Krzysztof Edward Haman

---

Życiorys

Dziadek Edward Karol Haman (1856–1922) był właścicielem kilku domów usytuowanych na Powiślu w Warszawie. Jego żoną była Stanisława Teofila Lober (1865–1947). Rodzina ze strony matki, Anny Horodyńskiej z Horodnian herbu Korczak (1896-1983), miała swoje korzenie w polskim ziemiaństwie. Z kolei babcią ze strony matki była Olimpia Katarzyna Podleska herbu Bogoria (1865–1957).

Ojciec, Stanisław Haman (1895–1936), ukończył Wyższą Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego, a po zakończeniu I wojny światowej skupił się na hodowli koni. Jego kariera obejmowała również pracę w polsko-niemieckiej Komisji Odszkodowań, gdzie zajmował się restytucją koni ściąganych z Niemiec. W tej dziedzinie współpracował z profesorem Romanem Prawocheńskim (1877–1926), uznawanym za eksperta hipologii.

Stanisław Haman był także redaktorem czasopisma „Wiadomości Wyścigowe: organ urzędowy Towarzystwa Zachęty do Hodowli Koni w Polsce”. Pełnił funkcję Sekretarza Generalnego tego towarzystwa w latach 1927-1936, które w 1925 roku zakupiło teren pod tor wyścigów konnych na Służewcu.

Po I wojnie światowej, profesor Prawocheński wysłał Stanisława na misję rewindykacyjną do Wiesbaden w Niemczech. Tam Stanisław poznał swoją przyszłą żonę, która była jego współpracownicą. Ich najstarszy syn, Janusz Haman (1923-2019), urodził się w Wiesbaden, zaledwie rok po ich ślubie. W rodzinie Hamanów, wychowanie dzieci odbywało się pod czujnym okiem matki, która ukończyła gimnazjum sióstr Sacré Coeur we Lwowie. Dzięki niej dzieci nabyły biegłości w językach niemieckim, francuskim i angielskim.

W czasie pierwszej wojny światowej, matka pracowała w Wiedniu. Rodzina spędzała znacznie czasu w Józefowie koło Otwocka, korzystając z klimatu sprzyjającego zdrowiu ojca. Z kolei zimowe miesiące upływały im w Zakopanem, gdzie ojciec Hamanów miał okazję grać w bitwę morską z Witoldem Gombrowiczem w pensjonacie Stanisława Szobera, co stanowiło inspirację do intelektualnych zmagań.

Ojciec zmarł w wieku 41 lat na gruźlicę, którą nabawił się podczas walk w obronie Lwowa w 1918 roku. Janusz i Zdzisław, bracia Krzysztofa Hamana, byli aktywnymi harcerzami i przystąpili do Szarych Szeregów w 1941 roku, będąc wówczas uczniami Technikum Samochodowego oraz uczestnikami tajnych kompletów w gimnazjum Staszica. Ich zaangażowanie w konspirację przekształciło się w służbę w Armii Krajowej oraz uczestnictwo w powstaniu warszawskim, w co również była zaangażowana ich matka. Kiedy Janusz i Zdzisław walczyli w oddziale dowodzonym przez Janusza Klarnera, jako harcerze zarabiali na życie, pracując w warsztatach samochodowych w Warszawie.

W 1937 roku rodzina mieszkała najpierw przy Alei 3 Maja pod numerem 16, a potem przeprowadziła się do Alei Niepodległości 210. Ta lokalizacja była blisko lotniska Mokotowskiego. Po śmierci Stanisława Hamana, jego żona podjęła pracę w biurze inżyniera Władysława Leśniewskiego, który prowadził Biuro Techniczno-Handlowe również w Alei Niepodległości 210 (wcześniej ulica Topolowa), sprzedając m.in. produkty od Państwowych Zakładów Lotniczych. Po powstaniu warszawskim dom na Alei Niepodległości został częściowo zniszczony przez pożar.

Podczas powstania warszawskiego, Krzysztof Haman przebywał pod opieką wuja i ciotki, którzy spędzali lato w Świdrze koło Otwocka, następnie w Lublinie. Spotkał się z braćmi i matką po siedmiu miesiącach. Po tym wydarzeniu Krzysztof zamieszkał wraz z matką oraz babcią Horodyńską na dwa lata w Bytomiu, a następnie w Komorowie przez kolejne dwadzieścia dwa lata. Ostatnie trzy lata liceum spędził w warszawskim Liceum im. Stefana Batorego, gdzie w 1951 roku zdał maturę z wyróżnieniem, co umożliwiło mu podjęcie studiów bez egzaminu oraz warunków politycznych. Ostatecznie do tego momentu przeszedł przez dwanaście różnych szkół i prywatnych kompletów.

