Jan Lityński

---

Życiorys

Dzieciństwo

Jan Lityński przyszedł na świat 18 stycznia 1946 roku w Warszawie, w rodzinie o żydowskich korzeniach. Jego ojciec, Ryszard Perl-Lityński (zmarł w 1947), był nauczycielem oraz aktywnym przedwojennym działaczem Komunistycznej Partii Polski, gdzie używał pseudonimu „Lityński”. Matka, Regina Lityńska, z domu Lorenc (zmarła w 2013), zanim wybuchła II wojna światowa, również angażowała się w politykę, będąc członkinią Komunistycznego Związku Młodzieży Polski, a po wojnie pracowała jako dziennikarka. Stryjem jego ojca był Feliks Perl.

W wieku kilku lat, 22 lipca 1952 roku, uczestniczył w Narodowym Święcie Odrodzenia Polski, gdzie wręczył kwiaty Bolesławowi Bierutowi. Scena ta została uwieczniona przez Polską Kronikę Filmową i później była wykorzystywana przez Telewizję Polską, szczególnie w czasie stanu wojennego w czerwcu 1982 roku. W 1993 roku materiały te zostały użyte w spotach stworzonych przez Jacka Kurskiego.

Okres do 1969

W latach 1962–1963 był członkiem Klubu Poszukiwaczy Sprzeczności. Szkołę średnią ukończył w XIV Liceum Ogólnokształcącym im. Klementa Gottwalda w Warszawie w 1963, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Matematyki i Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. W trakcie nauki związał się z Adamem Michnikiem i stał się członkiem jego najbliższego towarzystwa. W czasie studiów był aktywnym uczestnikiem środowiska znanego jako „komandosi”. W 1966 dołączył do Związku Młodzieży Socjalistycznej.

Uczestniczył w organizowanej na Uniwersytecie Warszawskim debacie z Leszkiem Kołakowskim w rocznicę października 1956, co przyniosło mu postępowanie wyjaśniające ze strony rzecznika dyscyplinarnego uczelni. Lityński działał na rzecz zbierania podpisów pod listem w obronie studentów, którzy zostali zawieszeni z powodu swojego udziału w tej debacie, w tym Adama Michnika. Koordynował także akcję protestacyjną dotyczącą możliwego usunięcia Michnika z uczelni oraz był aktywnym uczestnikiem wydarzeń marcowych w 1968 roku.

Lata 1970–1980

Po zwolnieniu z więzienia w 1969 roku, Jan Lityński pracował przez pewien czas jako barman w podcieniach Teatru na Wyspie, a później jako szlifierz w Zakładzie Materiałów Magnetycznych „Polfer”. Od 1970 roku był programistą w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Informatyki. Lityński utrzymywał bliskie kontakty z Jackiem Kuroniem oraz innymi byłymi „komandosami”. W 1971 roku zainspirował list, w którym 17 literatów broniło skazanych działaczy opozycji. Uczestniczył również w niezależnym seminarium historycznym w latach 1974/1975.

W 1976 roku Lityński stał się sygnatariuszem wielu protestów, w tym Listu czternastu oraz wspierał działania w obronie robotników represjonowanych przez władze. Był współzałożycielem i członkiem redakcji „Biuletynu Informacyjnego „KOR””, który zyskiwał popularność w kręgach opozycyjnych. W 1977 roku jego zaangażowanie doprowadziło do kolejnych aresztowań oraz walki o prawa robotników, stając się istotną postacią w tamtych czasach.

Lata 1980–1989

W 1980 roku, w obliczu wzrastającego ruchu strajkowego w Polsce, Lityński zaangażował się w dokumentowanie wydarzeń i w działania w ramach NSZZ „Solidarność”. Na prośbę Jerzego Jacka Pilchowskiego pełnił funkcję doradcy Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” w Wałbrzychu. W 1981 roku, podczas I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”, angażował się również w redagowanie dokumentów programowych.

