Mariusz Kowalski (geograf)

---

Życiorys

Pasjonat geografii, Mariusz Kowalski jest absolwentem XXII Liceum Ogólnokształcącego im. José Marti w Warszawie, gdzie zakończył naukę w 1987 roku. Kolejnym krokiem w jego edukacji były studia na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, które ukończył w 1993 roku. Warto również dodać, że w latach 1994-1995 studiował historię.

Rok 2001 to dla niego moment zdobycia stopnia doktora nauk o ziemi w dziedzinie geografii. Jego praca doktorska, napisana pod czujnym okiem Piotra Eberhardta, nosi tytuł Geografia wyborcza Polski. Zróżnicowanie przestrzenne zachowań wyborczych Polaków w okresie 1989–1998. W 2014 roku uzyskał habilitację, której przedmiotem było dzieło Księstwa Rzeczpospolitej: państwo magnackie jako region polityczny.

Czyli nie tylko jego kariera akademicka jest inspirująca. W okresie przełomu politycznego na końcu lat 80. XX wieku, Kowalski był aktywnym członkiem Niezależnego Zrzeszenia Studentów oraz uczestnikiem antykomunistycznych protestów. Między 1993 a 1995 rokiem, pracował jako samorządowiec w Urzędzie m.st. Warszawy. Od 1995 roku jest pracownikiem naukowym w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, a od 2001 roku również wykładowcą w Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.

W ciągu swojej kariery, Kowalski piastował wiele ważnych ról. Był członkiem Rady do Spraw Polaków na Wschodzie w kadencji 2016-2021, a także należy do Polsko-Litewskiej Dwustronnej Komisji Ekspertów zajmującej się problemami nauczania historii i geografii od 2003 roku. Członkostwo w Polskim Towarzystwie Geograficznym również zasługuje na uwagę. W latach 2003-2005 pełnił funkcję doradcy Unii Polityki Realnej ds. geografii wyborczej.

Umiejętności badawcze i organizacyjne Mariusz Kowalski rozwijał, współpracując z wieloma wybitnymi postaciami akademickimi. Wśród mentorów znajdują się m.in. polonista Andrzej Chruszczyński, socjolog Bohdan Jałowiecki, architekt-urbanista Krystyn Olszewski, geograf Piotr Eberhardt, geograf Marcin Rościszewski, historyk-urbanista Andrzej Stasiak, historyk Jan Malicki, biolog Jerzy Solon oraz geograf Grzegorz Węcławowicz.

Dokonania badawcze

Mariusz Kowalski to znany badacz, który poświęcił swoje badania zagadnieniom narodowościowym, koncentrując się głównie na obszarze Europy Środkowej oraz Wschodniej, w tym m.in. na zagadnieniach związanych z pograniczem polsko-litewsko-białoruskim. W swojej karierze naukowej zajmował się także geografią wyborczą, dla której poświęcił swoją rozprawę doktorską. Przy tej okazji wprowadził koncepcję cywilizacyjno-kulturowego rozłamu, poprzez której analiza ukazał kluczowe czynniki wpływające na konflikty polityczne w Polsce po 1989 roku. W swoich badaniach opierał się na koncepcjach Feliksa Konecznego oraz Samuela P. Huntingtona.

Kolejnym istotnym elementem jego badań jest fenomen państw magnackich, które kształtowały geografię polityczną Rzeczypospolitej Szlacheckiej w latach 1569–1795. W swojej książce pt. Księstwa Rzeczpospolitej. Państwo magnackie jako region polityczny (wyd. 2013) sformułował tezę, według której przedrozbiorowe państwo polsko-litewskie funkcjonowało jako „państwo państw”. Odnosił się do definicji Georga Jellinka, wskazując na niezależne władztwa o formie publiczno-prawnej, takie jak księstwa lenne czy alodialne, a także inne państwa magnackie oraz terytoria kościelne i miejskie.

W swoim dziele Kowalski wprowadził termin „Mohyliady”, odnoszący się do serii wydarzeń znanych jako awantury mołdawskie, które organizowane były, głównie dzięki magnatom polskim, w celach osadzenia lub podtrzymania na tronie mołdawskim przedstawicieli rodu Mohyłów.

Jako autor refleksji łączących geozofię i historiozofię, Kowalski badał mechanizmy rządzące rozwojem Polski oraz Europy Wschodniej, starając się określić ich rolę w cywilizacji oraz wyróżniające cechy. Wprowadził koncepcję cyklu pokoleniowego, trwającego 30–40 lat, w odniesieniu do życia społecznego w Polsce i innych krajach. Inspirując się badaniami takich autorów jak William Strauss i Neil Howe oraz Norman Davies, argumentował, że cykl ten jest uniwersalny i wszechobecny na poziomie międzynarodowym, jednocześnie będąc kluczowym elementem przemian społecznych.