Nauka

Krzysztof Haman od wczesnych lat przejawiał ogromne zainteresowanie lotnictwem. Kiedy jego bracia studiowali w Krakowie, ich współlokator, Adam Zientek, znany szybownik, zainspirował go do głębszego zgłębiania tego tematu. Podczas wizyty w Krakowie miał okazję odbyć krótki lot samolotem Piper Cub, co na zawsze zapisało się w jego pamięci. W wieku 13 lat, spędzając wakacje w Jeleniej Górze, codziennie pokonywał kilka kilometrów, aby dotrzeć do szybowiska górskiego w Grunowie. Gdy miał 14 lat, zapisał się do Ligi Lotniczej i ukończył teoretyczny kurs szybowcowy, na którym wykładano także meteorologię, a jedną z wykładowców był Władysław Parczewski. Mimo że z uwagi na problemy zdrowotne musiał zrezygnować z kariery lotniczej, ta wczesna fascynacja miała ogromny wpływ na jego późniejsze życie zawodowe. Rozpoczął studia z zakresu fizyki, a później przeniósł się na matematykę, nawiązując jednocześnie bliskie związki z geofizyką.

Ukończył studia w 1956 roku pod kierunkiem Karola Borsuka na Uniwersytecie Warszawskim na wydziale matematyczno-fizycznym, gdzie napisał pracę magisterską pt. „O uniformizacji funkcji wielowartościowych”. Już na trzecim roku studiów, w 1954 roku, został asystentem w Zakładzie Fizyki Atmosfery. Aktywnie uczestniczył w Międzynarodowym Roku Geofizycznym w latach 1957–1958, gdzie organizował pomiary aerologiczne w Wietnamie. W 1962 roku uzyskał doktorat na podstawie wyników pomiarów sondaży atmosferycznych, jego promotorem był Teodor Kopcewicz. W 1967 roku odbył staż w Oslo, a habilitację otrzymał w 1969 roku na podstawie badań nad dynamiką chmur konwekcyjnych. Od 1972 roku kilkakrotnie przebywał na stażach w Narodowym Centrum Badań Atmosferycznych w USA.

Od 1998 roku jest członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk. W 1977 roku został profesorem nadzwyczajnym, a w 1994 roku profesorem zwyczajnym. Ma ogromny wkład w rozwój fizyki atmosfery zarówno na Uniwersytecie Warszawskim, jak i w skali kraju. Od 1976 do 1991 roku sprawował funkcję dyrektora Instytutu Geofizyki na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego oraz kierował Zakładem Fizyki Atmosfery w Instytucie Geofizyki do 2000 roku. Po Teodorze Kopcewiczu przejął katedrę meteorologii. Krzysztof Haman znacząco rozwijał uniwersytecką fizykę atmosfery w Polsce, organizując i integrując wokół siebie studentów i współpracowników.

Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na mikrofizyce chmur, dynamice chmur konwekcyjnych, fizyce chmur stratocumulus oraz szybkich instrumentach do pomiaru temperatury. Proponował kluczowe metody badawcze dotyczące oddziaływania między prądami wstępującymi i zstępującymi w komórkach burzowych, rozwijając również techniki holograficzne do laboratorium badań chmur. Ponadto, jego badania nad chłodniami kominowymi są obecnie rozważane w kontekście geoinżynierii i zarządzania zasobami wodnymi, gdyż mogą służyć jako metoda tworzenia chmur w obszarach suchych.

Profesor Haman miał znaczny wpływ jako promotor wielu prac doktorskich w dziedzinie fizyki atmosfery. Do znamiennych prac doktorskich, które nadzorował, należą:

