kursowała początkowo linia 21. W kolejnych latach, około 1937 roku, linię przedłużono ulicą Marywilską do pętli Żerań Wschodni, gdzie jeździła linia 12. Dodatkowo, dokonano zmiany torowiska na ulicę Wysockiego, eliminując ul. Poborzańską. Po drugiej wojnie światowej, tramwaj do Pelcowizny uruchomił linię 3. Elektrowozy wycofano 17 października 1971 roku podczas dużej przebudowy ulicy Białołęckiej oraz Wysockiego, a komunikację z zastąpiono linią autobusową 176. W chwili obecnej tramwaje kursują ulicą Matki Teresy z Kalkuty (dawniej Budowlaną) w kierunku Rembielińskiej do końcowych przystanków „Annopol” i „Żerań Wschodni”.

W 1951 roku Stare Bródno weszło w granice miasta. Na terenie osady znajdowały się istotne dla społeczności obiekty, takie jak apteka z warsztatem fotograficznym Jana Matkowskiego, restauracja Olszewskiego oraz sklep ogrodniczy Sowińskiego. Istniał także drewniany kościół Matki Bożej Różańcowej ufundowany przez ks. Czartoryską oraz sklep spożywczy Bursztyna. Z dawnej zabudowy wzdłuż ul. Białołęckiej zachowały się jedynie dwa obiekty: willa pod numerem 5 i kamienica nr 9.

Bródno obecnie

Wzdłuż brukowanego odcinka ul. Wysockiego znajduje się pomnik „Cudu nad Wisłą”, który został ufundowany przez mieszkańców dzielnicy w 1925 roku. Po zakończeniu drugiej wojny światowej monument został zdewastowany przez UB. W 1995 roku Oddział Bródno TPW podjął się jego rekonstrukcji.

Obecnie Bródno jest miejscem, gdzie działa ostatnie w stolicy Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR), natomiast cmentarz Bródnowski jest uważany za największą nekropolię w Warszawie. W rejonie ulicy Pożarowej zlokalizowana jest również jedna z największych stacji rozrządowych w Warszawie, a mianowicie Warszawa Praga.

Kalendarium

Historia Bródna-Podgrodzia sięga daleko w przeszłość, a oto zbiór najważniejszych dat, które ukazują rozwój tego obszaru:

• IX/X w. – na terenach Starego Bródna powstało grodzisko oraz osada,
• XV w. – pojawiają się pierwsze wzmianki o wsi królewskiej Bródno,
• 28-30 lipca 1656 – miała miejsce trzydniowa bitwa pod Warszawą, uznawana za jedną z kluczowych walk podczas potopu szwedzkiego,
• 1780 – utworzono cmentarz żydowski, co miało istotne znaczenie dla społeczności lokalnej,
• 1794 – Bródno uległo zniszczeniom podczas rzezi Pragi,
• 1884 – powstał cmentarz Bródnowski, który do dziś jest ważnym miejscem pamięci,
• 7 kwietnia 1916 – zachodnia część Nowego Bródna została włączona w granice Warszawy,
• 1951 – nastąpiło włączenie wschodniej części Nowego Bródna oraz Starego Bródna w granice stolicy,
• 1952 – utworzono PGR Bródno, co wpłynęło na rozwój rolnictwa w regionie,
• od 1965 – rozpoczęto budowę osiedli mieszkaniowych na Bródnie, co zmieniło jego charakter,
• 1994 – Bródno weszło w skład nowo utworzonej Gminy Warszawa-Targówek,
• 2001 – odbyła się akcja artystyczna Bródno 2000, przeprowadzona przez Pawła Althamera,
• 2002 – gmina została zlikwidowana i przekształcona w dzielnicę Warszawy.

---

Oceń: Bródno-Podgrodzie

---