Józef Ignacy Kraszewski

---

Życiorys

Józef Ignacy Kraszewski przyszedł na świat w Warszawie w rodzinie szlacheckiej, której przedstawicielami byli Jan oraz Zofia zMalskich. Rodzice osiedli na Grodzieńszczyźnie, gdzie posiadali majątek Dołhe niedaleko Prużan. Rodzina, nosząca herb Jastrzębiec, miała swoje historyczne korzenie, które Kraszewski ujął później w powieści Boleszczyce. W obliczu nadchodzącego zagrożenia wojną francusko-rosyjską, matka z dziećmi udała się do Warszawy w poszukiwaniu schronienia. W dziełach Kraszewskiego można zauważyć postacie wzorowane na jego rodzicach: Jan, jego ojciec, został ukazany jako przedstawiciel rodu w powieści bez tytułu (1855), a matka, Zofia, znalazła swoje miejsce w Pamiętnikach nieznajomego (1846). Józef Ignacy był najstarszym z pięciorga dzieci; jego najmłodszy brat Kajetan (1827–1896) również zaznaczył swoją obecność w literaturze, tworząc opowiadania i powieści.

Wychowywał się w Romanowie, w powiecie włodawskim (aktualnie powiat bialski), pod opieką swoich dziadków, Anny Zofii i Błażeja Malskich, a także prababki Konstancji Nowomiejskiej. To tam zrodziły się jego pierwsze zainteresowania literackie i kulturalne. Edukację rozpoczął w okresie 1822–1826 w szkole wydziałowej w Białej Podlaskiej, znanej w tamtych latach jako Akademia Bialska, kontynuując ją następnie w szkole wojewódzkiej w Lublinie (1826–1827), a na koniec w gimnazjum w Świsłoczy, gdzie zdał słynny egzamin dojrzałości.

W roku 1829, Kraszewski zapisał się na Wydział Lekarski Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego, jednak szybko przeniósł się na kierunek literacki. Pod pseudonimem Kleofasa Fakunda Pasternaka, wydawał swoje pierwsze utwory, w tym opowiadania, drukowane w „Bałamucie” w Petersburgu (1830) oraz w „Noworocznym Litewskim” w Wilnie. Jego debiutancka powieść, Pan Walery, zadebiutowała w 1831. Sezon studencki na Uniwersytecie był dla Kraszewskiego czasem intensywnego życia towarzyskiego, w tym także działalności wśród spiskowców. W grudniu 1830 roku, został aresztowany, a jego pobyt w więzieniu trwał do marca 1832 roku. Po wyjściu, Kraszewski zyskał nakaz osiedlenia się w Wilnie, co skomplikowało jego plany związane z przyszłością. Zewsząd otaczały go dramatyczne wydarzenia, a ciotka z Wileńskich Wizytek uratowała go od wcielenia do wojska.

Po pewnym czasie, osiedlił się w rodzinnej wsi Dołhe, gdzie dalej zdobywał doświadczenie w działalności rolniczej, a w 1838 roku poślubił Zofię Woroniczównę, bratanicę prymasa Jana Pawła Woronicza. Razem zamieszkali na Wołyniu, gdzie Kraszewski objął dzierżawę wsi Omelno, zakładając wspaniały park, który przetrwał do współczesności, choć w znacznie gorszym stanie. Następnie w 1840 roku nabył wieś Gródek koło Łucka i tam, prócz codziennych obowiązków, borykał się z problemem zatajonego zadłużenia.

W 1846 roku, w ramach swoich licznych podróży, odwiedził Kijów i Odessę, co zaowocowało stworzeniem zbioru Wspomnienia Odessy, Jedyssanu i Budżaku (1845–1846). Po przyjeździe do Warszawy w 1847 roku, podjął się leczenia w Druskienikach. Rok 1848 przyniósł sprzedaż Gródka i przeprowadzkę do wsi Hubin, a problemy finansowe oraz konieczność utrzymania czwórki dzieci – Konstancji, Jana, Franciszka oraz Auguście, skłoniły go w 1853 roku do osiedlenia się w Żytomierzu, gdzie żył do roku 1860, pełniąc funkcję kuratora szkolnego.

W Żytomierzu, które w tym czasie miało około 40 tysięcy mieszkańców, Kraszewski realizował szereg zadań jako kurator szkół polskich oraz dyrektor Teatru Żytomierskiego (od 1856). Wiązania z szlachtą oraz władzami carskimi nie przeszkodziły mu dostrzegać problemów społecznych oraz przeciwdziałać systemowi pańszczyźnianemu. Jego podróż do Europy w 1858 roku otworzyła mu drogę do demokratycznych idei oraz gospodarczych rozwiązań, które zaowocowały później w jego twórczości literackiej.

W latach 1841–1851 redagował wileńskie „Athenaeum” a od 1837 współpracował z „Tygodnikiem Petersburskim” i „Gazetą Warszawską” od 1851 roku. Pomimo licznych wizyt w Odessie i Warszawie, jego życie w latach 1854–1860 było związane z majątkiem Kisiele, gdzie napisał memoriał dotyczący reformy ziemskiej oraz zarządzał lokalnymi sprawami. Po powrocie do Warszawy w 1851 roku, mieszkał przy ulicy Mokotowskiej 48, piastując urząd redaktora „Gazety Codziennej” Leopolda Kronenberga (1859), co znacząco podniosło wartość czasopisma. Skupiał się na propagowaniu nowoczesnych form manier gospodarczych.