• Jednowymiarowy numeryczny model ewolucji czasowo-przestrzennej widma kropel w zastosowaniu do chłodni kominowej autorstwa Piotra Smolarkiewicza, obroniona w 1979 roku,
• Mechanizmy zróżnicowania opadu w terenie górskim autorstwa Wojciecha Grabowskiego, obroniona 2 kwietnia 1987 roku,
• Zachowanie się smug chłodniowych i kominowych w różnych warunkach atmosferycznych ze szczególnym uwzględnieniem procesów mieszania autorstwa Szymona Malinowskiego, obroniona 22 czerwca 1988 roku,
• Wpływ parametryzacji opadu na rozwój prądów zstępujących w modelach chmur konwekcyjnych autorstwa Hanny Pawłowskiej, obroniona w 1991 roku,
• Prognoza burzy z wykorzystaniem jednowymiarowego modelu chmury konwekcyjnej autorstwa Huu Nguyena, obroniona 29 kwietnia 1999 roku,
• Eksperymentalne i numeryczne badanie termodynamicznej i dynamicznej struktury warstwy wierzchołkowej stratocumulusa autorstwa Marcina Kurowskiego, obroniona 22 lutego 2010 roku.

Międzynarodowy Rok Geofizyczny

Międzynarodowy Rok Geofizyczny 1957–1958 to uznawane za kluczowe międzynarodowe wydarzenie naukowe po II wojnie światowej, które miało na celu gromadzenie szerokiej bazy obserwacyjnej, służącej do przyszłej syntezy wiedzy o Ziemi, ze szczególnym uwzględnieniem atmosfery i klimatu. Krzysztof Haman uczestniczył w ekspedycji naukowej do Wietnamu w ramach tego przedsięwzięcia. Grupą badawczą kierował profesor Roman Teisseyre (1929–2022). Wietnamsko-Polska Stacja Aerologiczna w Cha-Pa, położona na 22°21’N długości i 103°50’E, na wysokości 1578 m n.p.m., miała misję przeprowadzania radiosondaży. Stacja była wyposażona w sprzęt radiosondowy marki Vaisala z Helsinek, a personel składał się z polskich i wietnamskich naukowców.

Stacja Geofizyczna w Cha Pa, założona przez polskich naukowców w trakcie Międzynarodowego Roku Geofizycznego, stała się inicjatywą sprzyjającą rozwojowi geofizyki w Wietnamie, a także podstawą trwałej współpracy pomiędzy Polską a Wietnamem, która przetrwała nawet po zakończeniu pierwotnej misji. Sukcesy osiągnięte podczas Międzynarodowego Roku Geofizycznego doprowadziły do decyzji o przedłużeniu projektu badawczego na dodatkowy sezon 1958–1959.

Dane zebrane podczas wyprawy posłużyły Hamanowi do stworzenia pracy doktorskiej w 1962 roku, w której zajął się nietypowym zjawiskiem atmosferycznym. Z perspektywy Krzysztofa Hamana, ta publikacja należała do najlepszych w jego dorobku. Zidentyfikował gradient superadiabatyczny w górnych warstwach troposfery jako autentyczne zjawisko, wykluczając efekty instrumentalne. Zwrócił uwagę na to, że może ono występować w rotorach powietrznych generowanych przez silne fale grawitacyjne. Dodał, że fale te są efektem niskiej konwekcji termicznej, co wyjaśnia ich powszechność w ciągu dnia, gdy konwekcja jest aktywna. Krzysztof Haman zauważył również, że przy specyficznych warunkach stratyfikacji gęstości i wiatru, amplituda fal rośnie wraz z wysokością, powodując nieliniowe efekty oraz transformacje w wiry, co sprzyja rozwojowi turbulencji w atmosferze.

Badania gradu

Po uzyskaniu doktoratu Krzysztof Haman odbył miesięczny staż w Moskwie pod kierunkiem A. M. Obuchowa, współpracując z Yagłomem i A. S. Monin. W tym czasie Powszechny Zakład Ubezpieczeń zwrócił się do Katedry Fizyki Atmosfery z propozycją badania oddziaływania na chmury gradowe. Pierwsze badania odbywały się we współpracy z zespołem Wysokogórskiego Instytutu Geofizycznego w Nalczyku, kierowanym przez G. K. Sułakwelidze. Teren Kaukazu był idealny do badania gradobicia z uwagi na częste występowanie burz w Dolinie Kachetyjskiej w Gruzji, co sprzyjało obiektywnej ocenie wyników.

