Zbigniew Uniłowski

---

Życiorys

Urodziny Zbigniewa Uniłowskiego miały miejsce w Warszawie, w rodzinie o drobnomieszczańskim profilu. Jego rodzicami byli Władysław Uniłowski oraz Jadwiga z Ciechońskich. W wyniku tragicznych wydarzeń, gdy oboje rodziców odeszło (matka zmarła na gruźlicę, a ojciec popełnił samobójstwo), jako nastolatek zamieszkał u swojej ciotki, ubogiej szwaczki na Powiślu.

Niestety, z powodów finansowych nie mógł ukończyć nauki w gimnazjum, co zmusiło go do podjęcia różnych prac zarobkowych. Jako młody chłopak pracował m.in. jako pomocnik murarski, roznosiciel paczek u krawca oraz pikolak w warszawskiej restauracji „Astoria“. To właśnie tam, w roku 1926, Karol Szymanowski zauważył go, zaintrygowany postacią młodego pikolaka wciągającego się w literaturę Josepha Conrada. Dzięki wsparciu finansowemu Szymanowskiego Uniłowski miał możliwość samokształcenia oraz nawiązywania kontaktów literackich. Częste wizyty w Zakopanem były szczególnie wskazane ze względu na rozwijającą się gruźlicę.

W latach 1927–1930 Uniłowski głównie spędzał czas w Zakopanem, aczkolwiek czasami odwiedzał również Warszawę. W Tatrach stworzył swoje pierwsze publikowane utwory, które pojawiły się w „Kwadrydze”, a później zebrane zostały w tomie opowiadań zatytułowanym Człowiek w oknie. W tym okresie rozpoczął pisanie swojego dzieła życia, którym była powieść Dwadzieścia lat życia, która jednak pozostała niedokończona. W Zakopanem spotkał wiele znanych postaci literackich, w tym Stanisława Ignacego Witkiewicza, Jarosława Iwaszkiewicza oraz Michała Choromańskiego.

W 1930 roku Uniłowski wrócił do Warszawy, gdzie związał się głównie z grupą poetycką Kwadryga, z którą współpracował od roku. Okres ten opisany został w jego powieści obyczajowej z kluczem pt. Wspólny pokój, wydanej w 1933 r. Publikacja Wspólnego pokoju wywołała poważny skandal w warszawskim środowisku literackim, a sama powieść została zarekwirowana z przyczyn cenzuralnych. Dzięki interwencjom władz i dużemu zainteresowaniu krytyków, młody autor zyskał jednak spory rozgłos.

W stolicy Uniłowski przebywał do 1934 roku, z krótkimi przerwami na wojsko w 1931 roku, gdzie został powołany do odbycia służby wojskowej we Włodawie. Szybko jednak udało mu się uzyskać zwolnienie dzięki wpływom jego protektorów. Wzrastająca pozycja literacka pisarza pozwoliła mu na wyjazd na stypendium Ministerstwa Spraw Zagranicznych do Brazylii. Tam opublikował opowiadanie Dzień rekruta, oparte na doświadczeniach z wojska. Utwór ten również stał się przyczyną kontrowersji, w efekcie czego oskarżono go o postawę antypaństwową. W związku z tym Uniłowski zmuszony był przerwać swoją podróż i wrócił do Polski w lipcu 1935 roku, przywożąc z sobą dwie nowe powieści – Żyto w dżungli i Pamiętnik morski.

W tym samym roku ożenił się z Marią Lilpop, córką Franciszka Lilpopa. Dzięki temu małżeństwu pisarz zyskał stabilizację zarówno materialną, jak i życiową, co było dla niego bardzo istotne, mając na uwadze dotychczasowe zmagania finansowe. Dwa lata później na świat przyszedł ich syn. W tym czasie Uniłowski intensywnie pracował nad powieścią Dwudziestoma latami życia, z której pierwsza część została opublikowana w 1937 roku.

Wkrótce jednak życie Uniłowskiego potoczyło się w nieoczekiwanym kierunku, gdyż zmarł niespodziewanie na zapalenie opon mózgowych w wieku zaledwie 28 lat. Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w kwaterze 196-1-17.

Twórczość

Twórczość Zbigniewa Uniłowskiego, mimo że nie jest obszerna i ogranicza się głównie do prozy, charakteryzuje się istotną różnorodnością. Pierwsze jego utwory, które można by określić jako opowiadania grozy, podejmują kwestie psychopatologiczne, znane z dzieł Edgara Allana Poego oraz Stefana Grabińskiego. Oprócz tego zrealizował groteski, czyli krótkie teksty parodystyczne. Oba te rodzaje opowiadań zyskały później publikację w zbiorze zatytułowanym Człowiek w oknie.