W tym czasie Kraszewski wciąż prowadził podróże, przyczyniając się do analizy politycznej sytuacji w kraju. Publikując takie materiały jak broszura Sprawa polska w r. 1861, przedstawiał swoje poglądy na temat nadchodzącego powstania. Jego opozycja wobec polityki margrabiego Wielopolskiego doprowadziła do zmuszenia go do opuszczenia Warszawy na początku 1863 roku, kierując się do Drezna, gdzie dalsze lata spędził na działalności wspierającej powstańców.

W Dreźnie Kraszewski stał się istotnym towarzyszem wspierającym Polaków poszukujących wykształcenia bądź azylu za granicą. Jako kierownik placówki dyplomatycznej, zajął się rozwojem literatury patriotycznej, publikując prace takie jak dzieła o tematyce powstańczej pod pseudonimem „Bogdan Bolesławita”. Niestety, te utwory zablokowały mu możliwość powrotu do kraju po upadku powstania. Jego życie na emigracji było zmaganiem z porażkami i izolacją, a przeszłość powracała w długach oraz zawodach rodzinnych, w tym deportacją brata i problemami finansowymi zięcia.

W 1865 roku Kraszewski podjął pracę redaktora nowego pisma „Hasło” we Lwowie. Niestety, musiał zakończyć tę współpracę, gdyż nie uzyskał zgody na stały pobyt. Mimo klęsk w Lwowie, przedstawiał plany osiedlenia się w Galicji. W 1866 roku wyjechał do Krakowa, a wkrótce odbierając obywatelstwo Austrii, co było konsekwencją jego wcześniejszych działań. Pisarz jednak wciąż zmagał się z niepowodzeniami, nawet w próbach uzyskania katedry literatury polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie przegrał z konserwatywnym faworytem Stanisławem Tarnowskim.

Po nieudanych staraniach o zakup krakowskiego „Czasu”, w 1868 roku założył własną drukarnię w Dreźnie, borykając się z długami, które z czasem doprowadziły go do sprzedaży własnej biblioteki. Ostatecznie, w 1871 roku, jego zakład na wygórowanych kosztach popadł w długi, skończywszy na konieczności sprzedaży drukarni. Mimo licznych przeszkód, Kraszewski pozostał do końca swojego życia aktywnym twórcą literackim, zyskując tytuły honorowe obywatelstwa w miastach, takich jak Lwów, Jasło oraz Jarosław.

Rok 1873 oznaczał dla niego skupienie się wyłącznie na pisarskiej pracy. Na przełomie lat często odwiedzał Galicję i Poznań, a w 1879 roku był przyjmowany entuzjastycznie w Krakowie z racji pięćdziesięciolecia swojej pracy twórczej. W 1882 roku w Lwowie założył „Macierz Polską”. Miał przykry incydent w 1883 roku, kiedy to aresztowano go w Berlinie z oskarżeniem o działalność wywiadowczą dla Francji, a po procesie, w roku 1884 skazano go na kilka lat więzienia. Z chorobą płuc, w 1885 roku uzyskał kaucję, wyjeżdżając do Szwajcarii, gdzie zmarł 19 marca 1887 roku w Genewie. Jego ciało spoczęło w krypcie zasłużonych na Skałce w Krakowie 18 kwietnia.

Działalność naukowa

W trakcie swojego przymusowego pobytu w Wilnie, Józef Ignacy Kraszewski prowadził szczegółowe badania historyczne, które po pewnym czasie przyniosły owoce w postaci czterotomowej historii tego miasta, zatytułowanej „Wilno od początków jego do roku 1750”. Prace te realizowane były w latach 1840–1842 i towarzyszyły im również liczne powieści. Kraszewski aktywnie angażował się w popularyzację źródeł historycznych, był inicjatorem wydawania pamiętników oraz diariuszy. W swojej twórczości nawiązywał do wielu z tych właśnie źródeł.

W latach 1860–1887, Kraszewski pełnił rolę członka honorowego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był nie tylko encyklopedystą, ale również znanym i szanowanym polskim historykiem. W 1858 roku jego nazwisko zostało zgłoszone w kontekście stanowiska redaktora głównego Encyklopedii Orgelbrandta. Ze względu na fakt, że wówczas mieszkał na Wołyniu, a tym samym nie mógłby przewodniczyć wspólnej pracy, zdecydowano się zrezygnować z tego pomysłu. Mimo to, przyjęto go na współredaktora pozycji dotyczących spraw polskich, redagowanych w tej encyklopedii przez Franciszka Maksymiliana Sobieszczańskiego. Kraszewski był współautorem tej 28-tomowej encyklopedii, która ukazywała się w latach 1859–1868.

Kraszewski przez długie lata gromadził także swoją prywatną bibliotekę, której celem było wspieranie jego działalności naukowej i pisarskiej. Kolekcja ta miała na celu stworzenie jak najpełniejszego zbioru dzieł, które mogłyby ilustrować historie i stan sztuki polskiej od XVI do XIX wieku. Oprócz książek w niej zawartych, zbiór obejmował również reprodukcje, wydawnictwa ilustrowane, albumy, a także mapy i plany architektoniczne.