Na podstawie obserwacji radarowych G. K. Sułakwelidze zauważył strefy o wysokiej odbijalności, co sugerowało wysoką zawartość wody w obecności przechłodzonej wody, nazwaną strefami akumulacji. Krzysztof Haman rozwijał ten model, a wraz z Michałem Niewiadomskim opracowali statystyczną metodę prognozy gradu dla centralnej Polski na podstawie danych z prognoz aerologicznych. Wybierając obszar badań, bogaty w przypadki gradobicia, analizowano regiony takie jak Zamojszczyzna i Sandomierszczyzna. Techniki oddziaływania na grad, stosowane w Kaukazie, zostały odrzucone ze względu na wysokie koszty i zagrożenia bezpieczeństwa. Zamiast tego rozważano możliwość zasiewu chmur przy użyciu reagentów krystalizacyjnych, jednakże złożoność metody i koszty zniechęciły do dalszych działań w tym kierunku.

Krzysztof Haman współpracował z Stanisławem Bacem nad budową urządzenia do pomiaru wielkości i energii cząstek gradowych oraz z Jackiem Walczewskim przy projektowaniu rakiety do zasiewania chmur gradowych. Analiza statystyczna przeprowadzona przez Elżbietę Pleszczyńską wskazała, że aby usystematyzować oddziaływanie, badania musiałyby trwać co najmniej 6 do 10 lat.

Jan Rosiński, przeglądając publikacje w „Acta Geophysica Polonica”, dostrzegł prace Krzysztofa Hamana, co doprowadziło go do zaproszenia do Narodowego Centrum Badań Atmosferycznych w USA. Latem 1972 roku brał udział w Narodowym Projekcie Badania Gradu (National Hail Research Experiment), gdzie korzystano z kilku samolotów badawczych, w tym maszyn zdolnych do penetracji chmur. W ramach projekcie pracował także w grupach Atmospheric Quality and Modification Division między czerwcem a sierpniem 1976, zajmując się fizyką oraz dynamiką chmur. Współpraca zaowocowała licznymi publikacjami na temat termodynamiki i dynamiki chmur burzowych, a jego plany dłuższego stażu w 1978 roku pokrzyżowała śmierć Teodora Kopcewicza w 1976 roku.

Chłodnie kominowe

Krzysztof Haman koncentrował się także na meteorologii stosowanej, badając oddziaływanie chłodni kominowych na atmosferę. Projekt obserwacyjny miał na celu określenie geometracji smug kondensacyjnych w różnych odległościach od elektrowni, a także ich temperatury i wilgotności odwzorowanych na otoczenie. Pomiary przeprowadzano zarówno z powietrza, jak i przy pomocy szybowców badawczych. Wyniki świadczyły o dynamicznym wpływie smug na atmosferę, widocznym w zmianach temperatury i wilgotności. Mechanizm tych oddziaływań wydaje się być związany z przepływem powietrza oraz falami pionowymi wywołanymi przez smugę, nawet w znacznych wysokościach.

Badania nad chłodniami kominowymi są związane z doktoratami studentów nadzorowanych przez Hamana: „Zachowanie się smug chłodniowych i kominowych w różnych warunkach atmosferycznych ze szczególnym uwzględnieniem procesów mieszania” (Szymon Malinowski) oraz „Jednowymiarowy numeryczny model ewolucji czasowo-przestrzennej widma kropel w zastosowaniu do chłodni kominowej” (Piotr Smolarkiewicz). Wiele z jego wczesnych koncepcji znajduje obecnie zastosowanie w dyskusjach dotyczących kominów słonecznych i geoinżynierii związanej z transportem wilgotnego powietrza w kierunku potencjalnego wytwarzania chmur i opadów, co może wpłynąć na lokalną hydrologię.

Dynamika chmur konwekcyjnych

Profesor Haman prowadził badania nad dynamiką chmur burzowych, w szczególności prądami wstępującymi i zstępującymi. Skupiał się na zachowaniach prądów zstępujących, ich oddziaływaniu z prądami wstępującymi oraz formowaniem się chmur cumulus nad źródłami ciepła. Badał również, w jaki sposób komórki burzowe propagują się jako zjawisko półstacjonarne oraz ich wpływ na ogólną stratyfikację atmosfery. Jego badania obejmowały proces mieszania cieczy i powietrza, używając do tego jednowymiarowego modelu chmur, co potwierdziło, że tego typu chmura może mieć długotrwały charakter, nawet w warunkach niestabilnej stratyfikacji.