Pierwszą powieścią Uniłowskiego jest Wspólny pokój, która oparta jest na motywach autobiograficznych i zawiera wiele odniesień do postaci ze świata literackiego tamtych czasów. W powieści tej widać wpływy naturalizmu, obecność wulgaryzmów w języku oraz niekorzystne portrety literatów, co stało się przyczyną ogromnego skandalu. Nie bez znaczenia jest też przesłanie tej powieści, w której diagnozowane jest pokolenie powojenne jako znudzone i pozbawione idei, a literatura przedstawiana jest jako bezwartościowa i zakłamana, uciekająca od realnych problemów społecznych. Równoczesne połączenie naturalizmu z elementami groteskowymi potęgowało takie odczucia.

Drugim znaczącym elementem w dorobku pisarza jest opowiadanie Dzień rekruta. Również w tym utworze autor sięga do autobiograficznych wątków, co można uznać za jedną z cech jego stylu. Główny bohater, reprezentujący młodego rekruta, staje się symbolem „ofermizmu” oraz nieprzystosowania do rzeczywistości wojskowej. Pochodząc z klasy inteligenckiej, cierpiący jednocześnie na gruźlicę, odczuwa, że nie ma żadnego sensownego miejsca w armii. W ten sposób Uniłowski potrafi ukazać bezmyślność oraz bezwzględność przełożonych, którzy zmuszają go do wykonywania licznych, bezsensownych i sprzecznych z sobą rozkazów. Postacie oficerów przedstawione są w sposób groteskowy, często jednowymiarowy, a fabuła koncentruje się na narratorze, gdyż innych żołnierzy w praktyce nie ma. Krytyka ówczesnej armii, niosąca w sobie pacifistyczne przesłanie, wzbudziła z jednej strony ataki na pisarza ze strony konserwatywnej publicystyki oraz władz, ale z drugiej strony przysporzyła mu licznych zwolenników.

W trakcie pobytu w Brazylii, Uniłowski napisał dwie powieści, które czasami określane są jako reportaże. Jego Żyto w dżungli oraz Pamiętnik morski zrywają z tradycyjną konwencją literatury podróżniczej, skupiając się na bezmierności nudy, z jaką związane były te podróże, trudach, a także rozczarowaniach spowodowanych szarością krajobrazu. Zamiast tego autor koncentruje się na obserwacjach socjologicznych – na przykład w Życie w dżungli bada relacje panujące wśród polskiej emigracji, oraz psychologicznych związanych z jego doświadczeniami podczas podróży morskiej.

Ostatnim opublikowanym dziełem Uniłowskiego jest Dwadzieścia lat życia, być może pierwszy tom powieści, nad którą prace zostały przerwane przez jego śmierć (drugi tom pozostał jedynie w formie konspektu i notatek). Pisanie tego utworu rozpoczął w roku 1930, a w liście do Karola Szymanowskiego informował, że „powieść (…) jest już skończona”. Początek tekstu został wydany w 1937 roku, co podkreśla zaangażowanie autora w napisanie tej pracy oraz jego przemyślenia. Choć powieść w dużym stopniu bazuje na autobiograficznych wspomnieniach z dzieciństwa, może być również interpretowana jako powieść środowiskowa z powodu opisywanego kontekstu lumpenproletariatu.

Uniłowski był także autorem kilku reportaży prasowych, co dodatkowo wzbogaca jego literacki dorobek.

Publikacje

Oto zestaw publikacji autorstwa Zbigniewa Uniłowskiego, który pokazuje jego dorobek literacki oraz twórczość w różnych gatunkach. Prace te, wydane w Warszawie i w innych miejscach, są ważnymi punktami w jego karierze literackiej.

• wspólny pokój (Warszawa 1932),
• człowiek w oknie (Warszawa 1933),
• Dzień rekruta („Wiadomości Literackie” nr 46, 1934),
• żyto w dżungli (Warszawa 1936),
• pamiętnik morski (Warszawa 1937),
• dwadzieścia lat życia, t. 1 (Warszawa 1937).

Ekranizacje

W twórczości Zbigniewa Uniłowskiego można znaleźć interesujące ekranizacje, które przyciągają uwagę widzów swoją głębią i artystycznym wyrazem.

• Film fabularny zatytułowany Wspólny pokój, w reżyserii Wojciecha J. Hasa, powstał w 1959 roku, prezentując subtelne emocje i zawirowania ludzkich losów,
• Natomiast w 1982 roku zrealizowano Życie Kamila Kuranta, 6-odcinkowy serial, który w reżyserii Grzegorza Warchoła w fragmentaryczny sposób opowiada o trzech wybranych utworach tego pisarza.

---

Oceń: Zbigniew Uniłowski

---