Już w 1865 roku, w Dreźnie, Kraszewski opublikował katalog swoich zbiorów w języku francuskim. Natomiast w 1869 roku, zmuszony do spłaty długów związanych z uruchomieniem drukarni, wystawił swoją kolekcję na sprzedaż. Kolekcja licząca 6999 pozycji została zakupiona za kwotę 8 tysięcy talarów przez Aleksandra Branickiego z Suchej.

Twórczość

W wielu swoich dziełach Józef Ignacy Kraszewski ukazał obraz społeczeństwa oraz dorobku narodowego w czasach, w których tworzył. Tego twórcy twórczość powieściowa dzieli się na trzy główne okresy: okres młodzieńczy, który trwał od 1830 do 1838 roku, wołyńsko-warszawski od 1838 do 1863 oraz okres drezdeński, który zaczyna się w 1863 roku. Jego pisarskie osiągnięcia obejmują nie tylko powieści współczesne i ludowe, ale także liczne powieści historyczne dotyczące różnych epok: od czasów starożytnych, takich jak Rzym za czasów Nerona, przez wydarzenia z XV wieku, jak w powieści Krzyżacy 1410, aż po wiek XVIII, odzwierciedlony w trylogii saskiej oraz książkach takich jak Sto diabłów, Macocha czy Warszawa 1794.

Jego warsztat twórczy miał solidne fundamenty w bibliotece liczącej kilka tysięcy tomów, z czego około 2300 tytułów koncentrowało się na historii Polski. Kraszewski był pisarzem niezwykle płodnym, który pozostawił po sobie imponującą liczbę dzieł, bo aż około 600 tomów, nie wliczając w to pracy redakcyjnej, a także wielu artykułów publikowanych w prasie oraz obfitej korespondencji.

Najbardziej znaczącym osiągnięciem Kraszewskiego są jego powieści; przez 57 lat napisał ich 232, z czego 144 przynależą do kategorii dzieł społecznych, obyczajowych i ludowych, a 88 to powieści historyczne. W swoim twórczym dorobku Kraszewski stał się nie tylko wychowawcą narodowym, ale także reformatorem powieści polskiej, wdrażając oryginalne cechy i transformując wzory obce na potrzeby polskiej kultury. Wprowadzał różnorodność motywów i odtwarzał pełnię życia społecznego, bazując na wnikliwej obserwacji. Dzięki jego zaangażowaniu, polska powieść zyskała wysoki, a niekiedy wręcz artystyczny poziom.

Dzieła Kraszewskiego znacząco wpłynęły na rozwój polskiej literatury w jego czasach, torując drogę dla późniejszych pisarzy takich jak Sienkiewicz. Po pewnym okresie niedocenienia jego dorobku artystycznego, obecnie można zaobserwować renesans popularności twórczości tego wybitnego pisarza.

Działalność literacka

W dorobku literackim Józefa Ignacego Kraszewskiego jego znaczenie w powieściach jest niezwykle wyraziste, natomiast w pozostałych gatunkach jego twórczości staje się nieco mniej zauważalne. W obrębie jego lirycznej twórczości, w skład której wchodzą Poezje z 1838 roku oraz ich późniejsze edycje, niektóre utwory zdobyły sobie trwałą popularność. Przykładem jest znany wiersz Dziad i baba. Najwyżej cenionym jego dziełem poetyckim są Hymny boleści z 1851 roku, charakteryzujące się wspaniałą formą. Jeśli chodzi o dramaty, wyróżniają się tzw. komedie kontuszowe, takie jak Miód kasztelański (1860) oraz Panie Kochanku (1867), które zdobyły uznanie.

Kraszewski był także aktywnym krytykiem literackim oraz artystycznym, co znajduje odzwierciedlenie w licznych artykułach i rozprawach publikowanych w prasie oraz w kilku osobnych tomach. Niektóre z jego prac o charakterze historyczno-literackim były pionierskimi studium w danym zakresie. Do jego istotnych osiągnięć należy obszerne opracowanie poświęcone Syrokomli (1863) oraz Krasickiemu (1879). Jako wydawca, Kraszewski przyczynił się do publikacji listów Zygmunta Krasińskiego (1882–1883), a także dzieł Kazimierza Brodzińskiego (1874, 8 tomów) i polskiego przekładu dzieł Szekspira z 1876 roku. Był również autorem fragmentarycznego tłumaczenia Boskiej komedii Dantego oraz parafrazował komedie Plauta w 1887 roku.

Ważnym obszarem działalności Kraszewskiego były badania historyczne, którym poświęcał się od wczesnych lat. Jego prace obejmują historię Litwy, a także dzieło Polska w czasie trzech rozbiorów (1873–1875, 3 tomy, z nowym wydaniem w latach 1902–1904). Zajmował się również popularyzacją dziejów ojczystych, co uwidacznia się w publikacji Wizerunki książąt i królów polskich (1888), wydanej wspólnie z K. Pillatim, który przygotował ilustracje, oraz z Cz. Jankowskim, który wykonał opracowanie graficzne.