Haman interesował się zrozumieniem fizyki jaką obrazuje konwekcja mezoskalowa w stosunku do indywidualnych chmur konwekcyjnych. Uważał, że dla pilotów szybowców taka wiedza może być ograniczona, aczkolwiek zrozumienie procesów atmosferycznych, szczególnie związanych z lokalnymi prądami wznoszącymi, może bezpośrednio przyczynić się do ich umiejętności. Podkreślił, że mechanizmy wzmacniania konwekcji lokalnej mogą mieć miejsce w naturze, a obserwacje pilotów szybowców, zwłaszcza tych z systemami GPS, mogą wspierać badania nad lokalnymi zmianami w chmurach.

Fizyka chmur stratocumulus

W ramach badań nad chmurami stratocumulus prowadził prace dotyczące mieszania turbulencyjnego, analizując dynamikę i mikrofizykę tego procesu na podstawie pomiaru blisko wierzchołka chmurowego przy użyciu wysokiej jakości instrumentów. Krzysztof Haman w swoich badaniach zwrócił uwagę na warstwę przejściową pomiędzy chmurą a czystym powietrzem, wskazując, że jej grubość najczęściej nie przekracza 20 metrów. Opisując zjawisko prądów zstępujących, zaznaczył, że zazwyczaj dotyczą one tylko małego obszaru powietrza w bliższej okolicy, mimo że niektóre mogą wgłębiać się głębiej w chmurę, prowadząc do tzw. dziur w chmurach.

Ultraszybkie pomiary i mikrofizyka chmur

W połowie lat 80. Krzysztof Haman rozpoczął prace nad konstrukcją szybkich instrumentów do pomiarów wilgotności i temperatury zarówno w terenie, jak i podczas lotów. Jego termometr, wykorzystujący drut wolframowy o średnicy 2,5 mikrometra, pokryty platyną, umożliwiał pomiar temperatury powietrza i chmur z częstotliwością próbkowania 10 kHz. Stopniowo udoskonalał to urządzenie, a w 2013 roku stworzono ultraszybki termometr UFT-M, który pozwolił na obserwację drobnych struktur temperatury w chmurach i warstwie granicznej atmosfery. Haman angażował się również w badania laboratoryjne mikrofizyki chmur, starając się oszacować koncentrację kropli za pomocą metod holograficznych, badając rozkład kropli w mgłach.

Popularyzacja nauki

Krzysztof Haman był również aktywny w popularyzacji nauki, poruszając kwestie zmian klimatycznych i zwiększając ogólną wiedzę społeczeństwa na temat fizyki atmosfery. Jest członkiem rady naukowej portalu Nauka o klimacie, który ma na celu rozpowszechnianie wiedzy o problemach zmian klimatycznych, zwłaszcza tych spowodowanych działalnością człowieka. W 1965 roku opublikował podręcznik akademicki pt. „Wstęp do fizyki atmosfery” oraz popularną rozprawę na temat opadów deszczu, a także poruszał temat teorii spiskowych związany z chemtrails. Stanowisko w sprawie mgły smoleńskiej również było wyraźnie ustawione w jego publicznych wypowiedziach.

Jestem fizykiem atmosfery od ponad 40 lat specjalizującym się w badaniach w zakresie fizyki chmur, mgieł (to także jest rodzaj chmur!) i opadów. Nie reagowałem do tej pory na głupoty, które „fachowcy” wypisują na temat zjawisk atmosferycznych. Ale po zapoznaniu się z wywiadem mec. Rafała Rogalskiego Hipoteza zamachu jest zupełnie realna z 26 stycznia 2011 nie wytrzymałem […] chciałbym wyraźnie stwierdzić, że sztuczne stworzenie mgły o takiej skali przestrzennej i czasowej, jaka wystąpiła w Smoleńsku 10 kwietnia 2010, daleko wykracza poza aktualne możliwości nauki i techniki i jeszcze bardzo długo będzie wykraczało

Rodzina

W trakcie niezwykle fascynującej wietnamskiej wyprawy naukowej Krzysztofa Hamana, na świat przyszedł jego pierwszy syn, Andrzej. Haman jest dumnym ojcem pięciorga dzieci, z których każde obrało swoją unikalną ścieżkę kariery.

Maciej zajął się psychologią, Jacek odkrył swoją pasję w socjologii, Andrzej postanowił zgłębiać biologię, córka Anna wybrała studia związane z bibliotekoznawstwem, natomiast Piotr zaś zdecydował się na kierunek biznesowy.

Żoną Krzysztofa jest Alina Hamanowa, z domu Niewiadomska. Alina przez wiele lat pełniła funkcję adiunkta matematyki na Politechnice Warszawskiej.

---

Oceń: Krzysztof Edward Haman

---