Kowalski jest również autorem i współautorem wielu prac naukowych z zakresu geografii politycznej, historycznej i ludnościowej. Jego dorobek obejmuje także artykuły w encyklopediach PWN oraz pisma popularnonaukowe. Zyskał uznanie, otrzymując nagrodę przyznawaną przez Genealogical Society of South Africa za najlepszy artykuł w południowoafrykańskim kwartalniku „Familia” w 2006 roku, dotyczący znaczenia emigracji Polaków, takich jak Jan Latski, w tworzeniu społeczeństwa burskiego w Kolonii Przylądkowej w okresie 1652–1815.

Genealogia genetyczna

Mariusz Kowalski jest autorem wielu popularno-naukowych prac dotyczących genealogii genetycznej, które znalazły swoje miejsce w tygodniku „Najwyższy CZAS!” oraz w publikacji zatytułowanej „Ariowie, Słowianie, Polacy. Pradawne dziedzictwo Międzymorza”. Te jego działania zostały określone przez niektórych krytyków jako zagadnienia bliskie nurtowi „turbosłowiańskiemu”. W związku z tym pojawiły się również oskarżenia o rasistowski wydźwięk jego teorii. Jednakże, Mariusz Kowalski stanowczo odrzuca takie klasyfikacje, a na nieprawidłowe interpretacje swoich poglądów zwracają uwagę także inni komentatorzy, w tym Marcin Napiórkowski.

w odróżnieniu od zwolenników „Turbosłowian”, Kowalski nie propaguje tezy o istnieniu rzekomego starożytnego imperium słowiańskiego, znanego jako „Wielka Lechia”. Nie postuluje także o rasowej bądź kulturowej wyższości Słowian nad innymi narodami. Jego prace koncentrują się raczej na genealogicznym pokrewieństwie między starożytnymi Ariami (Indo-Irańczykami) a Słowianami, w oparciu o różnorodne argumenty genetyczno-genealogiczne, lingwistyczne oraz archeologiczne. Kowalski wskazuje, że ich wspólna kolebka znajdowała się w Europie Środkowo-Wschodniej już 5 tysięcy lat temu.

Mariusz Kowalski zauważa, że to właśnie pokrewieństwo miało istotny wpływ na rozwój Słowiańszczyzny, odróżniając ją od Europy Zachodniej, zdominowanej przez Celtów. Co ciekawe, w przeciwieństwie do myślenia „Turbosłowian”, Kowalski przyszłość Słowiańszczyzny widzi w perspektywie, zaznaczając, że regionu tego nie należy postrzegać jedynie przez pryzmat przeszłości. Wskazuje na możliwość, że Europa Środkowo-Wschodnia, z uwagi na swoje specyficzne uwarunkowania, może odegrać istotną rolę w kształtowaniu przyszłej cywilizacji europejskiej, w obliczu duchowego kryzysu „starej” Europy Zachodniej.

W kwestii pochodzenia Słowian Mariusz Kowalski opowiada się za kompromisowym podejściem pomiędzy teoriami autochtonicznymi i allochtonicznymi. Uważa, że w starożytnej Polsce mogła istnieć dwujęzyczność. Jego badania zwracają uwagę na ciągłość osadniczą, której dowody znajdują potwierdzenie w analizach genetycznych, sięgających czasów neoliticznych. Kowalski podkreśla, iż gdyby na terytorium Polski doszło do intensywnego mieszania się populacji, powinno to znaleźć odzwierciedlenie w strukturze genetycznej współczesnych Polaków. Mimo to, według jego badań, takie zjawisko nie miało miejsca, z wyjątkiem mniejszości R1b, która pochodzi od późnośredniowiecznych osadników.

Wierzy on, że w antycznej Polsce ludność była przeważająco słowiańskojęzyczna, a języki germańskie funkcjonowały jedynie jako język elit, który z czasem zanikł. Ta jego teoria ma na celu wyjaśnienie nagłego pojawienia się licznych języków słowiańskich w Europie Wschodniej, co jest jednolitą logiką w kontekście podobieństw z fragmentami języków gockiego i wandalskiego. Kowalski, poprzez swoje badania, stara się w pełni zrozumieć złożoność i różnorodność kulturową regionu oraz nieprzerwaną linię rozwoju Słowiańszczyzny, która kształtowała się przez wieki.

Książki

Oto wybrane publikacje Mariusza Kowalskiego, które odzwierciedlają jego wkład w dziedzinie geografii oraz analizy społeczno-ekonomicznej.

