Stefan Kazimierz Spiess

---

Życiorys

Stefan Kazimierz Spiess był synem Stefana Spiessa i Jadwigi z Simmlerów, a także bratem Ludwika Juliana Spiessa. W jego rodzinie na uwagę zasługuje również fakt, że był wnukiem Ludwika Henryka Spiessa oraz Józefa Simmlera. Jego ojciec, będący właścicielem Fabryki Płodów Chemicznych „Ludwik Spiess i Syn”, a matka, jako córka znanego malarza Józefa Simmlera, będąca pianistką i miłośniczką muzyki, prowadziła w ich domu artystyczny salon. W childhood poznawał znanych śpiewaków Edwarda oraz Jana Reszków, a w okresie kuracji w Karlsbadzie, spotykał się z Janem Matejką, choć sam nie przejawiał zdolności artystycznych.

Po zakończeniu edukacji w Gimnazjum Górskim, będąc współdziedzicem zakładów „Ludwik Spiess i Syn S.A.”, w 1899 roku zapisał się na studia na Wydziale Chemicznym École des mines w Liège. Ukończył je w 1904, zdobywając tytuł inżyniera technologa, jednak nie zamierzał podejmować pracy w swoim zawodzie, przekazując prowadzenie firmy bratu Ludwikowi, za co dziewięćdziesięcioletni czas poświęcał pasjom takim jak historia sztuki oraz muzyka. Wspominał: „Byłem współwłaścicielem firmy chemicznej, ponieważ jednak prowadził ją mój brat, mogłem swobodnie oddawać się ulubionym studiom nad historią sztuki, uprawiać muzykę, a także słuchać jej w kraju i za granicą”.

Jego zdolności lingwistyczne były znakomite – mówił płynnie po francusku, angielsku, niemiecku, włosku i rosyjsku. Czas wolny spędzał na koncertach, zarówno w operach Liège, jak i w Brukseli, a także w La Scali w Mediolanie czy w Bayreuth. Od 1905 roku kontynuował studia z zakresu historii sztuki w Berlinie, gdzie mieszkał z Władysławem Tatarkiewiczem. Dzięki znajomości z Marią von Bülow, zaprzyjaźnioną z jego matką, nawiązał kontakty z artystycznym środowiskiem Berlina, poznając m.in. Richarda Straussa. W Warszawie zaś, odwiedzał salon artystyczny zarządzany przez rodzinę Juliusza Wertheima, gdzie w 1904 roku miał okazję poznać Karola Szymanowskiego, a w 1907 Artura Rubinsteina, oraz Grzegorza Fitelberga, który zadedykował mu utwór „Tam nad jeziorem” op. 23 nr 4.

Najsilniejsze więzi przyjaźni łączyły go z Karolem Szymanowskim, którego spotkał ponownie w 1906 roku w Berlinie i później w 1908 roku u Wertheimów. W dowód przyjaźni, Szymanowski zadedykował mu cztery pieśni z „Dwunastu pieśni do słów poetów niemieckich” op. 17 nr. 5-8, które pojawiły się w 1909. Od 1908 roku na stałe osiedlił się w Warszawie z matką, gdzie Szymanowski i Fitelberg frequentowali ich dom. W jego opublikowanych wspomnieniach znajduje się refleksja: „Gdy zaznajomiłem się bliżej z Karolem Szymanowskim w 1908 roku, od razu stał mi się bliski. Spotykając go coraz częściej, szybko zorientowałem się w jego trudnym położeniu”. Stefan zaproponował mu pokój w swoim mieszkaniu przy ul. Matejki oraz wspierał go w trudnych chwilach.

W latach 1911-1912 Spiess organizował koncerty kompozytorskie Karola Szymanowskiego w takich miastach jak Berlin, Lipsk i Wiedeń, a także dwa razy zapraszał go w podróż do południowych Włoch. Po powrocie Szymanowski stworzył m.in. operę „Król Roger” op. 46. W 1912 roku Stefan Spiess współfundował budowę Teatru Polskiego. Wybuch I wojny światowej zastał go w Warszawie, a w sierpniu 1915 roku wyjechał z matką do Hrehorówki koło Kijowa, a następnie przez Kijów do Moskwy, gdzie przez półtora roku odwiedzał operę i filharmonię oraz prowadził regularną korespondencję z Szymanowskim, z którym wspólnie podróżował do Piotrogrodu.

Po zakończeniu wojny i odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Jadwiga i Stefan Spiess sfinansowali organizację inauguracyjnego koncertu w Filharmonii Narodowej. Stefan postanowił pozostać aktywny w muzycznym życiu kraju, nie ingrując jednak w zarządzanie rodzinnym biznesem, a skupić się na mecenacie dla artystów. W 1921 roku zwiedzał Francję, gdzie miał okazję obejrzeć balet Ballets Russes Siergieja Diagilewa. W Monte Carlo poznał Igora Strawinskiego, a w Paryżu Erika Satie i Maurice’a Ravela. Po powrocie do Polski, gościł wielu zaproszonych artystów w swoim domu.

W 1929 roku sfinansował warszawski występ chóru z Poznania, który zaprezentował „Stabat Mater” skomponowane przez Karola Szymanowskiego w 1925 roku. Wspierał także finansowo pisarza Zbigniewa Uniłowskiego według polecenia Szymanowskiego. Od 1929 roku regularnie bywał na festiwalach muzycznych w Salzburgu, a po 1930 roku do jego grona gości wchodzili: Witold Małcużyński, Stanisław Szpinalski, Roman Maciejewski oraz Henryk Sztompka, dla którego takżę dwukrotnie ufundował wyjazdy za granicę.

W 1938 roku przebywał w Londynie i Paryżu, skąd wrócił, obawiając się wybuchu wojny. Do 1944 roku mieszkał z matką przy ulicy Foksal. Po śmierci Jadwigi Spiess 26 maja 1944 roku, Stefan stracił cały majątek. Na początku zamieszkał w Komorowie, później w Pruszkowie, a w 1945 roku w Stawisku, będąc gościem Jarosława Iwaszkiewicza.

W 1945 roku zakłady w Tarchominie zostały znacjonalizowane przez państwo. Dwa lata później osiedlił się w Warszawie w skromnym pokoju na ulicy Jaworzyńskiej, gdzie znalazł zatrudnienie w płytotece Działu Muzycznego Polskiego Radia, którą prowadził Roman Jasiński. By poprawić skromny budżet, udzielał korepetycji z języka angielskiego. Wspierany przez Wandę Bacewicz, spisał swoje wspomnienia pod tytułem „Ze wspomnień melomana”, które ukazały się w 1963 roku. W 1957 roku przeszedł na emeryturę, a zmarł 20 listopada 1968 roku. Jego prochy spoczywają w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 205, rząd I, grób 18/20).

---

Oceń: Stefan Kazimierz Spiess

---