Zacisze (Warszawa)

---

Historia

Na obszarze Zacisza archeolodzy odkryli ozdoby kultury łużyckiej, datowane na 500 rok przed naszą erą. W obrębie dzisiejszego osiedla znajdował się gród ze słowiańską osadą, który miał swoje funkcjonowanie w X-XI wieku, a jego pozostałości są związane z rejonem Bródna. Przez stulecia teren Zacisza pokrywały gęste, podmokłe lasy, pełne strumieni, co istotnie wpływało na krajobraz regionu aż do połowy XVIII wieku.

W 1820 roku, wzdłuż szosy białostockiej, która obecnie nosi nazwę ul. Radzymińskiej, zaczęła powstawać willowa kolonia Gumińskich, ulokowana w dobrach rządowych Żerania. Na przestrzeni lat, osiedle to przekształciło się w letnisko dla zamożniejszych mieszkańców Warszawy, kiedy to krajobraz wzbogacony był o podmokłe łąki oraz malownicze oczka wodne. Proces osuszania tego terenu rozpoczął się z chwilą wykopania Kanału Bródnowskiego, który wykorzystał naturalny bieg rzeczki Brodni, co miało miejsce przed połową XIX wieku.

W okresie tym pojawił się także folwark Zacisze, który pozostawał w rękach Zygmunta Jórskiego aż do roku 1945. Ten folwark byłsiąsiadującym z innymi majątkami, takimi jak Elsnerów, znanego kompozytora Józefa Elsnera, oraz Lewinów i Lewicpol. Właściciele tych dóbr z czasem sprzedawali grunt Zygmuntowi Jórskiemu. W 1895 roku Zacisze weszło w skład gminy Bródno i miało wówczas zaledwie 100 mieszkańców, jednak do roku 1939 liczba ta wzrosła do 2000.

Na przełomie stuleci, w 1883 roku, Rosjanie zaczęli budowę dwóch ceglano-ziemnych fortów, które stanowiły część zewnętrznego pierścienia umocnień Twierdzy Warszawa – fortów Lewicpol i Lewinów. Te forty zostały szybko rozebrane, a ich miejsce zrównano przed 1915 rokiem. W 1899 roku, wzdłuż szosy białostockiej, uruchomiono konną kolej, która później została zastąpiona przez spalinową wąskotorową, łączącą Pragę z Stalową, Marek oraz Radzymina, znaną jako Marecka Kolej Dojazdowa. Stacja stała naprzeciw Domu Kultury, a popularna kolejka, zwana „ciuchcią”, została zlikwidowana w 1974 roku.

Po 1910 roku Zygmunt Jórski zaczął parcelować podmokłe obszary i sprzedawać je po atrakcyjnych cenach nowym mieszkańcom, głównie robotnikom oraz rzemieślnikom. Budynki wznosiły się głównie wzdłuż nowootwartej Szosy, a ich drewniana i parterowa struktura nadawała miejscu unikalny charakter, z wyjątkiem trzypiętrowej kamienicy ze sklepami. Do 1939 roku w Zaciszu funkcjonowały różnorodne lokale, takie jak restauracja Skalskiej, fabryka przetworów kostnych Gepnera, czy też kuźnia. Mieszkańcy mogli korzystać z Czerwonej Karczmy, szkoły oraz organizacji społeczno-patriotycznej „Działka”, a również z Ochotniczej Straży Pożarnej, która została założona w 1929 roku.

W okresie przedwojennym Zacisze było ograniczone jedynie do trzech brukowanych dróg: fortówki (dzisiejsza Młodzieńcza), szosy do Ząbek (Łodygowa) oraz Lewinowskiej, a także Traktu Piłsudskiego, znajdującego się z granitowej kostki. W latach 30. XX wieku obszar Zacisza rozrósł się za Kanałem Bródnowskim, koncentrując osiedlenie wzdłuż ulicy Jórskiego, znanej jako Targówek Osiedle. Dodatkowo, dworek Jórskiego znajdował się w rejonie dzisiejszych ulic Bratka, Protazego oraz Blokowej, do którego prowadziła tzw. Czarna Droga, istniejąca do dziś.

