Józef Hen

---

Życiorys

Józef Hen to postać, której historia w dużej mierze kształtowała się w Warszawie. Urodził się i dorastał w kamienicy przyul. Nowolipie 53. Jego ojciec, Roman (Rubin) Cukier, pochodzący z Radzynia, był rzemieślnikiem hydraulicznym, a matka, Ewa (Chawa) Hampel, miała korzenie warszawskie. W rodzinie Henów panowała atmosfera bliskości, mieli bowiem trójkę starszego rodzeństwa – dwie siostry oraz brata.

W młodzieńczych latach zaangażował się w działalność „Małego Przeglądu”, inicjatywy stworzonej przez Janusza Korczaka. Hen ukończył prywatne żydowskie Gimnazjum Męskie jego imienia, które miało swoją siedzibę przy ul. Miodowej 5. W planach miał kontynuowanie edukacji w liceum, w klasie o profilu matematyczno-przyrodniczym, jednak wybuch II wojny światowej wstrzymał te zamierzenia.

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku znajdował się na Nowolipiu, skąd w listopadzie 1939 roku udał się do Białegostoku. W trakcie wojny Hen przebywał w Związku Radzieckim, gdzie pracował przy budowie szosy Lwów-Kijów. Następnie przeniósł się do Samarkandy w Uzbekistanie. Pomimo tego, że zachował dobrą kondycję fizyczną, nie udało mu się wstąpić do Armii Andersa. W 1944 roku dołączył do Ludowego Wojska Polskiego, a już wówczas zadebiutował literacko, publikując swój pierwszy wiersz (Łódź wierna) w czasopiśmie „Głos Żołnierza”. Mijały lata, a Hen zmagał się z tragicznymi stratami, gdyż wojnę przetrwał jedynie z matką i siostrą Stellą. Pozostała część rodziny została w dramatycznych okoliczności utracona – jego ojciec został zabity w Buchenwaldzie, a brata Mojżesza nigdy nie odnaleziono.

Pseudonim „Hen”, który przyjął w 1944 roku, z czasem stał się jego oficjalnym nazwiskiem. Po zakończeniu działań wojennych pracował jako redaktor w tygodniku „Żołnierz Polski”. Wraz z redakcją czasopisma wrócił do Warszawy w 1947 roku, a swoją służbę wojskową zakończył w stopniu kapitana w roku 1952.

Twórczość

W 1947 roku na rynku literackim zadebiutował wyjątkową publikacją zatytułowaną Kijów, Taszkent, Berlin. Dzieje włóczęgi, która od początku została dostrzegana jako obiecujący krok w jego karierze. Józef Hen, utalentowany pisarz, poszerzał swoje umiejętności tworząc różnorodne formy literackie takie jak reportaże, nowele, opowiadania, proza historyczna oraz powieści zarówno dla dorosłych, jak i młodzieży.

Warto również wspomnieć, że Hen nie tylko pisał książki, ale także pisał scenariusze filmowe, które czasami sam reżyserował. Jego dzieło Autobusy jak żółwie to jeden z przykładów jego wszechstronności. Na podstawie jego scenariuszy, które często były adaptacjami jego własnych utworów, powstały m.in. takie filmy jak Krzyż Walecznych, Nikt nie woła, Kwiecień oraz Prawo i pięść. W późniejszym czasie ekranizowane były także opowiadania z cyklu Przeciw diabłom i infamisom, czy cykl pod tytułem Przypadki starościca Wolskiego. Jednakże jedna z jego powieści, Crimen, doczekała się również serializacji, przy czym Hen zażądał zmiany formuły tytułu, aby nie figurowało jego nazwisko jako autora scenariusza.

Hen współpracował z wieloma renomowanymi twórcami, w tym współorganizował scenariusz do filmu Jerzego Hoffmana zatytułowanego Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem, luźno nawiązującego do klasycznej powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego.

