Teofil Lenartowicz

---

Życiorys

Pochodzenie Teofila Lenartowicza jest związane z drobnoszlachecką rodziną Lenartowiczów, noszącą herb Pobóg. Jego ojcem był Karol, mistrz murarskiego fachu, który w przeszłości brał udział w insurekcji kościuszkowskiej. Matką Teofila była Maria Kwasieborska, nosząca herb Cholewa. Wiązał się z Zofią Szymanowską, urodzoną pod herbem Młodzian, która zmarła w 1870 roku; była ona przyrodnią siostrą Celiny Szymanowskiej, żony Adama Mickiewicza, a ich wspólnym dzieckiem był syn Jan.

Lenartowicz nawiązał silne kontakty z warszawskim środowiskiem Cyganerii, a także z grupą znaną jako „Entuzjaści” oraz „Entuzjastki”. Jego twórczość literacka związana była z akademickim pismem „Dzwon Literacki”, w którego redakcji uczestniczył, oraz publikacjami w „Bibliotece Warszawskiej”. W jego życiu ważną rolę odegrał Ignacy Komorowski, kompozytor, który stworzył muzykę do kilku utworów Lenartowicza. Znajomość z Cyprianem Kamilem Norwidem, choć intensywna, szybko się zakończyła z powodu różnic ideowych między tymi dwiema postaciami.

Teofil współpracował z Romanem Zmorskim oraz z Oskarem Kolbergiem, z którym odbył podróż po Galicji. W trakcie tych wędrówek prawdopodobnie w 1842 roku odwiedził Glinik Mariampolski, gdzie gościł u Wincentego Pola, który dzielił się z nim fragmentami swojego rękopisu „Pieśni o ziemi naszej”.

Lenartowicz aktywnie uczestniczył w konspiracji oraz w powstaniu z 1848 roku, co zmusiło go do ucieczki do Drezna w 1849 roku. Kolejno, w 1852 roku, osiedlił się w Paryżu, a w 1856 roku przeniósł się do Włoch, gdzie w 1860 roku osiadł we Florencji. Na uchodźstwie, z pasją wykładał literaturę słowiańską, a przez pewien czas prowadził wykłady z literatury polskiej w Bolonii. W latach 1888–1893 miał zaszczyt być członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, utrzymując przy temu znaczące znajomości, m.in. z Elżbietą Bośniacką oraz korespondując z malarzem Juliuszem Kossakiem.

Ostatecznie, Teofil Lenartowicz został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie. W jego twórczości widoczna jest silna fascynacja folklorem Mazowsza, co przyczyniło się do tego, że określał siebie jako Mazurzynę, biednego Mazurzynę lub lirnika mazowieckiego. Nie można też wykluczyć, iż jego galicyjskie wędrówki obejmowały Tatry, co potwierdzać mogą jego wiersze, w tym utwór zatytułowany „Strzelec”, który stał się jednym z pierwszych literackich przedstawień Morskiego Oka w polskiej poezji.

Twórczość

Teofil Lenartowicz był wszechstronnym twórcą, wyrażającym swoje emocje poprzez sztukę słowa i rzeźbę. Jego dorobek obejmował wiersze patriotyczne oraz religijne, a także poematy historyczne, w których odzwierciedlały się tradycje ludowe, zwłaszcza z regionu Mazowsza. Ponadto, zajmował się rzeźbieniem portretów i nagrobków. Swoje pierwsze kroki w poezji stawiał w 1841 roku. W 1847 roku jego twórczość ujrzała światło dzienne w „Dzienniku Mód Paryskich”, gdzie zaprezentowano poemat „Pierwsze przedstawienie Hamleta”.