Po ogłoszeniu stanu wojennego w grudniu 1981 roku, Lityński został internowany, a następnie wielokrotnie aresztowany. W obliczu brutalnych represji, aktywnie wspierał niezależne inicjatywy, a także był jednym z członków redakcji podziemnego „Tygodnika Mazowsze” oraz Regionalnej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”. W jego artykułach i publicystyce często odnosił się do aktualnej sytuacji politycznej i społecznej w Polsce.

III Rzeczpospolita

Po transformacji ustrojowej w 1989 roku, Jan Lityński zasiadał w parlamencie jako poseł z ramienia Komitetu Obywatelskiego. Był członkiem Komisji Spraw Zagranicznych oraz Komisji Polityki Społecznej, gdzie aktywnie dążył do wprowadzenia zmian legislacyjnych zgodnych z ideami wolnościowymi i demokratycznymi. W 1990 roku wstąpił do Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna i był zaangażowany w działalność Zjednoczonej Lewicy Demokratycznej.

Lityński aktywnie uczestniczył w życiu politycznym, w tym w kampaniach wyborczych. Jego działalność polityczna trwała przez wiele lat, jednak w 2001 roku nie udało mu się uzyskać mandatu poselskiego. Pomimo tego do 2015 roku angażował się w działania społeczno-polityczne jako doradca w różnych instytucjach. Lityński publikował także w wielu znanych polskich i zagranicznych mediach.

Jan Lityński zmarł tragicznie 21 lutego 2021 roku w rzece Narew, ratując swojego psa. Jego śmierć była szeroko komentowana jako strata dla polskiej polityki i historii. 10 marca 2021 roku odbył się jego pogrzeb w kościele św. Brata Alberta i św. Andrzeja Apostoła, a jego ciało spoczęło na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Życie prywatne

Jan Lityński był osobą o bogatym życiu osobistym, w którym znaczną rolę odgrywały jego żony. Jego pierwszą partnerką była Anna Dodziuk, z którą miał córkę Barbarę, utalentowaną poetkę i aktorkę, obdarzoną zespołem Downa, która żyła w latach 1972–2023. Po rozstaniu z nią, Lityński związał się z Krystyną Zegarską, psychologiem, a następnie poślubił Elżbietę Bogucką.

Interesującym faktem jest to, że regularnie korzystał z roweru jako głównego środka transportu, nawet w czasie pełnienia mandatu poselskiego. Jego zamiłowanie do przyrody przejawiało się również w miłości do zwierząt. W dodatku, był pasjonatem muzyki rockowej, co również wpływało na jego osobowość oraz styl życia.

Odznaczenia i upamiętnienie

Jan Lityński otrzymał wiele wyróżnień za swoje zasługi. Wśród nich znalazły się najwyższe odznaczenia państwowe, takie jak Krzyż Komandorski przyznany przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego w 2006 roku, jak również Krzyż Komandorski z Gwiazdą, który otrzymał w 2008 roku w ramach Orderu Odrodzenia Polski. W późniejszych latach, w 2015 roku, prezydent Bronisław Komorowski odznaczył go Krzyżem Wolności i Solidarności.

Jan Lityński jest również upamiętniony w różnych formach kulturowych. Jego postać stała się bohaterem wystawy stałej, znajdującej się w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku. Tuż po jego śmierci Fundacja Azylu pod Psim Aniołem zainicjowała akcję o nazwie „Być jak Janek Lityński”, mającą na celu wspieranie zwierząt w schroniskach, co było bliskie ideom promowanym przez tego zmarłego polityka.

W 2021 roku na ścianie budynku przy ulicy Ogrodowej 67 w Warszawie odsłonięto mural autorstwa Brunona Neuhamera, który jest hołdem dla Jana Lityńskiego. W 2023 roku, na cześć tego wybitnego człowieka, stołeczne schronisko dla zwierząt otrzymało imię Jana Lityńskiego, a także umieszczono tam tablicę upamiętniającą jego działalność.

---

Oceń: Jan Lityński

---