Edmund Ludwik Bartłomiejczyk, urodzony 5 listopada 1885 roku w Warszawie, to postać, która odegrała znaczącą rolę w polskiej sztuce graficznej. Zmarł 5 września 1950 roku w tym samym mieście.
Jako polski artysta grafik, Bartłomiejczyk nie tylko tworzył wybitne dzieła, ale również był nauczycielem akademickim, dzieląc się swoją wiedzą i doświadczeniem z kolejnymi pokoleniami artystów.
Życiorys
Edmund Bartłomiejczyk był synem niezamożnego cukiernika Józefa oraz Rozalii Renike. Jego rodzice nie posiadali wystarczających środków, aby zapewnić mu pełne wykształcenie, dlatego zakończył naukę na jedynie czterech klasach szkoły prowadzonej przez gminę ewangelicko-augsburską. W wieku szesnastu lat podjął pracę w oddziale litograficznym Warszawskiej Fabryki Blachy Białej i Wyrobów Blaszanych, gdzie zapoznał się z techniką litografii. Po zakończeniu praktyki w 1905 roku otrzymał w tej samej fabryce posadę chromolitografa, w której pracował przez ponad rok. Po godzinach pracy uczęszczał na wieczorowe kursy rysunku przy Muzeum Rzemiosł oraz brał udział w tajnych wykładach dotyczących polskiej historii oraz literatury. W tym okresie rozpoczął własną twórczość artystyczną, wysyłając swoje prace na konkursy organizowane przez Muzeum Rzemiosł oraz Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, które w 1906 roku przyznało mu stypendium.
Bartłomiejczyk zrezygnował z pracy w fabryce i przeniósł się do Krakowa, aby rozpocząć studia w Akademii Sztuk Pięknych, gdzie kształcił się w latach 1906–1909 pod kierunkiem Jana Stanisławskiego oraz Wojciecha Weissa. Następnie, w latach 1910–1913, kontynuował naukę w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. W 1918 roku odbył się Konkurs na Marki Pocztowe Królestwa Polskiego, zorganizowany przez Warszawskie Towarzystwo Artystyczne, które nabyło prawo do uzyskania wybranych prac dla celów wydania znaczków po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Większość jego projektów została zaakceptowana do emisji i w kolejnym roku zrealizowano je.
W roku 1921 uczestniczył w kolejnym konkursie filatelistycznym, tym razem na nowe znaczki pocztowe w przyszłej walucie, ogłoszonym przez Ministerstwo Poczt i Telegrafów. Bartłomiejczyk zgłosił dziesięć projektów, z których pięć zdobyło pierwsze lub drugie nagrody. W 1925 roku dołączył do nowo powstałego Stowarzyszenia Polskich Artystów Grafików „Ryt”, założonego przez Władysława Skoczylasa oraz Ludwika Gardowskiego, gdzie większość członków stanowili uczniowie obu artystów. Stowarzyszenie działało od 1925 roku aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 roku. Bartłomiejczyk był również założycielem i pierwszym prezesem Koła Artystów Grafików Reklamowych (KAGR), które funkcjonowało w latach 1933–1939, oraz współorganizatorem Bloku Zawodowych Artystów Plastyków w 1934 roku.
Edmund Bartłomiejczyk pisał w broszurze wydanej na wystawę KAGR w 1934: (…) Stanęliśmy przed koniecznością obrony pracowników, którzy poświęcając swój talent i pracę w kierunku wywalczania sztuce praw w życiu codziennym, są stale wypierani z już zdobytych stanowisk przez zalew łatwej tandety artystycznej oraz obojętność lub nieuctwo artystyczne tzw. „klienteli”. Bronimy więc w pierwszym rzędzie dotychczasowej pozycji sztuki reklamowej, ale wiemy, że najlepszą obroną jest walka zaczepna. Wiemy, że musimy pokazać czem powinna być reklama artystyczna, jakie jest jej znaczenie i wartość.
W latach 1917–1930 Bartłomiejczyk wykładał na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Podjął również stanowisko profesora w Szkole Sztuk Pięknych, która w 1932 roku przekształcona została w Akademię Sztuk Pięknych. Od 1930 roku kierował Katedrą Grafiki Użytkowej. Był lubianym wykładowcą, a studenci chętnie nazywali go „Bartkiem”. Po zakończeniu II wojny światowej zajął się reorganizacją warszawskiej ASP. Pełnił funkcję profesora do 1950 roku, a w latach 1945–1946 był prorektorem uczelni.
Główne zainteresowania Bartłomiejczyka obejmowały grafikę książkową, drzeworyt oraz litografię. Jego drzeworyt pt. Narciarze został zgłoszony do Olimpijskiego Konkursu Sztuki i Literatury, który odbył się w Los Angeles w 1932 roku, jednak nie zdobył żadnej nagrody. Po 1945 roku zainteresował się technikami metalowymi. W latach 1925–1950 mieszkał i tworzył w domu nr 3 przy ul. Józefa Hoene-Wrońskiego w Warszawie, gdzie zamontowano tablicę pamiątkową na jego cześć. Po jego śmierci został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 188-3-34).