Z zakresu historii sztuki godna uwagi jest publikacja Sztuka u Słowian, szczególniej w Polsce i Litwie przedchrześcijańskiej (1860), stworzona jako jedna z pierwszych poważnych prób analizy tego zagadnienia. Cenną dokumentację artystyczną zawierają także Kartki z podróży 1858–1864 (1866), Księga druga (1874) oraz niektóre powieści, na przykład Sfinks. Opisy zabytków włoskich w jego twórczości są często wyżej cenione niż podobne opisy Józefa Kremera.

Kraszewski był także autorem wielu dzieł podróżniczych, w których z dużą dozą artystyczności opisywał odwiedzane miejsca i kraje. Wśród nich można wymienić Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy (1840, 2 tomy, II wyd. 1866), Obrazy z życia i podróży (1842, 2 tomy), Wspomnienia Odessy (1845–1846, 3 tomy) oraz Wieczory wołyńskie (1859).

Niezwykle rozległa była też działalność redaktorska i publicystyczna Kraszewskiego. Prowadził redakcję w takich pismach jak „Athenaeum”, „Gazeta Codzienna (Polska)”, miesięcznik „Przegląd Europejski naukowy, literacki i artystyczny” (1862–1863), zwłaszcza w lwowskim „Hasle” (1865), poznańskim „Omnibusie” (1869), drezdeńskim „Tygodniu” (1870) czy „Rachunkach” (1867–1870), które cieszyły się dużą popularnością dzięki swojej śmiałości poglądów. Kraszewski podejmował również pisarstwo dla dzieci, czego przykładem są Bajeczki z 1882 roku (IV. wyd. 1917), a także plany dotyczące wydania tomików w serii „Biblioteki ludowej” z 1862 roku, które miały trafić do szerokiego kręgu odbiorców.

Wydania zbiorowe utworów

Józef Ignacy Kraszewski doczekał się licznych edycji swoich dzieł. Wśród najważniejszych znajduje się zbiór powieści wydany w latach 1872–1876, liczący 102 tomy. Kolejnym istotnym wydaniem jest wybór pism, który ukazał się w 1878 roku w 15 tomach. Z dniem 1883 roku na rynku pojawił się wybór powieści obejmujący 80 tomów. W latach 1876–1889 zebrano razem 78 tomów powieści historycznych, które niejednokrotnie były przedrukowywane, ostatecznie w zmienionym wyborze i układzie w latach 1929–1930. Najlepiej ocenianym dziełem staje się wybór pism z lat 1884–1894, składający się z 10 tomów, uznawany za najlepszy z dotychczasowych zbiorów.

Istnieją także oddzielne, nowsze wydania Kraszewskiego w Bibliotece Narodowej oraz w Wielkiej Bibliotece. Warto zaznaczyć, że w bibliografii Karola Estreichera z 1887 roku oraz P. Chmielowskiego z 1894 roku znajdziemy cenne informacje o twórczości pisarza. Dodatkowo, podstawowa monografia zbiorowa obejmuje Książkę jubileuszową z 1880 roku, a także monografię autorstwa Piotra Chmielowskiego, która została wydana w 1888 roku. Opracowania związane z Kraszewskim przygotowali także Bronisław Chlebowski, Wiktor Hahn oraz wiele innych osób, które wniosły istotny wkład w badania nad jego twórczością.

Działalność artystyczna

Józef Ignacy Kraszewski, znany z różnorodnych talentów artystycznych, był malarzem i grafikiem, który kształcił się pod okiem Bonawentury Dąbrowskiego w Wilnie. Jego prace obejmują malowane akwarelą widoki oraz portrety, a także wykazuje się znakomitym warsztatem akwaforcisty.

Rysunki i akwarele Kraszewskiego są przechowywane w uznanych instytucjach, włączając Muzea Narodowe w Krakowie i Warszawie, a także Galerię Mielżyńskich w Poznaniu. Z kolei jego akwaforty można znaleźć w Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego w Krakowie, Muzeum Narodowym w Poznaniu oraz w Pracowni-Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Poznaniu.

Dodatkowo, teczka z rysunkami artysty znajduje się w Muzeum im. ks. Józefa Jarzębowskiego w Licheniu Starym.

Wykaz publikowanych utworów

Cykl powieściowy „Trylogia saska” (w porządku chronologicznym)

• Hrabina Cosel (1873),
• Brühl (1874),
• Z siedmioletniej wojny (1875).

Cykl powieści „Dzieje Polski” (w porządku chronologicznym)

Osobny artykuł: Dzieje Polski (cykl powieści).

• Stara baśń (1876),
• Lubonie (1876),
• Bracia Zmartwychwstańcy (1876),
• Masław (1877),
• Boleszczyce (1877),
• Królewscy synowie (1877),
• Historia prawdziwa o Petrku Właście palatynie, którego zwano Duninem (1878),
• Stach z Konar (1878),
• Waligóra (1880),
• Syn Jazdona (1880),
• Pogrobek (1880),
• Kraków za Łokietka (1880),
• Jelita (1881),
• Król chłopów (1881),
• Biały książę (1882),
• Semko (1882),
• Matka królów (1883),
• Strzemieńczyk (1883),
• Jaszka Orfanem zwanego żywota i spraw pamiętnik (1884),
• Dwie królowe (1884),
• Infantka (1884),
• Banita (1885),
• Bajbuza (1885),
• Na królewskim dworze (1886),
• Boży gniew (1886),
• Król Piast (1888),
• Adama Polanowskiego, dworzanina króla Jegomości Jana III notatki (1888),
• Za Sasów (1889),
• Saskie ostatki (1889).

