Feliks Perl

---

Życiorys

Feliks Perl przyszedł na świat w rodzinie pochodzenia żydowskiego, która miała silne korzenie w kulturze i tradycji. Jego dziadek Rafał, który zmarł w 1848 roku, był aktywnym członkiem gminy żydowskiej w Warszawie. Posiadał również wojenne doświadczenia jego ojciec, Dawid, który uczestniczył w powstaniu styczniowym, a jego aresztowanie miało znaczący wpływ na życie rodziny. Matką Feliksa była Rozalia Winawer, a jego rodzeństwo obejmowało siostrę Melanię.

W 1888 roku z powodzeniem ukończył gimnazjum, co umożliwiło mu rozpoczęcie nauki na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie studiował prawa. W trakcie studiów działał w ruchach socjalistycznych, współpracując z Bolesławem Jędrzejowskim przy tworzeniu odezw dla Socjalno-Rewolucyjnej Partii „Proletariat”, a także tzw. II Proletariatu. Z powodu rosnącego prześladowania działaczy, zmuszony był do ucieczki z Polski. Na początku osiedlił się w Berlinie, ale i stamtąd został wydalony, co doprowadziło go do Paryża w 1892 roku.

W Paryżu brał udział w ważnych wydarzeniach politycznych, reprezentując Proletariat na tzw. Zjeździe paryskim, który doprowadził do utworzenia Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich, a tym samym do formowania Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Jego zaangażowanie w ruch socjalistyczny doprowadziło do kolejnego wydalenia, tym razem przez rząd francuski, co zmusiło go do przeniesienia się do Londynu, a następnie do Berna. Tam pisał artykuły do „Przedświtu”, a także pracował nad doktoratem.

W 1887 roku, po zjeździe Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich, Perl wrócił do Lwowa. Po aresztowaniu Józefa Piłsudskiego w 1900 roku, podjął decyzję o przeniesieniu się do zaboru rosyjskiego, obejmując redakcję „Robotnika” w Kijowie, Rydze i Warszawie. W 1900 roku zawarł związek małżeński z Teresa Perl. W sierpniu 1904 roku został aresztowany przypadkowo na ulicy w Warszawie i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej.

Od 1906 roku był związany z PPS-Frakcją Rewolucyjną, stając się jednym z głównych architektów niepodległościowej linii tego ugrupowania. Po kolejnych aresztowaniach, przeniósł się do Galicji, gdzie mieszkał najpierw w Krakowie, a następnie w Lwowie. W latach 1912–1914, sprzeciwiając się działań Józefa Piłsudskiego, założył PPS Opozycję.

Gdy wybuchła I wojna światowa, powrócił do PPS-Frakcji i pojechał do Kongresówki, gdzie brał udział w akcji strzeleckiej zorganizowanej przez Piłsudskiego. Był członkiem Rady Polskiej Organizacji Narodowej, a od 1915 roku głównym organizatorem Polskiej Partii Socjalistycznej w okupowanym Królestwie Polskim.

W latach 1915–1927 pełnił funkcję redaktora naczelnego „Robotnika”. W tym okresie był także członkiem kierownictwa Zjednoczenia Stronnictw Niepodległościowych w 1915 roku oraz podjął pracę w Centralnym Komitecie Narodowym w Warszawie. Pracował jako członek Rady Departamentu Pracy Tymczasowej Rady Stanu oraz brał udział w formowaniu Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych.

Od 1919 roku jego działalność polityczna rozwinęła się, zasiadał we władzach naczelnych PPS oraz jako poseł na Sejm. W latach 1924-1926 był przewodniczącym Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. Po przewrocie majowym, wyrażając niechęć wobec Piłsudskiego, zarzucał mu antydemokratyzm oraz porzucenie programu PPS. Jego pogrzeb w 1932 roku stał się wielką manifestacją, w której wielu uczestników wyraziło żal za jego śmierć.

Kondukt pogrzebowy przeszedł od placu Zbawiciela, przez ulicę Marszałkowską, Aleje Jerozolimskie, Nowy Świat, plac Teatralny oraz plac Bankowy, a następnie przez Leszno oraz ulicę Okopową. W jego pogrzebie wzięli udział prominentni działacze, w tym Aleksandra Piłsudska, Stanisław Wojciechowski, Maciej Rataj, Walery Sławek, Andrzej Strug oraz Wacław Sieroszewski. Nad jego trumną, przykrytą czerwonym sztandarem, przemawiał Mieczysław Niedziałkowski, a na trumnie znajdował się ostatni numer „Robotnika” i zdjęcie zmarłego.

Feliks Perl został pochowany na cmentarzu żydowskim w Warszawie, przy ulicy Okopowej (kwatera 24, rząd 2). Po jego śmierci, w 1931 roku, pośmiertnie przyznano mu Krzyż Niepodległości, jednak wdowa po Feliksie, Teresa Perl, odmówiła jego przyjęcia. Jego stryjeczny wnuk, Jan Lityński (1946–2021), był znanym działaczem opozycji demokratycznej w PRL oraz długoletnim posłem na Sejm III RP.

Publikacje

Feliks Perl był autorem wielu znaczących publikacji, które skupiały się głównie na tematyce socjalizmu, historii oraz polityki. Poniżej przedstawiamy zestawienie jego najważniejszych prac:

• Krótka historia wielkiej rewolucji francuskiej, Londyn 1896, Kraków 1903,
• Adam Mickiewicz, Londyn 1898, Petersburg 1905, Warszawa 1906,
• Socjalizm dzieckiem chrześcijaństwa, Kraków 1906,
• Płace robotnicze a strajk, Warszawa 1906,
• Wilhelm Liebknecht, Warszawa 1906,
• Koordynacja czy utożsamienie, Warszawa 1906,
• Komunizm w pierwotnym chrześcijaństwie, Warszawa 1906,
• Kilka słów o naszym stosunku do rewolucji rosyjskiej, Warszawa 1907,
• Systemy wyborcze ważniejszych państw konstytucyjnych, Warszawa 1907,
• Kwestia polska w oświetleniu socjalnej demokracji polskiej, Warszawa 1907,
• Patriotyzm i socjalizm, Warszawa 1907, Warszawa 1909,
• Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim, Warszawa 1910, Warszawa 1932, Warszawa 1958,
• Rewolucja 1848 r. we Francji, Warszawa-Kraków 1911,
• Jak odpowiadać na zarzuty przeciwników?, Warszawa 1913,
• O związkach zawodowych i ich znaczeniu dla klasy robotniczej, Dąbrowa Górnicza 1916,
• Esdectwo w walce z socjalizmem naukowym, Warszawa 1917,
• O bolszewizmie i bolszewikach, Warszawa 1918.

---

Oceń: Feliks Perl

---