Wybrana twórczość
Galeria
Opracowania graficzne książek
Edmund Bartłomiejczyk pozostawił po sobie wiele znakomitych opracowań graficznych. Wśród nich szczególnie wyróżniają się:
- Dziad i baba, autorstwa Józefa Ignacego Kraszewskiego, wydanie Ludwika Fiszera z 1922 roku. Jest to unikalna książka ksylograficzna, w której zarówno tekst, jak i ilustracje zostały wykonane w technice drzeworytu. Oferowano jedynie 600 egzemplarzy, które były starannie numerowane na papierze czerpanym, a okładka była oryginalnie związana sznurkiem.
- Strzępy epopei, autorstwa Melchiora Wańkowicza, wydane przez Towarzystwo Wydawnicze „Ignis” w około 1922 roku.
- Piosenki dziecięce, napisane przez Zofię Rogoszównę i wydane przez Gebethnera i Wolffa w 1924 roku.
- Jak Kulusia żabki poznała, stylizacja Melchiora Wańkowicza, wydaną przez Ossolineum w 1928 roku.
- Pamiętnik miłości, autorstwa Kazimierza Wierzyńskiego, wydany również przez Towarzystwo Wydawnicze „Ignis” w 1925 roku.
Znaczki pocztowe
Twórczość Bartłomiejczyka obejmowała także projektowanie znaczków pocztowych, z których część miała szczególne znaczenie historyczne:
- Wydanie Ministerstwa P i T dla obszarów byłego zaboru austriackiego oraz części zaboru rosyjskiego po okupacji austro-węgierskiej – seria wydana w walucie koronowej (numery katalogowe: 77A,B–84A,B) w 1919 roku.
- Wydanie Ministerstwa P i T dla obszarów byłego zaboru pruskiego oraz części zaboru rosyjskiego po okupacji niemieckiej – seria w walucie markowej (numery katalogowe: 89A, BI, BII – 96A, BI, BII), również z 1919 roku.
- I Polska Wystawa Marek w Warszawie – seria znaczków, wydana w 1919 roku.
- Wydanie dla Górnego Śląska – seria znaczników z 1922 roku.
- Uchwalenie Konstytucji – seria (numery katalogowe: 128–132), wydana w 1922 roku.
- Znaczki wydane przez Komisję Edukacji Narodowej – seria z 1946 roku.
- Europejska Konferencja Rozkładów Jazdy, która miała miejsce w Krakowie w 1948 roku – seria znaczków wydanych w tym samym roku.
- Wystawa Ziem Odzyskanych – seria znaczków z 1948 roku.
Upamiętnienie
Edmund Bartłomiejczyk, znamienity artysta, pozostawił po sobie trwały ślad, który jest uhonorowany w kilku formach. Pierwszym z nich jest tablica pamiątkowa, umieszczona na budynku znajdującym się przy ul. Józefa Hoene-Wrońskiego 3 w Warszawie. To właśnie tam artysta mieszkał oraz tworzył swoje dzieła.
Drugim sposobem upamiętnienia jego dorobku jest znaczek pocztowy z serii Polska grafika współczesna (nr kat. 2460), na którym uwieczniona została jego grafika zatytułowana Błyskawice. Ten wyjątkowy znaczek został wydany przez Poczta Polska i stanowi wyraz uznania dla twórczości Bartłomiejczyka.
Przypisy
- Edmund Bartłomiejczyk: drzeworyt między góralszczyzną a japonizmem. Niezła Sztuka. [dostęp 26.01.2024 r.]
- Projekt konkursowy – Polskie Marki Pocztowe 1918 rok. Filatelia. [dostęp 17.02.2024 r.]
- Wyniki konkursu na nowe znaczki pocztowe. „Filatelista Polski”, nr 8. [dostęp 17.02.2024 r.]
- Polska historia dobrego projektowania • Koło Artystów Grafików Reklamowych. signs.pl. [dostęp 15.02.2024 r.]
- Bartłomiejczyk Edmund Ludwik. slownikprojektantow.pl. [dostęp 11.11.2019 r.]
- Cmentarz Stare Powązki: Bartłomiejczykowie, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 10.03.2019 r.]
- Słownik artystów plastyków. Artyści plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP 1945–1970. Maria Serafińska (kierownik redakcji). Warszawa: Okręg Warszawski ZPAP, 1972, s. 28.
- StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 27.
- M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 337 „Za zasługi na polu pracy artystycznej i pedagogicznej”
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Wiesław Wernic | Rafał Sisicki | Teresa Belczyńska | Aleksander Carmantrand | Janina Róża Giedroyć-Wawrzynowicz | Zofia Grabińska | Dariusz Wnuk | Marcin Bronikowski | Rafał Paczkowski | Krzysztof Augustin | Paweł Paliński | Wojciech Brzozowicz | Wojciech Karolak | Józef Hen | Maria Jastrzębska (poetka) | Renata Berger | Andrzej Szwan | Teofil Lenartowicz | Stanisław Kuczborski | Irena KwiatkowskaOceń: Edmund Bartłomiejczyk