Pozostałe utwory (w porządku alfabetycznym)

Data zamieszczona obok tytułu odnosi się do pierwszego wydania danego dzieła, natomiast oznaczenie gwiazdką (*) wskazuje na datę jego stworzenia lub napisania ustaloną przez badaczy.

• Abrakadabra (1859) – opowiadanie,
• Ada: sceny i charaktery z życia powszedniego (1878),
• Anafielas: pieśni z podań Litwy (1846),
• Awantura. Powieść osnuta na plotce (1885),
• Barani Kożuszek: opowiadanie historyczne z końca XVIII wieku (1898),
• Bezimienna: powieść z końca XVIII wieku (1869),
• Bez serca: obrazy naszych czasów (1884),
• Biografia sokalskiego organisty (*1830) – opowiadanie,
• Boża czeladka: opowiadanie w trzech częściach (1858),
• Boża opieka: powieść osnuta na podaniach XVIII wieku (1873),
• Bracia mleczni. Powiastka (1873),
• Bracia rywale: obrazy społeczeństwa wiejskiego z XVIII wieku (1877),
• Bratanki: powieść z podania początku XVIII wieku (1880),
• Budnik: obrazek (1848),
• Było ich dwoje: powieść,
• Całe życie biedna: powieść (1840),
• Caprea i Roma: obrazy z pierwszego wieku (1859),
• Cet czy licho: powieść historyczna z końca XVII wieku (*1882; 1884),
• Chata za wsią (1854),
• Chore dusze: powieść,
• Choroby wieku. Studium patologiczne (1874) – powieść,
• Ciche wody: powieść współczesna,
• Ciepła wdówka: komedia kontuszowa w trzech aktach wierszem (1866),
• Czarna godzina: powieść (1888),
• Czarna Perełka: powieść (1871),
• Czasy kościuszkowskie – cykl powieści składający się z dwóch części: Sceny sejmowe: Grodno 1795 (1873) oraz Warszawa w 1794 roku (1873). Niekiedy publikowany w jednym tomie,
• Czercza mogiła: powieść (1855),
• Cześnikówny: powieść (1876),
• Cztery wesela: szkic fantastyczny (1834),
• Dajmon: fantazja (1879),
• Dawny palestrant (*1877) – opowiadanie,
• Diabeł: powieść z czasów Stanisława Augusta (1855),
• Dola i niedola: powieść z ostatnich lat XVIII wieku (1864),
• Dowmund: kartka z życia artysty,
• Dwa a dwa cztery, czyli Piekarz i jego rodzina,
• Dwa bogi, dwie drogi: powieść współczesna,
• Dwa światy: powieść (1856),
• Dwie komedyjki (Portret; Łatwiej popsuć niż naprawić) (1856),
• Dziad i baba (1838) – wiersz,
• Dziad i baba – opowiadanie,
• Dziadunio: obrazki naszych czasów (1869),
• Dziady i baby – opowiadanie,
• Dzieci wieku: powieść (1857),
• Dziecię Starego Miasta: obrazek narysowany z natury (1863),
• Dziennik Serafiny: z autografu (1876),
• Dziś i lat temu trzysta: studium obyczajowe (1863),
• Dziwadła: powieść współczesna (1853),
• Emisariusz: wspomnienie z roku 1838,
• Ewunia: opowieść z końca XVIII wieku (*1871) – powieść,
• Gawędy o literaturze i sztuce (1857),
• Głupi Maciuś – bajka,
• Grzechy hetmańskie: obrazy z końca XVIII wieku (1879),
• Grześ z Sanoka: opowiadanie historyczne z czasów Władysława Jagiełły,
• Herod baba: opowiadanie dziadka (1880),
• Historia kołka w płocie według wiarygodnych źródeł zebrana i spisana (1860),
• Historia prawdziwa o Janie Dubeltowym (*1855) – opowiadanie,
• Historia o bladej dziewczynie spod Ostrej Bramy (1837),
• Historia o Janaszu Korczaku i o pięknej miecznikównie (1874),
• Historia Sawki (1842),
• Hołota: powieść współczesna (1878),
• Hybrydy: powieść z szóstego dziesiątka lat ubiegłego wieku,
• Hymny boleści (1857) – poezje,
• Ikonotheka: zbiór notat o sztuce i artystach w Polsce (1858),
• Imieniny: obrazek historyczny (*1831) – opowiadanie,
• Improwizacje dla moich przyjaciół: książeczka do zapalania fajek (1834),
• Interesa familijne: powieść (1853),
• Jak się dawniej listy pisały (*1882) – opowiadanie,
• Jak się pan Paweł żenił i jak się ożenił: powieść (1878),
• Jakoś to będzie – komedia (1867),
• Jaryna: powieść (1850) [również jako Ostap Bondarczuk – część 2],
• Jasełka: wyciąg z pamiętników Ktosia (1862),
• Jermoła: obrazki wiejskie (1857),
• Jesienią: powieść (1876),
• Justka: miniatura z życia powszedniego (1884),
• Kamienica w Długim Rynku: powieść (1868),
• Kartki z podróży 1858–1864 (1866/1874),
• Kawał literata: wizerunki społeczne z końca XVIII wieku (1876),
• Klasztor: opowiadanie (1883),
• Klin klinem: nowela (1875),
• Kochajmy się: obrazki z życia współczesnego (1870),
• Komedianci: powieść (1855),
• Koncert w Krynicy (*1882) – opowiadanie,
• Kopciuszek: powieść z podań XVIII wieku (1873),
• Kordecki: powieść historyczna (1852),
• Kosa i kamień: przysłowie historyczne – dramat,
• Kościół Świętomichalski w Wilnie: obrazek historyczny z pierwszej połowy XVII wieku (1833),