W latach 1967–1969 Hen stanął w obliczu krytyki ze strony środowiska tzw. partyzantów, co skłoniło go do nawiązania współpracy z paryską „Kulturą” Jerzego Giedroycia. Pod pseudonimem Korab opublikował tam trzy opowiadania: Western, Oko Dajana oraz Bliźniak. W styczniu 1976 roku z uwagi na swoje przekonania podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL, sprzeciwiając się zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Hen był autorem wielu istotnych dzieł literackich, w tym powieści dla młodzieży Bitwa o Kozi Dwór z 1955 roku, która nawiązuje do utworu Chłopcy z Placu Broni Ferenca Molnára. Napisał także powieść wojenną Kwiecień z 1960 roku oraz dwie autobiograficzne powieści, które wspólnie tworzą cykl Teatr Heroda, dotyczący dojrzewania w czasie II wojny światowej oraz oblężenia Warszawy w 1939 roku. W jego dorobku literackim znajdują się również zbiory opowiadań takie jak Krzyż Walecznych z 1964 roku, powieść historyczna Crimen z 1975 roku, a także tomy esejów Nie boję się bezsennych nocy z 1987 roku oraz wspomnień Nowolipie z 1991 roku.

W jego twórczości można dostrzec także beletryzowane biografie, takie jak Ja, Michał z Montaigne (1978), które stanowią panoramiczny obraz Europy XVI wieku ujęty w kontekście życia i twórczości francuskiego pisarza i filozofa Michela de Montaigne. Inna ważna publikacja to Błazen – wielki mąż (1998), będąca obszernym szkicem postaci Tadeusza Boya-Żeleńskiego, wplecionym w refleksje autora dotyczące czasów, które ukształtowały jego dzieciństwo.

Hen jest ceniony nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach, jako jego prace doczekały się przekładów na m.in. czeski, niemiecki, francuski oraz rosyjski. Przez wiele lat, aż do 1982 roku, był aktywnym członkiem Związku Literatów Polskich. W 2005 roku zaangażował się także politycznie, będąc członkiem komitetu wyborczego Włodzimierza Cimoszewicza w wyborach prezydenckich. Obecnie pozostaje członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Życie prywatne

Józef Hen na stałe mieszka w stolicy Polski, Warszawie. Z niegdyś zawartego małżeństwa z Ireną Lebewal (1922–2010) ma dwoje dzieci: Magdalenę, która przyszła na świat w 1950 roku, a obecnie jest żoną znanego fizyka Eryka Infelda, oraz Macieja, urodzonego w 1955 roku.

W 2023 roku miał wyjątkową okazję do świętowania, ponieważ w muzeum Polin obchodził swoje setne urodziny w gronie czytelników i miłośników jego twórczości.

Dzieła

W bogatej bibliografii Józefa Hena można znaleźć wiele ważnych dzieł, które ukazują jego wszechstronność jako pisarza. Oto niektóre z nich:

• Kijów, Taszkient, Berlin, Wydawnictwo „Literatura Polska”, Katowice 1947,
• Druga linia, Wydawnictwo MON, 1951,
• Moja kompania, Wydawnictwo MON, 1951,
• Notes lejtnanta Nikaszyna, Nasza Księgarnia, 1952,
• W dziwnym mieście (powieść), Czytelnik, 1954,
• Bitwa o Kozi Dwór (powieść dla dzieci), Nasza Księgarnia, 1955,
• Cud z chlebem (opowiadania), Iskry, 1956,
• Skromny chłopiec w haremie (reportaże z ZSRR), Iskry, 1957,
• Bicie po twarzy (opowiadania), Wydawnictwo MON, 1959,
• Więzień i jasnowłosa (powieść), Iskry, 1960,
• Kwiecień (powieść), Czytelnik, 1961,
• Nieznany (opowiadania), Wydawnictwo MON, 1962,
• Krzyż walecznych (opowiadania), Wydawnictwo MON, 1964,
• Toast (powieść – od 1997 wznawiana pod tytułem Prawo i pięść), Wydawnictwo Literackie, 1964,
• Przed wielką pauzą (pierwsza część cyklu powieściowego Teatr Heroda), Czytelnik, 1966,
• Opór (druga część cyklu powieściowego Teatr Heroda), Czytelnik, 1967,
• Mgiełka (opowiadania), PIW, 1970,
• Twarz pokerzysty (powieść), Czytelnik, 1972,
• Przeciw diabłom i infamisom (cykl opowiadań historycznych dla młodzieży), RSW Prasa Książka Ruch, 1973,
• Yokohama (powieść), PIW, 1974,
• Crimen: opowieść jarmarczna (powieść), Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975,
• Ja, Michał z Montaigne (biografia literacka), Czytelnik, 1978,
• Zagadkowy Arre (powieść dla dzieci), Nasza Księgarnia, 1979, ISBN 83-10-07533-2,
• Milczące między nami (powieść), PIW, 1985, ISBN 83-06-01020-5,
• Nie boję się bezsennych nocy, Czytelnik, 1987, ISBN 83-07-01350-X,
• Powiernik serc (opowiadania), Wydawnictwo Literackie, 1988, ISBN 83-08-01784-3,
• Królewskie sny, Iskry, 1989, ISBN 978-83-207-1188-2,
• Nikt nie woła, Wydawnictwo Literackie, 1990, ISBN 978-83-08-02201-6,
• Nowolipie, Iskry, 1991, ISBN 83-207-1358-7,
• Nie boję się bezsennych nocy… z księgi drugiej, BGW, 1992, ISBN 83-7066-464-4,
• Odejście Afrodyty, Twój Styl, 1995, ISBN 83-85443-84-3,
• Najpiękniejsze lata, ANEKS, Londyn, 1996, ISBN 1-897962-16-9,
• Błazen – wielki mąż, Iskry, 1998, ISBN 83-207-1611-X – nominacja do Nagrody Literackiej Nike 1999,
• Nie boję się bezsennych nocy… z księgi trzeciej, Czytelnik, 2001, ISBN 83-07-02814-0,
• Mój przyjaciel król, Iskry, 2003, ISBN 83-207-1739-6 – nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2004,
• Bruliony profesora T., PIW 2006, ISBN 83-06-03006-0,
• Pingpongista, W.A.B. 2008, ISBN 978-83-7414-426-1,
• Dziennik na nowy wiek, W.A.B. 2009, ISBN 978-83-7414-706-4,
• Szóste, najmłodsze i inne opowiadania, W.A.B. 2012, ISBN 978-83-7747-639-0,
• Dziennika ciąg dalszy, Wydawnictwo Literackie, 2014, ISBN 978-83-08-05474-1,
• Powrót do bezsennych nocy. Dzienniki, Sonia Draga, Katowice 2016, ISBN 978-83-7999-740-4,
• Ja, deprawator, Sonia Draga, Katowice 2018, ISBN 978-83-8110-525-5,
• Bez strachu. Dziennik współczesny, MG, 2020, ISBN 978-83-7779-662-7.

Ekranizacje

W niniejszym kontekście można wyróżnić filmowe adaptacje dzieł Józefa Hena, które zasługują na szczególną uwagę.

Ordery i odznaczenia

Kolekcja odznaczeń i wyróżnień Józefa Hena ukazuje jego znaczące osiągnięcia i zasługi, które przyczyniły się do rozwoju kultury i obronności kraju. Oto szczegółowa lista jego najważniejszych odznaczeń:

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 2 listopada 1998 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany w 1964 roku,
• Krzyż Walecznych, który został przyznany w 1945 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, nadany 11 lipca 1955 roku,
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, przyznany 12 października 2006 roku,
• Medal „Zasłużony dla Tolerancji”, który otrzymał w 2002 roku,
• Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju”, nadany w 1967 roku.

Nagrody

Józef Hen, znany polski pisarz, zdobył wiele prestiżowych nagród w ciągu swojej kariery. Poniżej przedstawiamy szczegółową listę wyróżnień.

• 1974 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji,
• 1980 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji I stopnia za wybitnie wartościową twórczość literacką w dziedzinie filmu telewizyjnego,
• 1989 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia,
• 1990 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji,
• 1999 – Nagroda ZAIKS-u za całokształt twórczości ze szczególnym uwzględnieniem biografii Tadeusza Boya-Żeleńskiego Błazen-wielki mąż,
• 2007 – „Pióro Mistrza” – nagroda za całokształt twórczości na 13. Festiwalu „Lato Filmów” w Toruniu,
• 2008 – Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta,
• 2009 – Nagroda Literacka m.st. Warszawy w kategorii „Warszawski twórca”,
• 2015 – Nagroda „Odry” 2015 za wydany w 2014 roku tom Dziennika ciąg dalszy,
• 2016 – Nagroda Stowarzyszenia Filmowców Polskich za wybitne osiągnięcia artystyczne,
• 2017 – Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego,
• 2023 – Paszport Polityki w kategorii Kreator Kultury.

---

Oceń: Józef Hen

---