• Ariowie Słowianie Polacy. Pradawne dziedzictwo Międzymorza. 3S Media, 2017, s. 286, seria: Biblioteka Wolności. ISBN 978-83-61935-47-6,
• Księstwa Rzeczpospolitej: państwo magnackie jako region polityczny, Warszawa, IGiPZ PAN, 2013,
• Społeczne, polityczne i ekonomiczne stymulanty i destymulanty rozwoju Mazowsza. Warszawa: Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego, 2012 (Kowalski Mariusz, Świątek Dariusz, Dziemianowicz Wojciech, Smigiel-Rawska Katarzyna),
• Drogi i bezdroża Pomarańczowej Rewolucji, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2005. (Nowakowski M.J., Przełomiec M., Urbanowicz J., Kowalski M., Malicki J., Korniejenko A.),
• Raport z badań Kijów grudzień 2004, Studium Europy Wschodniej UW, Warszawa 2005,
• Przestrzeń Wyborcza Polski, Oddział Akademicki PTG, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa 2003 (red.),
• Geografia wyborcza Polski. Zróżnicowanie przestrzenne zachowań wyborczych Polaków w okresie 1989–1998, IGiPZ PAN, Warszawa 2000,
• Uwarunkowania zachowań wyborczych w województwie słupskim, IGiPZ PAN, Warszawa 2000 (współautor: P. Śleszyński).

Ważniejsze artykuły naukowe

W poniższym zestawieniu znajdują się istotne prace naukowe autorstwa Mariusza Kowalskiego, które dotykają różnych aspektów geografii oraz polityki. Oto szczegóły niektórych z nich:

• Geografia średniowiecznej Słowiańszczyzny. – Kultura Słowian. Rocznik Komisji Kultury Słowian PAU 2019, 15 – s. 15–64,
• Różnice przestrzenne w zachowaniach wyborczych mieszkańców obszarów wiejskich Europy Wschodniej, [w:] Trzy dekady transformacji na wsi w Europie Środkowo-Wschodniej, Red. Jerzy Bański, Cham: Springer, 2019 – s. 143–163,
• Dwuetniczność międzywojennej Warszawy w świetle wyników wyborów. – Studia z Geografii Politycznej i Historycznej 2018, 7 – s. 71–91,
• Cykle pokoleniowe w czasie i przestrzeni. – Przegląd Geograficzny 2016, 88, 4 – s. 489–510,
• Europejski układ centrum-peryferia z perspektywy badań genetycznych. – Obóz 2016, 55 – s. 19–32,
• Pochodzenie Fiodora Nieświckiego w świetle badań genetycznych. – Przegląd Wschodni 2015, 14, 1 – s. 151–166,
• Różnice przestrzenne wyników wyborów do Sejmu z 1957 roku. – Acta Universitatis Lodziensis Folia Geographica Socio-Oeconomica 2015, 21 – s. 73–84,
• Polacy w holenderskiej Kolonii Przylądkowej 1652–1814. – Werkwinkel 2015, 10, 1 – s. 65–96,
• Czy Wielkopolska była prawicowa? Przestrzenne zróżnicowanie zachowań wyborczych w Polsce w latach 20. XX wieku. – Prace i Studia Geograficzne 2014, 54 – s. 89–105,
• Miejsce Polski w systemie geopolitycznym nowożytnej Europy. [w:] Studia nad geopolityką XX wieku, Red. Piotr Eberhardt. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2013 – s. 235–263,
• Ludność polska w wieloetnicznych regionach Litwy, Łotwy i Białorusi. – Studia z Geografii Politycznej i Historycznej 2013, 2 – s. 205–237,
• Imigranci z Rzeczypospolitej Obojga Narodów w początkowych etapach europejskiej kolonizacji Kolonii Przylądkowej – Geographia Polonica 2012, 85, 3 – s. 55–76,
• Emigracja Polaków do Niemiec w kontekście częstości najpopularniejszych nazwisk polskich. – Przegląd Zachodni, Wydanie specjalne 2012 – s. 121–135 (współautor: P. Śleszyński),
• Państwo magnackie w strukturach polityczno-administracyjnych Rzeczypospolitej Szlacheckiej na przykładzie Ordynacji Zamojskiej. – Przegl. Geogr. 2009, 81, z.2 – s. 173–203,
• Problemy demograficzne. [w:] Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie, Red. Wojciech Baturo. Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 2008 – s. 112–137,
• Wileńszczyzna jako problem geopolityczny w XX wieku, w: Eberhardt P. (red.) Problematyka geopolityczna Ziem Polskich, Prace Geograficzne 218, IGiPZ PAN, Warszawa 2008, s. 267–296,
• Polskie rodziny Boerów (w:) Familia – kwartalnik Towarzystwa Genealogicznego w Południowej Afryce, 43(2) 2006, s. 38–46,
• Zachowanie wyborcze w Polsce jako efekt „zderzenia cywilizacji”. – Geogr. Casop. 2002, 54, nr 3 – s. 219–237,
• Wyznanie a preferencje wyborcze mieszkańców Białostocczyzny (1990–1997). – Przegl. Geogr. 1998, 70, z.3/4 – s. 269–282.

---

Oceń: Mariusz Kowalski (geograf)

---