• Król i Bondarywna: powieść historyczna,
• Król w Nieświeżu – 1784: obrazek z przeszłości (*1872; wyd.1887),
• Krwawe znamię: powieść (1885),
• Krzyż na rozstajnych drogach,
• Krzyżacy 1410: obrazy przeszłości (1883),
• Ktoś: powieść współczesna (1883),
• Kunigas: powieść z podań litewskich (1881),
• Kwiat paproci,
• Lalki: sceny przedślubne (1873),
• Latarnia czarnoksięska (1843–1844),
• Listy do rodziny,
• Litwa za Witolda: opowiadanie historyczne (1850),
• Lublana (1878),
• Ładny chłopiec: powieść współczesna (1879),
• Ładowa Pieczara: obrazek wiejski (1852),
• Łoktek na łożu śmierci – opowiadanie,
• Łza w niebie: fantazja (1879),
• Macocha: powieść z podań XVIII wieku (1873),
• Majster Bartłomiej: powieść fantastyczna (1837),
• Majster i czeladnik: podanie gminne wileńskie (*1833) – opowiadanie,
• Maleparta: powieść historyczna z XVIII wieku (1844),
• Marcin Kaptur: szkic historyczny z XVI wieku (*1840) – opowiadanie,
• Metamorfozy: obrazki (1874),
• Męczennica na tronie: opowiadanie historyczne (1887),
• Męczennicy: obrazy życia współczesnego (I. Na wysokościach; II. Marynka) (1886),
• Milion posagu: powieść (1847),
• Miód kasztelański: komedia kontuszowa w 5 aktach prozą (1859),
• Mistrz Twardowski: powieść z podań gminnych (1840),
• Mogilna: obrazek współczesny (1871),
• Morituri: powieść w dwóch tomach z epilogiem (1872),
• Moskal: obrazek współczesny narysowany z natury (1865),
• Motyl (* ok. 1850) – opowiadanie,
• Mozaika: nowele i opowiadania (I. Mostowniczy; II. Nocleg w Boremlu) (1884),
• My i oni: obraz współczesny narysowany z natury,
• Na bialskim zamku: powieść historyczna z czasów Augusta III,
• Na cmentarzu – na wulkanie: powieść współczesna (1871),
• Na Polesiu: powieść (1884),
• Na tułactwie: obrazy współczesne (1881),
• Na wschodzie: obrazek współczesny narysowany z natury (1866),
• Nad modrym Dunajem: nowela (1876),
• Nad przepaścią (1887),
• Nad Spreą: obrazki współczesne (1874),
• Nera: powieść z życia współczesnego,
• Niebieskie migdały: powieść,
• Noc majowa: powieść,
• Obrazki z natury (*1839) – opowiadanie,
• Obrazy przeszłości (1857),
• Obrazy z życia i podróży (1842),
• Odczyty o cywilizacji w Polsce (1861),
• Od kolebki do mogiły – z życia zapomnianego człowieka: opowiadanie (1883),
• Okruszyny: zbiór powiastek, rozpraw i obrazków (1876),
• Ongi – krwawe znamię: powieść (1870),
• Orbeka: powieść (1867),
• Ostap Bondarczuk: powieść (1847),
• Ostatnia z książąt Słuckich: kronika z czasów Zygmunta III (1841),
• Ostatni z Siekierzyńskich: historia szlachecka (1851),
• Ostatnie chwile księcia wojewody (Panie Kochanku), z papierów po Glince (1875),
• Ostrożnie z ogniem: powieść (1849),
• Pałac i folwark: obrazy naszych czasów,
• Pamiętnik Mroczka: powieść (1878),
• Pamiętnik panicza (1875),
• Pamiętniki Jana Duklana Ochockiego (1857),
• Pamiętniki nieznajomego (1846),
• Pan i szewc: powieść (1850),
• Pan Karol: powieść fantastyczna (1833),
• Pan major: powieść,
• Pan na czterech chłopach: historia szlachecka z XVIII wieku (1879),
• Pan starosta kaniowski: z papierów po Glince (1875) – opowiadanie,
• Pan Walery: powieść z XIX wieku (1831),
• Pan z panów: sceny z życia naszego,
• Panie Kochanku: anegdota dramatyczna w 3 aktach (*1867),
• Papiery po Glince: opowiadanie z życia Karola Radziwiłła „Panie Kochanku” (1872),
• Para czerwona: obrazek współczesny narysowany z natury,
• Piękna pani: powieść-studium,
• Pod Blachą: powieść z końca XVIII wieku (1881),
• Pod katowskim toporem: powieść historyczna z czasów Stefana Batorego,
• Podróż do miasteczka: bajka (1879),
• Podróż króla Stanisława Augusta do Kaniowa w roku 1787 podług listów Kazimierza Konstantego de Bröl Platera (1860),
• Podróże i przechadzki po Haliczu (1845),
• Pod włoskim niebem: fantazja,
• Poeta i świat: powieść (1839),
• Polska w czasie trzech rozbiorów 1772–1799. Studia do historii ducha i obyczaju,
• Pomywaczka: obrazek z końca XVIII wieku (*1863) – opowiadanie,
• Powieść bez tytułu (1855),
• Powieść składana (1843),
• Powrót do gniazda: powieść z podań XVI wieku (1874),
• Półdiablę weneckie: powieść od Adriatyku (1864),
• Profesor Milczek: historyjka (*1872) – opowiadanie,
• Przed burzą: sceny z roku 1830 (1876),
• Przygody pana Marka Hińczy: rzecz z podań życia staroszlacheckiego,
• Przygody żaka: powieść na tle historycznym dla młodzieży,
• Psiarek: opowiadanie,
• Pułkownikówna: historia prawdziwa z czasów saskich (1880),