Zrozumiałe jest, że Zacisze dwukrotnie ulegało zniszczeniom w wyniku walk, w latach 1939 oraz 1944. W dniu 22 września 1939 roku przy Łodygowej stracił życie niemiecki generał Werner von Fritsch. Po tych wydarzeniach, Niemcy utworzyli na tym terenie cmentarz wojenny (aktualnie nieistniejący, w obecnej chwili posesja nr 20) oraz zmienili nazwę ul. Radzymińskiej na Wilnaer Straße, która po wojnie została przemianowana na „Generalską” aż do 1992 roku, kiedy to przywrócono pierwotną nazwę. Podczas II wojny światowej na terenie Zacisza powstały dwa obozy pracy dla Polaków oraz Żydów.

Kiedy w 1951 roku Zacisze zostało włączone do granic Warszawy, miało miejsce intensywne zasiedlanie przez nowych mieszkańców. W wyniku tego, zaczęła się rozbudowa infrastruktury ulicznej, zmieniając nazwy istniejących dróg przed rokiem 1945. Powstały nowe sklepy, przychodnia oraz kino Pelikan, natomiast w 1965 roku zrealizowano budowę parku, obecnie zabudowanego. Wśród wielu inicjatyw, mieszkańcy przyczynili się do powstania elektryczności, gazu oraz wodociągów, a także do budowy szkoły przy Generalskiej (w latach 1953-62) oraz kościoła Św. Rodziny (pierwotnie drewnianego z 1949 roku, a następnie murowanego z 1956 roku). Utworzono także Dom Kultury, który dysponuje salą widowiskową, biblioteką oraz kawiarnią, otrzymany pomiędzy 1964 a 1967 rokiem. W latach 70. XX wieku rozpoczęła się budowa czterech kolonii domków jednorodzinnych, przeznaczonych m.in. dla pracowników FSO. Co więcej, w tym samym okresie zrealizowano nasadzenia w Lasku Bródnowskim, który stał się miejscem spacerów i odpoczynku dla mieszkańców.

Po roku 1990 zainicjowano asfaltowanie błotnistych ulic, zaś lokalna społeczność oraz samorząd zajęli się kanalizacją. W 1992 roku Zacisze zostało połączone z centrum Warszawy bezpośrednią linią komunikacyjną, numer 512. W okolicach osiedla zbudowano kilka nowych kolonii niskich budynków, takich jak Park Leśny, Dolcan, Augustówka oraz Samarytanka, a dodatkowo powstał znany market OBI oraz McDonald’s. W 2022 roku uruchomiono stację II linii metra na ul. Figara, noszącą nazwę Zacisze, co przyniosło dalszy rozwój tej okolicy.

Obecnie Zacisze nie dysponuje wieloma cennymi zabytkami, choć kilka ostatnich drewnianych domów, takich jak dom-wieżyczka Bonerów (ulk Drapińska) oraz budynki „pod wazami” (ul. Jórskiego), stanowią pewien lokalny skarb. Oprócz tego, na terenie Zacisza można spotkać zabytkowe pompy uliczne, murowane kapliczki (w tym jedna przy ul. Samarytanka z 1942 r.) oraz wyjątkowe tabliczki adresowe ze wspomnieniem o gminie Bródno. Fragment planu Zacisza widoczny był w teledysku do utworu Grzegorza Turnaua „Cichosza” z 1993 roku.

W rejonie MSI Zacisze znajduje się Lewinów, którym to nazwa powoli zanika wśród mieszkańców. Nowoczesna rozbudowa osiedla przyczyniła się do wchłonięcia ziem dawnego folwarku przez Zacisze. Historia Elsnerowa, którego historyczne centrum wciąż wpisuje się w granice Zacisza, unika zapomnienia, mimo że z czasem jego znaczenie maleje (okolice ul. Nefrytowej). W wrześniu 2022 roku, przy ul. Figara, miało miejsce otwarcie stacji metra Zacisze, co stanowi kolejny krok w kierunku integracji tej lokalizacji z Warszawą.

W kulturze masowej

W kulturze masowej Zacisze zyskało uznanie, a jego historia to interesujący temat, który przyciąga uwagę miłośników literatury i historii. W szczególności warto zwrócić uwagę na okres międzywojenny, jak również czasy II wojny światowej oraz krótko po niej.

Stefan Roguski, znany autor, w swoim dziele „Opowieści wuja z Zacisza” z 1983 roku w humorystyczny sposób ukazuje te realia.

---

Oceń: Zacisze (Warszawa)

---