W 1855 roku Lenartowicz wydał tomik poezji o wyrazistym tytule „Lirenka”, który ukazał się w Księgarni J. K. Żupańskiego w Poznaniu. To dzieło zdobyło serca wielu Polaków, a jak zauważył Juliusz Kleiner, „Nigdy jeszcze w naszej poezji artystycznej nie zabrzmiały tak czysto i tak wyraziście tony ludowe jak w Lirence i w Nowej Lirence. (…) Dźwięczność wiersza i świetlistość obrazowania zespolił Lenartowicz z prostotą i bezpośredniością uczucia.” Jego twórczość przyniosła nowe spojrzenie na codzienność i twardą pracę chłopa mazurskiego, przyciągając do niego uwagę szerokiego grona czytelników.

Jednym z najpopularniejszych utworów tego zbioru jest wiersz „Złoty kubek”, utrzymany w staropolskiej stylistyce kolędowej. Wiersz ten opowiada o dziecku, które prosi „Złotniczeńka” o wyczarowanie złotego kubka z jabłek spadających z złotej jabłoni. Kubek miałby być zdobiony ilustracjami przedstawiającymi idealizowaną wieś polską. Utwór ten jest bogaty w symbolikę złota, co pozwala na różnorodne interpretacje. O jego walorach literackich pozytywnie wypowiadał się Norwid, a Maria Pawlikowska-Jasnorzewska nawiązała do „Złotego kubka” w swoim wierszu „Lenartowicz”.

Lenartowicz stworzył także wiele innych znaczących utworów, w tym „Dwaj Towiańczycy”, opisujący śmierć Michała Szweycera, „Moje strony”, „Rosła kalina”, której melodią zajął się Ignacy Komorowski, „Tęsknota”, „Wiersz do poezji”, „Duch sieroty”, „Jan Kochanowski”, „Lirnik. Baśń”, oraz „Bitwa racławicka”. Poemat „Bitwa racławicka”, ukończony w 1858 roku i wydany rok później w Paryżu, stał się częścią ludowego mitu o zwycięstwie kościuszkowskim. Popularność zyskał dzięki dramatowi Władysława L. Anczyca „Kościuszko pod Racławicami”, wystawianemu z aplauzem na scenach amatorskich.

Chociaż twórczość Lenartowicza była w swoim czasie niezwykle popularna, z biegiem lat zaczęła tracić na znaczeniu. Zmieniające się gusta czytelników spowodowały, że jego sztuka, pierwotnie uważana za prostą i ludową, została zapomniana. Norwid określił go mianem „Dant na fujarce”, natomiast Juliusz Kleiner zauważył, że „rosnąca ambicja literacka wiodła go nieraz do tematów i do form przerastających poziom jego talentu”. Julian Krzyżanowski natomiast zauważył, że brak głębszej kultury intelektualnej spowodował, iż Lenartowicz, „prymitywizmem czarujący swych pierwszych czytelników”, przez pięćdziesiąt lat uprawiał sztukę prymitywną.

Wybrane dzieła

• Polska ziemia (w obrazkach) (1848–1850) – tom poezji,
• Mały światek (1851) – poemat,
• Lirenka (1855) – tom poezji,
• Gladiatorowie (1857) – poemat,
• Nowa lirenka (1859) – tom poezji,
• Bitwa racławicka (1859) – poemat,
• Echa Nadwiślańskie (1872) – poezje,
• Wanda (1876) – poemat.

Upamiętnienie

Teofil Lenartowicz, wybitny przedstawiciel polskiej literatury, doczekał się licznych form upamiętnienia, które przyczyniają się do jego trwałej obecności w pamięci społecznej. Wśród nich znajduje się tablica pamiątkowa, umieszczona na budynku mieszkalnym przy ul. Garbarskiej 7 w Warszawie, miejscu, gdzie na świat przyszedł ten utalentowany poeta.

Ponadto, Jego życie i twórczość znalazły również odzwierciedlenie w poezji. W szczególności, wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera, zatytułowany „Na pogrzeb Teofila Lenartowicza”, stanowi piękny hołd dla artysty, podkreślający znaczenie, jakie miał on w polskiej kulturze.

---

Oceń: Teofil Lenartowicz

---