• Radca Maciek: nowela (1884),
• Radziwiłł w gościnie (*1870) – komedia,
• Raj i piekło: fantasmagoria historyczna 1529–1749 (*1834) – opowiadanie,
• Ramułtowie: powieść współczesna (1871),
• Raptularz pana Mateusza Jasienickiego: opowiadania z czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego (1881),
• Rejent Wątróbka – opowiadanie,
• Resurrecturi: powieść (1884),
• Resztki życia: powieść (1860),
• Roboty i prace: sceny i charaktery współczesne (1873),
• Rodzeństwo: obrazek współczesny (1884),
• Rodzina: dramat w 5 aktach (1882),
• Rok ostatni panowania Zygmunta III: obraz historyczny,
• Równy wojewodzie: obraz dramatyczny z XVIII wieku w 5 aktach (1868),
• Rzym za Nerona: obrazy historyczne (1865),
• Sama jedna: powieść współczesna,
• Sąsiedzi: powieść z podań szlacheckich z końca XVIII wieku,
• Sceny sejmowe. Grodno 1793 (1873),
• Sekret pana Czuryły: historia jeszcze jednego rezydenta wedle podań współczesnych opowiedziana,
• Serce i ręka: powieść prawie historyczna (1875),
• Sfinks: powieść (1847),
• Sieroce dole: powieść (1873),
• Skarb (*1873) – opowiadanie,
• Skrypt Fleminga: powieść historyczna z czasów Augusta II (1879),
• Słomiana wdowa: fraszka dramatyczna,
• Sobieradzka (*ok. 1850) – opowiadanie,
• Sprawa kryminalna: powiastka (1872),
• Sprawa polska w roku 1861: list z kraju (listopad 1861) – publicystyka,
• Stańczyk: biografia (*1839),
• Stańczykowa kronika od roku 1503 do 1508 (1841),
• Stara panna (1887),
• Stare dzieje: komedia,
• Staropolska miłość: urywek pamiętnika spisany (1859),
• Starosta warszawski: obrazy historyczne z XVIII wieku (1879),
• Starościna bełska: opowiadania historyczne 1770–1774 (1858),
• Stary sługa: powieść (1852),
• Sto Diabłów: mozaika z czasów Czteroletniego Sejmu (1870),
• Syn marnotrawny: opowiadanie z końca XVIII wieku (1879),
• Szalona: powieść (1882),
• Szaławiła: staroszlachecka powieść (1870) – opowiadanie,
• Szatan i kobieta: fantazja dramatyczna w 11 nocach (1841),
• Szpieg: obrazek współczesny (1864),
• Sztuka u Słowian, szczególnie w Polsce i Litwie przedchrześcijańskiej (1858),
• Śniehotowie: legenda z XVIII wieku spisana z opowiadań (1881),
• Świat i ziemia (1862),
• Świetna partia: opowiadanie,
• Tatarzy na weselu: historyjka (*1837) – opowiadanie,
• Tęczyńscy: dramat historyczny w 5 aktach prozą (1844),
• Tomko Prawdzic: wierutna bajka (1866),
• Trapezologion: historyjka (1855),
• Tryumf wiary,
• Trzeci Maja: dramat historyczny w 5 aktach (1876),
• Tułacze: opowiadania historyczne (1868),
• Typy i charaktery: powieść (1854),
• U babuni: powieść,
• Ulana. Powieść poleska (1843),
• Upiór: opowiadanie przy kominku (1878),
• Warszawa w roku 1794: powieść historyczna z czasów kościuszkowskich (1873),
• W baśń oblekły się dzieje,
• Wędrówki literackie, fantastyczne i historyczne (1838-1840),
• Wieczory drezdeńskie (1866),
• Wieczory wołyńskie (1859),
• Wieczór w Czarnym Lesie (*1840) – opowiadanie,
• Wielki nieznajomy: obrazy naszych czasów (1872),
• Wielki świat małego miasteczka: powiastka (1832) – powieść,
• Wilczek i Wilczkowa: opowiadanie z końca XVIII wieku (1884),
• Wilno od początków jego do roku 1750 (1838-1842),
• Wioska: sielanka (1859),
• Wizerunki książąt i królów polskich (1888),
• W mętnej wodzie: obrazki współczesne (1870) – powieść,
• W pocie czoła: z dziennika dorobkiewicza (1884),
• Wspomnienia Odessy, Jedysanu i Budżaku. Dziennik przejażdżki w roku 1843 od 22 czerwca do 11 września (1845-1846),
• Wspomnienia pana Szambelana (*1848) – opowiadanie,
• Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy (1840),
• W starym piecu: studium psychograficzne (1879) – powieść,
• Z chłopa król,
• Z życia awanturnika: obrazki współczesne (1872),
• Zając jedynak – opowiadanie,
• Zadora: historia z końca XVIII wieku (1880),
• Zagadki: obrazy współczesne – powieść,
• Zaklęta księżniczka: nowela,
• Za króla Sasa – komedia (1867),
• Zemsta Czokołdowa,
• Z dziennika starego dziada (1879) – opowiadanie,
• Z pamiętnika Jana Zbrożka – opowiadanie,
• Złote jabłko (1853),
• Złoto i błoto: powieść współczesna (1884),
• Złoty Jasieńko: powieść współczesna,
• Zygmuntowskie czasy: powieść z roku 1572 (1846),
• Zygzaki: powieść (1886),
• Żacy krakowscy w roku 1549: prosta kronika (1845),
• Żeliga: powieść (1877),
• Żyd: obrazy współczesne (1866),
• Żywot i przygody hrabi Gozdzkiego (*1859),
• Żywot i sprawy Imć pana Medarda z Gołczwi Pełki z notat familijnych spisane (1876).

Ekranizacje

Związane z tą tematyką są filmowe adaptacje dzieł Józefa Ignacego Kraszewskiego.

Upamiętnienie

Józef Ignacy Kraszewski, jako jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy, jest licznie upamiętniony w naszym kraju. Jego dorobek artystyczny oraz wpływ na kulturę zostają uwiecznione w formie pomników, tablic pamiątkowych oraz specialnych obchodów rocznicowych. Warto zaznaczyć, że Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ogłosił rok 2012 Rokiem Józefa Ignacego Kraszewskiego, co dodatkowo podkreśla znaczenie jego twórczości.

Muzea

Wielu miłośników literatury może odwiedzić muzea poświęcone tej wielkiej postaci, które mieszczą się w miejscach związanych z jego życiem:

• Romanów – Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Romanowie,
• Drezno – Muzeum Kraszewskiego w Dreźnie,
• Poznań – w tym mieście, z prywatnych zbiorów poznańskiego kolekcjonera Mariana Walczaka, utworzono Pracownię-Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Poznaniu.

Pomniki i tablice pamiątkowe

W wielu miastach możemy znaleźć pomniki oraz tablice przypominające o pobycie Kraszewskiego:

• W Parku Zdrojowym w Krynicy-Zdroju znajduje się historyczna ławka Kraszewskiego,
• Pobyt pisarza w Białej Podlaskiej upamiętniają dwa pomniki: ławeczka z 2008 roku oraz popiersie, a także tablica.
• Tablice pamiątkowe znajdują się przy domach, w których Kraszewski mieszkał, między innymi w Żytomierzu, na ul. Mokotowskiej 48 w Warszawie, Wrocławiu oraz Dreźnie. Udział pisarza w budowie oraz działalności Teatru w Żytomierzu także został upamiętniony tablicą.
• W Lublinie obecność Kraszewskiego można dostrzec w formie graffiti na elewacji kamienicy.

Inne

Warto również wspomnieć o innych formach upamiętnienia:

• Brama Kraszewskiego – to wąwóz skalny znajdujący się w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach Zachodnich, o długości około 0,5 km, noszący imię tego wybitnego pisarza,
• W 2012 roku, z okazji dwusetnej rocznicy urodzin Kraszewskiego, Poczta Polska wyemitowała znaczek pocztowy o nominale 4,15 zł, który zyskał duże uznanie, a nakład wyniósł 240 tys. sztuk.

Genealogia

Rodowód Józefa Ignacego Kraszewskiego, znanego polskiego pisarza, jest złożony i bogaty w historię. Urodził się 28 lipca 1812 roku i zmarł 19 marca 1887 roku.

Kajetan Kraszewski urodzony w 1753 zmarł w 1794

_

Elżbieta Michałowska urodzona w ? zmarła w ?

_

Błażej Malski urodzony w ? zmarł w ?

_

Anna Zofia Nowomiejska ? urodzona w ? zmarła w ?

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Jan Kraszewski urodzony w 1788 zmarł w 1864

_

Zofia Kraszewska z d. Malska urodzona w 1791 zmarła w 1859

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

---

Oceń: Józef Ignacy Kraszewski

---